Maxina ou a filla espúrea: Diferenzas entre revisións

Contido eliminado Contido engadido
m engado a Categoría:Cotovía mediante HotCat
Sen resumo de edición
 
Liña 7:
[[Ficheiro:Majina ou a filla espúrea.jpg|miniatura|275px|''La Ilustración Gallega y Asturiana'' n.º 21.]]
 
<center>'''''Capítulo nº 1''Majina'''
 
'''Majina'''
 
ou
Liña 17 ⟶ 15:
por
 
D. MARCIAL VALLADARES</center>
 
 
<div class="prose" style="width: 800px">
'''I'''</center>
<poem>
I
 
Era unha tarde á mediados d'outono de mil oitocentos cincuenta; tarde
<div class=prose>
apacible, que gusto e melancolía daba á un tempo: gusto, porque sentiño estaba
todo, fijéras'a vendima e, anque pouco e d'uvas apestadas, fervía ja o mosto
n'as bodegas, maduro millo segaban os labradores n'as suas veigas e, n'os
soutos, gardando-l-os rapaces-l-as castañas, apañaban os degaros qu'aquí e
acola caian d'os ourizos; melancolía, porque case ningunha gala, ningun
encanto restaba ja d'a primavera e vrau; montes e campos sin froliñas; terras
ond'o centeo e trigo verdearan, árdigas, ou de color rajado; froiteiras, sin
froita n'os eijidos; bosques e carballeiras, inda verdeando, si, pro en
silencio e amostrando tal cal rama niños de pajáros viajeiros qu'alí cantaron;
viñas co-a folla medio amarela e entr'as vimieiras, ou n'a enramada,
anunciando o papo-rubio a vinda d'o triste inverno. Era unha tarde, en fin, e
tres señoras, Otilia, sua nai e Adria, donjela d'esta, saindo á cousa d'as
duas e media de Santiago, marchaban por Sar abaijo dereito á Angrois, todas en
bestas d'arquiler e acompañadas de Leto, arquilador virollo, de poucas falas e
que, mangas de camisa, iba braceando diante. Otilia, a mais nova d'as señoras,
rompia a marcha dempois de Leto. Nena de dezaseis anos, esbelta como unha
abrótia, era de cara longuiña, blanco-sonrosada coma a margarida d'as
herbeiras; ollos negros e lucentes com'acibeche; naris delgadiño, cal o pico
d'a lavandeira, ou cauda-tremula, e a sua graciosa boca, semellante o gomo d'a
viña qu'empeza á abrir e amostra o tenro racimiño, amostraba tamen filas
iguales d'esmaltados dentes á través de bermellos beizos. Levaba n'a cabeza un
sombreirete de fina palla color de trigo, con pluma verde, abrigando as frebas
d'o seu cabelo castaño-oscuro; corpiño de seda negra con escotada manga, e un
encarnado faldon d'alpaca con moito voo, tanto que, non podendo arrecada-l-o,
caia po-l-as ancas d'a gofosa mula que montaba. Seguia logo n'un cabalo tordo
a nai d'Otilia, fanchoeira señora d'uns corenta anos, séria e algo picosa de
virigüelas, pró de fisonomía nada vulgar, e con trazas de bonachona. Levaba
tamen n'a cabeza un sombreirete de palla color café con plumas azuladas; por
traje un vestido de merino color de pasa, e sobr'él unha manteleta de raso
negro con fleco de cordoncillo. Por último, n'outra fogosa mula iba a donjela
Adria, moza arrogante de trinta abriles e ollos gácios, fresca coma un poejo,
alegre cal mañan de vrau. Un paniño de seda, color limon adornaba a sua
cabeza, cuberta de pelo negro com'unha amora, posto en rodetes d'anchos
cadrelos, e consistia o seu traje n'unha bata de carreiros azules en fondo
blanco.
Chegadas, nafueto, á Angrois, collen cara á Santa Lucía; atravesan este
lugar e, deijando á man esquerda á ilesia de Marrozos, ruben á Suisana, onde
Leto sudaba ja pelo á pelo, non porque sol nin moita calor fijese, si porque
de firme picaban as señoras, caladas todas, e como á maneira de preocupadas.
Distantes unhas d'outras algun tanto, camiñaron así hasta á Gándara, sitio en
que, frente d'a taberna parou Leto, e parando tamen aquelas, dou cartos á nai
d'Otilia o arquilador pra que bebese. Bebeu este un gran vaso de tinto d'o
Riveiro e Otilia, namentres, acercándose á Adria, díjoll'á media vos, con
semblante triste:
- No voy á gusto. Siento á ratos incomodidad en todo el cuerpo y se me
figura que no paso de esta noche.
- ¡Bah, bah! Déjese V. de apresiones. Venimos de comer, picamos mucho, y
alguna alteracion es consiguiente, mas anda significa.
- Adria mia, desengáñate, y cree lo que te digo. Siento una cosa que no
sentí jamás. Prepárate y ni un instante me abandones.
- No piense V. tanto en eso. Vayamos más despacio, y luégo que en casa
estemos, venga lo que Dios quiera.
