Crónicas de Galiza. As letras vernáculas e a cultura: Diferenzas entre revisións

Contido eliminado Contido engadido
Sen resumo de edición
Sen resumo de edición
Liña 12:
<div class=prose>
 
O movemento espiritual iniciado hai dez anos en Galiza non defraudou aos que agardabamos del copiosos, e sobre todo, delicados froitos. No político sufriu vicisitudes, tivo que loitar, nos primeiros momentos, por unha parte, coa incomprensión das xentes, e por outra, cos intereses creados e coa tradición caciquil arraigada no chan galego. Para destruír isto non faltaban entusiasmos; pero carecíase de medios para que o triunfo fose inmediato. Ninguén, sen embargo, confiaba ilusoriamente nunha rápida vitoria. Homes maduros e homes mozos sabían ata que punto as taifas políticas tiñan unha forza poderosa, absorbente; expugnalas das súas posicións non era obra dun día, senón esforzo tenaz, xeneroso e perseverante, de moitos anos. E con este esforzo perseverante e xeneroso entraron na liza. Había que salvar a Galiza e incorporala ao ritmo intelectual, político e social de Europa. A cruzada acusou a súa forza nalgúns intres, e disto foi indicio que o caciquismo, seguro nos seus redutos, amosase inquedanza e trocase o incremento das súas persecucións, como nel era táctica acostumada, por unha actitude favorable á concordia e até ao diálogo. O proceso quedou interrompido por acaecementos de todos coñecidos. Os sucesos posteriores non tiveron máis transcendencia que o dun sinxelo trasfego, sen operación a fondo e sen que se roturase nas realidades galegas ningún novo camiño. E dese modo se estrangularon moitas posibilidades, sen visible compensación. As “Irmandades dá Fala”, que se instituíron nos pobos galegos de maior importancia, eran os aglutinantes deste movemento rexional, que revivía a lembranza dun organismo precursor, “Solidariedade galega”, e que, como esta, estaba caracterizado pola austeridade, pola sinceridade de propósitos, en antagonismo coas forzas políticas militantes, e por un idealismo que, como sempre, era reputado de loucura polos que tiñan interese en ridiculizalo para manter os seus privilexios e conservar as súas prebendas, incapaces de concibir o valor dunha doutrina senón reporta inmediatamente bens prácticos. A mocidade inquieta e estudosa sumouse ás novas falanxes, xa cun ardor intransixente e a veces agresivo de catecúmenos, fase pasional en todo movemento de rexeneración, xa consagrándose, por medio das letras e da investigación, á exexese da historia de Galiza nos seus diversos aspectos, como fito na acción común da palinxenesia que se propugnaba. Rescatar o sentido da tradición en canto tiña un valor dinámico, incorporándoo a un concepto integral de rexión, e socializando o uso da lingua vernácula, relegado ao “rus” polo ruralismo espiritual das cidades, adulterado ou oculto por varias formas externas, eran a pedra de toque dese movemento, á vez restaurador e innovador. O aspecto político estaba concentrado na propaganda das “Irmandades”; o científico e literario constituíu a preocupación, laboriosa e activa, das novas mocidades. O movemento literario alumeou moitas xoves mentes e trouxo á bibliografía galega un renacemento que non tivo par dende o século XIV. Dende hai dez anos publicáronse en idioma galego máis libros que no transcurso de cinco séculos. E o idioma adquiriu un uso e unha discusión social parellos á excelencia intrínseca que como instrumento ideolóxico e estético amosou na literatura. Neste interregno publicáronse as mellores obras de Ramón Cabanillas, de quen pode dicirse que naceu á poesía galega na emigración, con ímpeto combatente, ao conxuro do sentimento nostálxico -esa “saudade” tan certa por máis que se desvalorice e mistifique- e da lembranza da terra aferrollada e escarnecida. “Dá terra asoballada” sinalou o ápice da súa musa pugnaz, que reavivaba ao cabo de cinco lustros os apostrofes dun bardo, que por contraste enmudeceu no exilio: [[Autor:Manuel Curros Enríquez|Curros Enríquez]], López Abente, Rodríguez González, Vitoriano Taibo e Lugrís Freire publicaron nesta época os seus mellores libros de versos. [[Autor:Antón Villar Ponte|Antonio Villar Ponte]] escribiu “Almas mortas”, unha novela de tese en que se presenta o problema da emigración; Vicente Risco deu a luz a súa “Teoría do nazonalismo galego”, e Ramón Villar Ponte, “Doutrina nazonalista” e unha “Historia sintética de Galicia”. Neste tempo Castelao non deu repouso ao seu lapis prodixioso, e o seu labor artística culminou en “Cousas” e en “Álbum”, aínda inédito. Publicaron unha gramática galega e un “Dicionario galego-castelán” Lugrís Freiré e Carré Alvarellos. [[Autor:Francisca Herrera Garrido|Francisca Ferreira]], unha escritora sobre a cal se estende