Mais adispacio, pois, dend'a Gándara, e sempre po-l-o camiño antiguo,
qu'aberta n'estaba ainda a carreteira qu'isiste ahora, pasan a ponte Buzacos,
sobr'o Tejo, e d'alí toman á Picota, Otilia rompendo a marcha, como ántes,
Adria, dando a dereita á nai d'aquela e falándolle d'esta sorte:
- Señora, Otilia no vá buena y teme lo que sabemos; pero témelo esta
noche misma.
- Nada de extraño tendria eso, y, por mi parte, voy dispuesta á todo.
¿Qué te dijo?
- Que me prepare y ni un instante la abandone.
- Ni yo la abandonaré. Soy su madre y en mis oraciones pido á Dios por
ella. ¿Qué culpa tiene la pobrecilla de lo que la está pasando?
Pró a delor arreciaba e n'o alto de Lestedo, alí ond'o pé d'un cruceiro
grande galla o camiño en dous, un que vai á ponte d'a Ulla e outro que guía á
barca de Sarandon: Otilia suspiraba ja, layábase po-l-o baijo, mordía de
cand'en cando o pano d'a faltiqueira; detuvo a mula e volveu a cara atrás. Sua
nai e Adria, qu'acordando viñan pr'o caso en qu'a delor apurara moito,
correron estonces o seu lado e con acento tenro, díjoll'a primeira:
- Ya sé que te sientes mal, hija mia. Adria me lo acaba de anunciar.
- Mamá, no puedo resistir.
- Hijita, un poco de paciencia, algo de sufrimiento, por amor de Dios;
cerca de casa estamos ya, tienes á tu madre aquí y sabes que te quiere, tanto
que morirá contigo si es preciso.
- Y, ¿quién, mamá, resiste hasta la casa?
- Tú, hijita mia, tú. Vamos, ánimo y no te separes de nosotras.
Ditas estas palabras, siguen o camiño d'a dereita, o d'a barca de
Sarandon, e torcendo un pouco adiante sobr'a esquerda, doblan unha d'as faldas
d'o Pico-sagro; mais, antes de Milleiros, Otilia tornou á decir que non
resistia e qu'iba á cair d'a mula se pronto n'a baijaban d'éla. Adria gritou
estonces o arquilador pra qu'alí viñera, apeouse n'unha esalacion, e collendo
n'o colo á Otilia, puxo-a de pe n'o chau; Leto, que ja viñera, fijo outro
tanto co-a nai e auto continuo, dijo esta ó arquilador:
- Mi hija viene un poco mareada y quiere ir á pié hasta casa. Vuélvase
V., pues, á Santiago desde aquí.
- Ben está; mais usía e as señoritas quedan solas n'estes andurriales.
- Sí; corta es la distancia á casa y vamos como de paseo.
Sacou logo un bolso con diñeiro, e apartando algunhas moedas que'entregou
ó arquilador, añadeu:
- Tenga V. el importe de lo convenido con su amo; sobra un duro y ese es
propina para V.
- Gracias, señora; viva usía canto desea -responde Leto, agarrando os
cartos.
Seguidamente antepuxo as duas mulas, pasou un brazo por entr'as rendas
d'o cabalo, e quitando o sombreiro, dijo:
- Señora e señoritas, hasta mais ver.
- Adios -contestaron todas.
E o arquilador dou volta pra Santiago, montando á pouco n'o tordo.
Otilia, apuada n'un brazo de sua nai e n'outro d'Adria, levada case n'o
aire por entrambas, foi así un bo anaco; pró en San Pedro de Vilanova,
rendida-l-as condutoras, mayormente a nai, siquera d'as tripas fijese corazon
e anduvese leguas á troco de chegar á casa co-a sua filla; layándos'esta cada
ves mais; ouservando Adria qu'a casa non s'aviscaba ainda, qu'o camiño era
escabroso e viñas'encima a noite; comprendendo, en fin, qu'aquelo non tiña
traza e forza era darlla de calquera maneira, tendeu ó redo-l-a vista, e
parándo-a n'a primeira aldeiña que dejergou, dijo coma quen ordena:
- Andemos, si es posible, un poco más; bajemos á esa aldea que haí se
encuentra y no faltará casa donde recogernos y pasar la noche.
- Tienes razon -contestou a nai d'Otilia.
- Tiene -repuxo esta.
- Vamos, pues, hijita, hácia allá -añadeu a nai.
E as tres botan de novo á andar n'a forma misma en que viñan; Otilia, non
sin gran traballo; sua nai e Adria sosténdo-a á cada istante.
Postas n'a aldea, rezando á Ave-Marías, viron de pronto unha casa de non
mal aspeuto e con emparrado de viña á porta. Un home entraba, o tanto, un home
c'un cesto de farramenta o lombo, e dirigindos'a él a nai d'Otilia,
preguntoulle, con moitísima afablidá:
- Amigo, ¿es V. el dueño de esta casita?
- Pra servirlas, s'algo se lles ofrece.
- Mucho: quisiéramos nos dispensase un gran favor.
- Dende logo, s'en min está.
- De su generosidad depende.
- ¿Qu'e, pois, o qu'a señora manda?
- No mando, suplico, amigo mio; suplico que en su casa tenga V. la bondad
de admitirnos esta noche. Venimos de Santiago, háme enfermado en el camino
esta hija -señalando á Otilia-, y la infeliz no puede ya más consigo.
- Comodidá pra todas quezais n'a haja, pró entren e verémos que dí a
doña.
Entraron á cociña, oscura, pobre, como case toda-l-as d'os nosos
titulados labradores, e sin cousa particular qu'a atencion chamase: solo un ou
dous tizons n'o lar ardendo, unha muller fiando, sentada n'a parrumeira, e ó
lado un meniño tendido n'o seu bérce qu'a muller arrolaba c'un d'os pes. A
muller ergueus'estonces, tirou d'a cintura a roca, arrimouna contra a
parrumeira, e saindo ó encontro d'as señoras, saudárons'entre sí moi
cortesmente. Namentras, pousou o home o cesto d'a farramenta, e chegándose
dempois á doña, díjolle:
- Inesiña, estas señoras o que che queren é pousada; á ver como te
remejes e n'a probeza nosa as agasallas; mira qu'unha d'elas vench'enfermiña.
- Ja oin, Caitan, o que contigo falaron aí n'a porta. Ti sempre estás moi
pronto. Ti es un bonás, e coidas qu'unha señora s'aloja e pasa de calquera
maneira coma nos.
- De cualquiera manera queremos pasar hoy la noche en casa de Vds.
-interrumpeu a nai d'Otilia.
- Señora, non versa eso -contestou Inés-, pra que nos fagamos o que se
poida e a caridá nos manda. Cada un e cada un, e eu quixera ja qu'ustés
entraron á honra-l-a nosa casa, non saisen descontentos d'ela nin de nos.
- La Providencia sin duda nos trajo aquí -dijo a nai d'Otilia-, y creo
que ni nosotras saldremos descontentas, ni Vds. quejosos de nosotras quedarán.
- Arriba, arriba -prosigueu Inés-, qu'a enfermiña ha de querer descanso,
e aquí siquiera ten ustés onde sentarse. Caitan, acende ese candil, e abre a
porta d'o sobrado.
Caitan acendeu o candil o golpe, abreu a porta e dend'a cima d'a
escaleira alumeou as señoras pra que non caisen. Subiron estas pouco á pouco,
sobre todo Otilia, e Caitan presentoulles seguidamente taboletes, mentras
Inés, gavejando n'unha hucha, sacando d'ela un candelero de metal, un cabo
largo de cera e unha espabiladeira de ferro sin estrenar: meteu o cabo n'o
candelero, acendeu aquel, e puxo este co-a espabiladeira enriba d'un bufete.
- Agora -dijo auto contínuo Inés- sepamos qué gustan tomar estas señoras.
A enfermiña, por supuesto, chicolate; mais antes fareill'a cama pra que se
deite.
- ¡Ca! -esclamou Otilia.
- Señorita -repuxo Inés-, anque probe, son limpa coma a que mais; e n'a
cama qu'eu lle prepare ben pode usté deitarse con toda satisfaucion.
- Gracias, señora Inés, gracias -contestou Otilia con dorido acento-, no
es por eso, es porque no puedo estar en cama. Tomaria café si hubiese; pero V.
no le tendrá.
- Alguno traje yo á prevencion -dijo de reprente Adria-, y creo que en
este bolsillo -añadeu metendo a man n'un d'os d'a sua bata, e tirando,
nafeuto, un paquetiño d'él. Logo, dirigindos'a misma Adria a nai d'Otilia,
preguntoulle:
- Señora, ¿toma V. tambien?
- Yo nada cómo por ahora.
- Vamos, pues, las dos, Sra. Inés, á hacer sólo para la enferma.
- Vamos n'unha carreira -repiteu Inés.
E fons'ambas pra a cociña seguidas de Caitan, que n'un instante arreglou
o lume e fixo brasa.
Otilia ergueus'estonces d'o tabolete en qu'estaba, e paseando po-l-o
cuarto queijábase, retorcíase e apuábas'hasta de cand'en cando n'os ombreiros
de sua nai. Animaba-a esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela, mentras
non veu o café, que serviron Adria e Inés: á primeira traguendo o líquido
n'unha pequecha taza blanca de porcelana c'o seu correspondente plato, a
segunda, tirando d'unha lacena outro plato con azucre e unha culler de bujo
moi fregada. Caitan quedouse n'a cociña.
Tomando o café a enferma, non por eso deijaba de suspirar e retorcerse,
siquera algo disimulase. Inés miraba-a e remiraba: gustáball'a sua lindura e
chocáballe, por outro lado, aquelo de non querer deitarse. Continuou
mirando-a, ourservando-a de riba a baijo, coma s'estudiase n'ela pr'asegurarse
d'o que queria decir, e vovendose logo a nai, dijo con solermeiría:
- Anqu'o que o sabe n'o dí, aventuro, e n'hei de perder, qu'o mal d'a
señorita e o que tiven eu hai dous meses. ¿Veu ahí n'a cociña un meniño que
durmindo esta n'o berce? Pois neno, ou nena, vai a ser o qu'a sua señorita nos
pouse aqui esta noite, Dios mediante. ¡En verdá que cedo empeza! ¡Tan noviña e
ja casada! ¡No por eso!...
Otilia ruborizous'o punto; Adria clavou os ollos n'a señora; mais Inés
sigueu dicindo:
- Comprendo agora o seu repuno a cama. ¡Qué milagre, meu-caravel! N'estes
lances naide a quere porqu'o primeiro e parir; pro facer hei de facerlla, pra
que dempois descanse; faremoslla as duas, doña Adra -dirigindos'a esta-,
qu'así quedará millor.