inxustamente o esquecemento, aportou a este renacemento literario unha novela excelente, “Néveda”, e [[Autor:Xosé Lesta Meis|Xosé Lesta Meis]] outra: “Estebo”, acollida pola crítica con aplauso poucas veces tan unánime. E recentemente, Vicente Risco e Ramón Outeiro Pedrayo -cuxa obra abondaría a integrar na literatura europea o valor da nosa literatura vernácula-, deron a luz, respectivamente: “O porco de pé”, novela realista, en que se alían a sátira e o humorismo, e “Os camiños dá vida”, novela da vida do agro, dos morgados e a fidalguía galega do século XVIII. Non quere ser esta crónica un inventario da produción literaria galega de dez anos acá. Por iso, sen dúbida, incorreremos en omisións que, tratándose dun traballo que aspiraba a ser completo, serían imperdoábeis. A labor da “Irmandades dá Fala” produciu ademais a aparición de moitos periódicos e revistas. No aspecto editorial a súa obra foi fecundísima. Nace no Ferrol a editorial “[[:w:Editorial Céltiga|Céltiga]]”, de novelas curtas, e na Coruña, “[[:w:Lar (Galicia)|Lar]]”, e máis tarde, “[[:w:Editorial Nós|Nos]]”, que dan a coñecer os novos valores e lanzan con frecuencia ao mercado libros que se esgotan inmediatamente. En Ourense publícase a revista de cultura galega “[[:w:Nós (revista)|Nós]]”; na Coruña, “[[:w:A Nosa Terra (1916)|A Nosa Terra]]”, periódico de combate; en Betanzos, “[[:w:Rexurdimento (revista)|Rexurdimento]]”. En Lugo nace “[[:w:Ronsel|Ronsel]]”, unha revista literaria de tipo vangardista dentro das letras galegas, primorosamente editada; en Pontevedra, “[[:w:Alborada (Pontevedra)|Alborada]]”, e en Santiago, “Libredón”, publicacións de novelas cortas. Hei aquí, en síntese, sen que un exame estimativo nos tente polo momento, un balance, desde logo incompleto, da produción literaria galega desde 1918. Adrede omitimos a que corresponde á nova xeración, á xeración especificamente xuvenil, e o que atinxe ao seu xesto espiritual, ao seu panorama ideolóxico. Isto será tema doutro artigo.
O movemento espiritual iniciado
hai dez anos en Galiza non defraudou
aos que agardabamos del copiosos, e
sobre todo, delicados froitos. No político
sufriu vicisitudes, tivo que loitar,
nos primeiros momentos, por unha
parte, coa incomprensión das xentes,
e por outra, cos intereses creados e
coa tradición caciquil arraigada no
chan galego. Para destruír isto non faltaban
entusiasmos; pero carecíase de
medios para que o triunfo fose inmediato.
Ninguén, sen embargo, confiaba
ilusoriamente nunha rápida vitoria.
Homes maduros e homes mozos sabían
ata que punto as taifas políticas tiñan
unha forza poderosa, absorbente;
expugnalas das súas posicións non
era obra dun día, senón esforzo tenaz,
xeneroso e perseverante, de moitos
anos. E con este esforzo perseverante
e xeneroso entraron na liza.
Había que salvar a Galiza e incorporala
ao ritmo intelectual, político e
social de Europa. A cruzada acusou a
súa forza nalgúns intres, e disto foi
indicio que o caciquismo, seguro nos
seus redutos, amosase inquedanza e
trocase o incremento das súas persecucións,
como nel era táctica acostumada,
por unha actitude favorable á
concordia e até ao diálogo.
O proceso quedou interrompido
por acaecementos de todos coñecidos.
Os sucesos posteriores non tiveron
máis transcendencia que o
dun sinxelo trasfego, sen operación a
fondo e sen que se roturase nas realidades
galegas ningún novo camiño.
E dese modo se estrangularon moitas
posibilidades, sen visible compensación.
As “Irmandades dá Fala”, que se
instituíron nos pobos galegos de
maior importancia, eran os aglutinantes
deste movemento rexional, que
revivía a lembranza dun organismo
precursor, “Solidariedade galega”, e
que, como esta, estaba caracterizado
pola austeridade, pola sinceridade de
propósitos, en antagonismo coas forzas
políticas militantes, e por un idealismo
que, como sempre, era reputado
de loucura polos que tiñan interese
en ridiculizalo para manter os seus
privilexios e conservar as súas prebendas,
incapaces de concibir o valor
dunha doutrina senón reporta inmediatamente
bens prácticos. A mocidade
inquieta e estudosa sumouse ás
novas falanxes, xa cun ardor intransixente
e a veces agresivo de catecúmenos,
fase pasional en todo movemento
de rexeneración, xa consagrándose,
por medio das letras e da investigación,
á exexese da historia de
Galiza nos seus diversos aspectos, como
fito na acción común da palinxenesia
que se propugnaba. Rescatar o
sentido da tradición en canto tiña un
valor dinámico, incorporándoo a un
concepto integral de rexión, e socializando
o uso da lingua vernácula, relegado
ao “rus” polo ruralismo espiritual
das cidades, adulterado ou oculto
por varias formas externas, eran a
pedra de toque dese movemento, á
vez restaurador e innovador.