- Hable V. bajo, mi buena Inés -interrumpeu a nai d'Otilia-, no sea que
la oiga alguien.
- ¿Quen nos ha d'oir, señora -replicou Inés, sonrindo, e como dona d'a
sua casa, dominando ja a situacion-, se soilos aquí vivimos o meu Caitan e eu?
Quéijese, señorita, canto queira -dirigindos'á Otilia-; ánimo e fora medo qu'o
meu home a ajudará. Elle carpinteiro, señorita, e cando ll'está de chola, maña
e pacencia tenlle.
Otilia, sua nai e Adria non puderon ménos de sonrir tamen, o oi-l-o
chiste d'Inés que, chamando imediatamente po-l-o home, díjoll'así que o veu:
- Acordate, meu Caitan, d'hai dous meses e está t'hoj'o lado d'esa
señorita, com'o lado meu estivech'estonces.
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto á unha esquina d'o bufete.
Inés volveu a decir á Otilia:
- Señorita, fora medo; apúese sin recelo n'o meu home; eu soilo á él lle
fun encargo e así nada o colle de novo: a cobardía n'estes casos, non ll'e
boa; o qu'importa e sair ben e canto antes d'o apuro.
- Eso únicamente es lo que importa -añadeu Adria-. Aproveche V., pues,
todos los momentos favorables, ya que el Sr. Cayetano viene en su ayuda; nada
de vergüenza. El Sr. Cayetano es un casado, su esposa está presente y los
demás somos tambien mujeres. ¿No es su mamá misma de las que aquí estamos con
V.?
Otilia tiña vengonza, grande vergonza, emporeso ardia e non fumeaba;
bulian n'a sua cabeza pensamentos qu'o corazon ll'anegrian, lidaba con moitas
cousas, pasaba á un tempo por moitos lances e n'o seu angelical lánguido rosto
sólo a nai e Adria podian ver o qu'a infelis sufria. Pro a delor non repara
cand'o apreta, e a sua era tan intensa, tan complicada e viva que, cedendo ó
cabo, estirou os brazos e encolgouse case n'o pescozo de Caitan. Ajudaban'a
este con azelmosas falas, n'o que podia; paseaban d'o brazo, paraban, volvia á
encolgas'Otilia e así estuveron com'unha hora, e n'o intre, sua nai rezando,
pedindo á Dios por éla; Adria e Inés facendo, primero á cama, dempois unha
larga faja con tiras de panos que rachou aquela, e fora, cantando as cotovías
alá n'os montes; n'as eiras os labradores qu'o seu milliño esbrugaban.
O fin, preto d'as oito, unha escorreita nena saeu á lús. Todas querian
colle-l-a; pró Inés talla con ligeireza a corda umbilical, e foje co-a
criatura pra un rincon d'o cuarto. Acercouse de carreira a abo; lavaron-a as
duas en auga morna, e mentras Adria e Caitan faijan a parida e n'a cama a
deitan, visteull'Inés unha camisiña d'as d'o seu pequecho, camisiña d'algodon,
si, mais d'o trinque e moi lavada; ponll'un cufetiño de musulina n'a cabeza;
envolve o seu corpiño n'un pano de lenzo tamen lavado; cubre o pano c'unha
mantela nova de baeta blanca, e non tendo a mau con que cingui-l-a, tira a abo
un pano largo de seda de colores con qu'abrigaba ó seo; dóblalo en forma de
tapa-boca, e cinguell'o ela misma. Inés prepara e dalle seguidamente especie
de jarabiño, metelle logo n'a boquiña un d'os seus peitos pra que mame; mama,
e por último, deijándo-a n'o colo de sua abo, dice:
- Agora, chicolate pra todos. ¿Vamos á facel-o, doña Adria? Quero que non
se me refugue, coidando qu'ha de ser purrela. Dígall'a señorita qu'e d'a oito
d'o que me regalaron, cand'eu cain tamen n'a cama. Por certo que me sabia ben.
- ¡Esta mujer es un portento! -esclamou a donjela sentada a cabeceira d'a
parida.
- Esta mujer -contestou a nai-, esta mujer y su marido nos dan lecciones.
Admiro su caridad, y veo con ternura que nada les falta y que son dichosos.
- Sí, abofé -repuxo Inés-, e dito sea en boa hora, nunc'hasta a presente
houbo entre nos unha fala mais alta qu'outra: o adiante, non sabemos. Todos
nos queren ben; dános Dios mais que merecemos, e gracias á El non falta unha
peseta pra vivir, traballando, por de contado... Pro deijemos esto -añadeu- e
vamos o de que trataba. A señorita librou ja d'o seu aperto e librou con toda
felicidá: hoj'e noite aqui de festa, e hoj'aqui todos hemos de chicolatear,
incluso o meu Caitan.
- Bien, á su vez, lo ha amargado -dijo Otilia dend'a cama.
- Doña Adra -continuou Inés-, veña ajiña, véñase; vente ti, Caitan, e a
señorita non fatiguemos.
- Adria, vaya V. -dijo a señora-. ¿Quién favor tanto no admite ya? Vaya
V., pues con la niña y con su madre quedo yo.
E Inés, tirando d'a sua hucha media libra de chocolate, cinco taciñas
blancas, outros tantos platos e unha bola de pantrigo, Inés e Adria, seguidas
de Caitan, volveron á cociña onde pronto estuvo listo o chocolate.
Nada referiremos de como se tomou n'o cuarto, d'a soltura con qu'Inés
fijo ali os honores, nin d'outras insignificantes miudencias hasta as des,
hora en qu'a recien nacida dou novamente de mamar a muller d'o carpinteiro.
Diremos, sí, qu'este madrugaba moito e todo-l-os dias saía po-l-o oficio;
qu'Inés aquela noite esquecerase case d'o seu pequecho e hasta de quental-o
caldo pra a cea; qu'as señoras, tentadas po-l-o sono, dempois d'o chocolate,
apenas falaban ja n'unha palabra, que todos deseaban recollerse. Inés e o home
retiraron estonces d'o bufete platos, tazas e pan sobrante, alzaron os
manteses e dijo as señoras a muller:
- Hoj'a cea, se Dios quier, n'as empacha; o que sinto e han de perdonar e
unha cousa.
- ¿Qué?, amiga Inés -preguntou a nai d'Otilia.
- Qu'usté e doña Adra non ten onde deitarse e a nosa cama non sirve pra
ustedes. A verdá, como a casiña e pequena e n'hai mais d'este cuarto, por eso
o meu Caitan fijo soilo a en qu'está a señorita. Sabaniñas, sí, inda hai;
palla fresca non faltará e...
- Nada, nada, amiga Inés -interrumpeu a señora- favorecidas estamos con
exceso y aquí nos arreglaremos bien. Vaya V. á su camita, que necesitará
dormir.
- Non porfío, e estonces, hasta mañana. Enfermiña -dirigindos'á ela-,
qu'usté descanse.
- Y Vds., Sra. Inés y Sr. Cayetano.
- Gracias, señorita, gracias. Hasta mañan -dijeron á un tempo muller e
home.
- Hasta mañana -dijeron igualmente, á sua vez, a señora e Adria.
Auto continuo forons'os primeros e a última cerrou a porta d'o sobrado.
Oyámos ahora o que Caitan e Inés falaron alá solos po-l-o baijo. Inés,
dado qu'houbo de mamar tamen o seu meniño, foise pra a cama c'o home e o tempo
que s'espían, decialle:
- ¡Boa, Caitan, a fijeche! ¡Estamos ch'aviados!
- ¿Porqué, muller?
- E ti ¿n'o ves? Porque pra unha semana, o menos, temos n'a casa señoras.
- Cala, Inesiña, cala. ¿Quen sabe o que Dios fara?
- Déijame de contos. Ti vaste pr'o teu oficio, e quen aquí se reventa son
eu que teño qu'atender á elas, o noso filliño e a nosa casa.
- Eso, muller, e verdá; ¿pro eu qué habia de facer? ¿Habia de negarlles
pousada redondamente, o ve-l-o modo e necesidá con que m'a pedian? Eso non
seria caridá. Ti ja o consideras.
- Ja, ja. Mais ¿quen son elas? ¿Pr'onde camiñan?
- Sabé-l-o ¿qué nos importa? Fai ben e non cates á quen, di o reflan.
¿Qué sería de nos, Inés, s'outros no'nos protegeran?
- Vaya, vaya, á dormir. Veremos en qué para esto.
E muller e home, así falando, prenderon n'o sono o golpe.
Otilia pasou medianamente o que restaba d'a noite; sua nai e Adria
levaron-o cas'en vela, acalentando os poucos a criatura, e cand'esta dormia,
escabezando o sono elas, ja contr'os pes d'a cama, ja n'a almohada misma en
que pousaba Otilia a sua cabeza. Chegado o dia, que por minutos anseaban, ama
e donjela vistiron a parida; erguéus'esta como pudo e sentouse n'un d'os
taboletes. Caitan ergueuse tamen á pouco, e tras él Inés; un pra colle-l-o
cesto d'a farramenta e marchar o seu traballo, como sin parar marchou, a outra
pr'atender a sua vida e facer segundo chocolate as señoras, se o querian; mais
elas o que querian era largarse e entrar n'a casa sin qu'as vise naide.
Seguras, pois, de que ja Caitan e Inés se levantáran, chamou a nai d'Otilia
po-l-a última, subeu, abreu ll'a porta e o ver Inés fora d'a cama a enferma,
quedouse com'espantada e esclamou, sin dar siquera os dias.
- ¡Señorita, usté á pé! Esto, ¿qué quer dicir?
- Que nos vamos amiga Inés, -respondeu a nai d'Otilia.
- Seique tolean. Señorita, volvas'a cama, ¿ou tén pesar co-a vida?
- Estoy mejor que ayer -dijo a parida.
Sua nai estonces colleu a Inés po-l-a man e separándo-a pra a ventana,
faloull'así:
- Quiero, y á V. encargo mucho, guarde secreto respecto de cuanto esta
noche pasó aquí, y más que ahora voy á decir.
- ¿Interesa a señora eso?
- Sí que me interesa, y mucho más á mi hija.
- Pois que, ¿n'é casada a sua señorita? A nena que trougo onte ¿n'e acaso
d'o seu marido?
- Calle y óigame. Mi hija no está casada.