O aspecto político estaba concentrado
na propaganda das “Irmandades”;
o científico e literario constituíu
a preocupación, laboriosa e activa,
das novas mocidades. O movemento
literario alumeou moitas xoves mentes
e trouxo á bibliografía galega un
renacemento que non tivo par dende
o século XIV. Dende hai dez anos publicáronse
en idioma galego máis libros
que no transcurso de cinco séculos.
E o idioma adquiriu un uso e
unha discusión social parellos á excelencia
intrínseca que como instrumento
ideolóxico e estético amosou
na literatura.
Neste interregno publicáronse as
mellores obras de Ramón Cabanillas,
de quen pode dicirse que naceu á poesía
galega na emigración, con ímpeto
combatente, ao conxuro do sentimento
nostálxico -esa “saudade” tan
certa por máis que se desvalorice e
mistifique- e da lembranza da terra
aferrollada e escarnecida. “Dá terra
asoballada” sinalou o ápice da súa
musa pugnaz, que reavivaba ao cabo
de cinco lustros os apostrofes dun
bardo, que por contraste enmudeceu
no exilio: [[Autor:Manuel Curros Enríquez|Curros Enríquez]], López Abente,
Rodríguez González, Vitoriano Taibo
e Lugrís Freire publicaron nesta época
os seus mellores libros de versos.
[[Autor:Antón Villar Ponte|Antonio Villar Ponte]] escribiu “Almas
mortas”, unha novela de tese en que
se presenta o problema da emigración;
Vicente Risco deu a luz a súa
“Teoría do nazonalismo galego”, e Ramón
Villar Ponte, “Doutrina nazonalista”
e unha “Historia sintética de Galicia”.
Neste tempo Castelao non deu
repouso ao seu lapis prodixioso, e o
seu labor artística culminou en “Cousas”
e en “Álbum”, aínda inédito. Publicaron
unha gramática galega e un
“Dicionario galego-castelán” Lugrís
Freiré e Carré Alvarellos. [[Autor:Francisca Herrera Garrido|Francisca Ferreira]],
unha escritora sobre a cal se
estende inxustamente o esquecemento,
aportou a este renacemento literario
unha novela excelente, “Néveda”, e
[[Autor:Xosé Lesta Meis|Xosé Lesta Meis]] outra: “Estebo”, acollida
pola crítica con aplauso poucas
veces tan unánime. E recentemente,
Vicente Risco e Ramón Outeiro Pedrayo
-cuxa obra abondaría a integrar na
literatura europea o valor da nosa literatura
vernácula-, deron a luz, respectivamente:
“O porco de pé”, novela
realista, en que se alían a sátira e o
humorismo, e “Os camiños dá vida”,
novela da vida do agro, dos morgados
e a fidalguía galega do século XVIII.
Non quere ser esta crónica un inventario
da produción literaria galega
de dez anos acá. Por iso, sen dúbida,
incorreremos en omisións que, tratándose
dun traballo que aspiraba a
ser completo, serían imperdoábeis.
A labor da “Irmandades dá Fala”
produciu ademais a aparición de moitos
periódicos e revistas. No aspecto
editorial a súa obra foi fecundísima.
Nace no Ferrol a editorial “[[:w:Editorial Céltiga|Céltiga]]”, de
novelas curtas, e na Coruña, “[[:w:Lar (Galicia)|Lar]]”, e
máis tarde, “[[:w:Editorial Nós|Nos]]”, que dan a coñecer
os novos valores e lanzan con frecuencia
ao mercado libros que se esgotan
inmediatamente. En Ourense
publícase a revista de cultura galega
“[[:w:Nós (revista)|Nós]]”; na Coruña, “[[:w:A Nosa Terra (1916)|A Nosa Terra]]”, periódico
de combate; en Betanzos, “[[:w:Rexurdimento (revista)|Rexurdimento]]”.
En Lugo nace “[[:w:Ronsel|Ronsel]]”,
unha revista literaria de tipo vangardista
dentro das letras galegas, primorosamente
editada; en Pontevedra,
“[[:w:Alborada (Pontevedra)|Alborada]]”, e en Santiago, “Libredón”,
publicacións de novelas cortas.
Hei aquí, en síntese, sen que un
exame estimativo nos tente polo momento,
un balance, desde logo incompleto,
da produción literaria galega
desde 1918. Adrede omitimos a
que corresponde á nova xeración, á
xeración especificamente xuvenil, e o
que atinxe ao seu xesto espiritual, ao
seu panorama ideolóxico. Isto será
tema doutro artigo.
</div>
</poem>