Inés quedou como se a azoutaran, e a nai d'Otilia prosigueu:
- Mi hija es soltera y, madre desgraciada hoy, ignora, como ignoro yo,
quién y de qué manera abusó de su inocencia. Misterio es este, amiga Inés, que
penetrar no hemos podido aún y que nunca acaso penetraremos. Deduzca V. de ahí
cuánto la pobrecilla vendrá sufriendo y sufro yo que soy su madre.
E o decir esto, enjogou os ollos c'o pano blanco d'a faltiqueira. Inés
limpou tamen os seus co-a punta d'o mandilete que traguia posto. Logo á señora
volveu a proseguir.
- Nosotras vamos á marchar inmediatamente.
- Señora, eso e unha iniquidá. ¿Cóm'ha de poder esa probe señorita a pé
n'o estado en que s'atopa? Déije-a que se repoña algo.
- No puede ser. Marchamos á un caserío próximo, iremos muy poco á poco y
sentiria tropezar con alguien.
- Tomen primeiro siquera chicolate.
- Ni un momento más podemos detenernos.
- ¿E a meniña?
- La niña quedará en poder de V. Cuídela cual si fuera hija suya, que hoy
mismo, dentro de pocas horas, vendrá una criada mia para llevarla á su
destino. Supongo que después de tantos favores dispensados, no dejará de
otorgarnos este que la pido yo.
- Con lindo gusto.
- Y ahora, amiga Inés, eso de mi hija para V. y para su esposo
-alargandoll'unha onza d'ouro.
Inés estonces botous'atrás dous pasos, e retirando co-a sua man a de quen
ll'alargaba a onza, díjolle:
- Garde a señora o seu diñeiro, qu'hoje por hoje, gracias á Dios, non
necesitamos d'él pra comer. Nunca pousada cobrei, nin á cobra-l-a empezo
agora. Mália á crianza que mais non sabe.
- Es sólo un cariño de mi hija.
- Sí, Sra. Inés -añadeu esta dend'o tabolete en qu'estaba-. ¿No acepté yo
su cama y chocolate?
- O caso é moi distinto, señorita -dirigindos'á éla-. Eu nada cobro:
miren que boto á fujir.
- No se trata ya de cobrar -insisteu Otilia, anque con traballo-, se
trata de una simple fineza que mamá y yo tenemos el gusto de hacer á V. y á su
marido.
- Mais qu'ainda. Obedecerei-nas n'outra cousa, pró diñeiro eu n'o agarro
e o meu home ja marchou.
- Me empeño yo, Sra. Inés, y no hay remedio -volveu á insistir Otilia.
- Remedio haillo pra todo, señorita, senon pra a morte. Gracias, moitas
gracias; mais non se canse, que n'o agarro.
- Basta, pues, -dijo a señora-. No haya riña. De otra manera
corresponderemos.
Inés colleu estonce-l-a nena d'os brazos d'Adria, doulle de mamar
terceira ves, e amostrándo-a en seguida á sua nai, como pra que a bicase,
sacou esta d'a faltiqueira un cinturon bordado, púxollo por debaijo d'os
braciños, e pasando as puntas por dentro d'unha sortella de diamantes, que
tirou d'un dedo, dijo sobr'éla un gracioso lazo. Tanto esto gustou á Inés, que
dijo, ó rematar Otilia:
- ¡Coidado que parece un ángele! Agora si que campa, si qu'está majiña.
- Majina, pues, llevará de nombre, por mi gusto -dijo a abo, pronunciando
estonce-l-a j com'os gallegos a pronunciamos.
- E Majina, ¿é nóme, señora? -preguntou Inés.
- Nombre y muy bonito. ¿Te gusta, Otilia?
- El que Vds. quieran, igual me es -contestou a nai.
E a abó, á falta pluma e tinta, escribeu n'un papeliño con lápis que lle
trougo Inés d'o seu home: "Majina se llamará." Logo doblou o papeliño,
meteu-no por debaijo d'o cinturon qu'á nena puxéra Otilia, devolveu o lápis á
Inés e deitou á neta n'a cama qu'ocupára a filla. Abrazarons'en seguida todas,
baijaron d'o sobrado, dou a señora un bico o meniño d'Inés, que n'o berce
estaba, e deijando, o mismo qu'Otilia e Adria, memorias moitas pra Caitan,
colleus'Otilia á un brazo de sua nai, á outro d'Adria, botan asi á andar, e
antes d'unha hora, entraban n'o caserío, ou quinta, ond'impacente agardaba
Fara dend'a tarde d'o anterior dia; pois saíra de Santiago po-l-a mañan, tiña
aseado todo, camas feitas e fora de si quedou o sabé-l-o acontecido as amas
n'o seu viaje.
Bén quixéramos falar ahora d'a quinta, pró nosos leutores e leutoras,
sobre todo, han de querer digamos primeiramente que clase de señoras eran as
qu'en casa d'Inés e Caitan pousaron a noite de nacer Majina. Satisfarémo-l-a
sua curiosidá, e fiados sempre n'a indulgencia que d'as unhas e d'os outros
esperamos, iremos contando logo o que mais o caso veña, non solo pra a millor
inteligencia d'a narracion, si que tamen pr'ameniza-l-a.
 
II
{{Espazos|3}}Era unha tarde á mediados d'outono de mil oitocentos cincuenta; tarde apacible, que gusto e melancolía daba á un tempo: gusto, porque sentiño estaba todo, fijéras'a vendima e, anque pouco e d'uvas apestadas, fervía ja o mosto n'as bodegas, maduro millo segaban os labradores n'as suas veigas e, n'os soutos, gardando-l-os rapaces-l-as castañas, apañaban os degaros qu'aquí e acola caian d'os ourizos; melancolía, porque case ningunha gala, ningun encanto restaba ja d'a primavera e vrau; montes e campos sin froliñas; terras ond'o centeo e trigo verdearan, árdigas, ou de color rajado; froiteiras, sin froita n'os eijidos; bosques e carballeiras, inda verdeando, si, pro en silencio e amostrando tal cal rama niños de pajáros viajeiros qu'alí cantaron; viñas co-a folla medio amarela e entr'as vimieiras, ou n'a enramada, anunciando o papo-rubio a vinda d'o triste inverno. Era unha tarde, en fin, e tres señoras, Otilia, sua nai e Adria, donjela d'esta, saindo á cousa d'as duas e media de Santiago, marchaban por Sar abaijo dereito á Angrois, todas en bestas d'arquiler e acompañadas de Leto, arquilador virollo, de poucas falas e que, mangas de camisa, iba braceando diante. Otilia, a mais nova d'as señoras, rompia a marcha dempois de Leto. Nena de dezaseis anos, esbelta como unha abrótia, era de cara longuiña, blanco-sonrosada coma a margarida d'as herbeiras; ollos negros e lucentes com'acibeche; naris delgadiño, cal o pico d'a lavandeira, ou cauda-tremula, e a sua graciosa boca, semellante o gomo d'a viña qu'empeza á abrir e amostra o tenro racimiño, amostraba tamen filas iguales d'esmaltados dentes á través de bermellos beizos. Levaba n'a cabeza un sombreirete de fina palla color de trigo, con pluma verde, abrigando as frebas d'o seu cabelo castaño-oscuro; corpiño de seda negra con escotada manga, e un encarnado faldon d'alpaca con moito voo, tanto que, non podendo arrecada-l-o, caia po-l-as ancas d'a gofosa mula que montaba. Seguia logo n'un cabalo tordo a nai d'Otilia, fanchoeira señora d'uns corenta anos, séria e algo picosa de virigüelas, pró de fisonomía nada vulgar, e con trazas de bonachona. Levaba tamen n'a cabeza un sombreirete de palla color café con plumas azuladas; por traje un vestido de merino color de pasa, e sobr'él unha manteleta de raso negro con fleco de cordoncillo. Por último, n'outra fogosa mula iba a donjela Adria, moza arrogante de trinta abriles e ollos gácios, fresca coma un poejo, alegre cal mañan de vrau. Un paniño de seda, color limon adornaba a sua cabeza, cuberta de pelo negro com'unha amora, posto en rodetes d'anchos cadrelos, e consistia o seu traje n'unha bata de carreiros azules en fondo blanco.
 
Establecido en Santiago, tempo antes d'o en qu'esta historia empeza, un
{{Espazos|3}}Chegadas, nafueto, á Angrois, collen cara á Santa Lucía; atravesan este lugar e, deijando á man esquerda á ilesia de Marrozos, ruben á Suisana, onde Leto sudaba ja pelo á pelo, non porque sol nin moita calor fijese, si porque de firme picaban as señoras, caladas todas, e como á maneira de preocupadas. Distantes unhas d'outras algun tanto, camiñaron así hasta á Gándara, sitio en que, frente d'a taberna parou Leto, e parando tamen aquelas, dou cartos á nai d'Otilia o arquilador pra que bebese. Bebeu este un gran vaso de tinto d'o Riveiro e Otilia, namentres, acercándose á Adria, díjoll'á media vos, con semblante triste:
caballero honradísimo, militar retirado, que conoceremos aquí baijo o título
de señor de Sancti-Petri; establecido, decimos, co-a sua señora e unha filla,
ben pequena estonces, resideu alí contento una porcion d'anos, ja por estar
entre parentes achegados, ja porqu'o fino trato d'a aristocracia compostelana
ll'aplacia; así e que case de cote andaba entre condes e marqueses,
frecuentaba os seus palacios, asistia as suas reunions, era socio d'os seus
círculos; mais non por eso se desdeñaba d'andar tamen entr'a gente non
titulada, nin de concurrir os Liceos d'os artesanos ou menestrales, acompañado
d'a sua muller e d'a sua filla. Era esta moi bonita, e desarrollándose,
medrando en corpo á toda presa, com'o farnento e a millan n'a horta, dándoll'o
ceo encantos novos cada dia, formando, en fin, as delizas de seus páis, que
non tiñan outra e vian solo po-l-os seus ollos, deron logo os estudiantes en
falar d'ela, en rondar ll'a calle, segui-l-a po-l-os paseos é hasta mandarlle
papeliños. Ela, coma toda-l-as d'a sua edá, ríase, coqueteaba, e se ben non
facía grand'operacion d'enredos tales, non por eso lle repunaban, antes n'a
sua cabeza iban nacendo co-eles ilusions meigas, dourados hourizontes, mundos
de felicidá, qu'amor dibuja n'a aurora d'a juventú. Tiña sus amigas, como
todas, e como todas igualmente, amigas de sua nai co-as que, de ves en raro,
saia á algunha parte. Aconteceu, pois que, disposto un baile n'o teatro, non
sabemos porqu'empresa, baile de máscaras pra o dia d'as Candeas, dous de
Febreiro d'o ano ja citado, a filla de Sancti-Petri, á rogos d'unha d'esas
amigas de sua nai, alcanzou palabra d'ir á él e foron ambas, acompañadas d'o
home d'a misma amiga, infelis señor, mais infelís qu'a sua señora e de cascos
non tan vanos. El iba en sencillo traje de sala, a muller de máscara e dando o
brazo a filla de Sancti-Petri, tamen de sala, pró tan arrebatadora, qu'o seu
lado diríamos que feas case parecian as mais guapas; así n'houbo dandy,
máscara alegre nin estudiante que non quixese bailar co-ela. Sua amiga, á
chaque d'esto, quitaba seu partido, adivirtíase con quen lle daba gana,
bromeaba á Jan e á Pedro, soltaba, en fin, todo o seu genial bó humor, anque
sin nunca abandonar nin perder de vista a que se lle confiara, sempr'agarrada
á ela, non sendo que bailase. A media noite, cando ja as cabezas andaban
quentes ou trastornadas, unhas c'o vapor d'o Champagne e demais licores,
outras c'os incentivos que provocativo amor ostentaba alí, varias con ambas
cousas á un tempo, entra n'o salon unha comparsa rara, chamada d'os
manetizadores, por consisti-l-as suas bromas en querer manetizar á aquela ou
este, que tomaban de sua conta. Como o diamante fino e bó loce e se distingue
entre toda-l-as mais preciosas pedras, un d'os d'a comparsa, o ver á de
Sancti-Petri n'o salon, dijo com'asombrado á sí mismo:
- ¡Otilia aquí?... Lindísima magnetizable.
Separous'á pouco d'a comparsa, e saltando á bromas co-a amiga, e logo
co-a de Sancti-Petri, tanto, tanto de magnetismo lles falou, tantas e tantas
garatusas lles fijo, máscara foi tan pegañoso, qu'a amiga d'Otilia levando a
broma d'o encaretado, prestandos'ela misma á ser magnetizada, incitou á Otilia
á que a imitase, e cal pájaros inocentes fascinados po-l-a boa, sobre todo
Otilia, deijarons'entrambas ir e foron hast'un gabinete non moi alumeado,
ond'o desconocido máscara, con estudiada verba e novas garatusas cloroformizou
as duas, e abusou d'Otilia. Pasado un cuarto d'hora en sí volveron, mirando
unha pra a outra espantadas, e sintendo o ruido d'a música que n'o salon
tocaba, a vocería desordenada d'as máscaras que por él cruzaban, creíanse n'un
inferno: restregaban os ollos, e trataban como de recordar ond'estaban, á
qu'alí viñeran. Voltas algo mais en sí reconoceron o sitio, erguéronse d'as
sillas en qu'o vilan máscara as dejara, e solas, enteramente solas, botan en
busca sua, mais en balde, pois nin él nin a comparsa parecian: marcharan ja, e
avergonzadas, corridas case, sentáronse n'un recuncho d'o local, ond'á
topa-l-as chegou estonces o infelís señor qu'en busca d'elas tamen andaba.
N'o salon Otilia novamente, vista de novo po-l-os máscaras e bailarins,
era outra ves de todos ousequiada e perseguida, pró ela oia, e apenas
contestaba; chamában-a á bailar, é disculpábase de mil maneiras; sentíase como
cansada, aburrida ja d'o baile, e dijo a amiga de sua nai:
- Retirémonos.
Retirárons'o punto os tres, e sin contar á naide elas o pesadísimo
bromazo que correran, home e muller levaron á de Sancti-Petri á casa de seus
páis, e camiñaron logo pra a sua.
Otilia, pura e inocente como unha pomba, anqu'inorante d'o incomprensible
feito, d'o brutal delito cometido n'ela, logo, secasi, tuvo sospechas d'él, e
dou en atristecer e padecer convulsions de nervos. Seus páis afligíans', e non
sabian á qu'achacar novedá tan inesperada, cámbeo tan grande e súpeto n'a sua
filla. Sua nai ofreceun-a dous ou tres santuarios que visitaron juntas; levou
n-a á outros pobos pra distrae-l-a, mais aleamento non por eso habia: aquelo
parecia unha envidia, un feitizo. Otilia disimulaba, ocultaba todo, e
fingías'hasta moi alegre, vivaracha e decidora, sempre qu'a melancolía n'a
dominaba: pró d'o feito as naturales consecuencias iban en aumento, e
cerciorában-a cada ves mais de com'estaba. Frol virginal malograda, mucha
cand'empezaba á rir, partíasell'o corazon d'angustia, considerando que fora
d'o seu honor; non durmia apénas; choraba, regaba de noite o leito co-as suas
puriñas bágoas, e se ben con frecuencia acudia á Dios, e procuraba buscar
consolo n'El e n'a religion, pois era Otilia en alto grado virtuosa, era tamen
moi nova, moi bonita, diremos ja por sua desgracia, e véndose mimada á todas
horas, querida d'os que a trataban e entr'os seus adoradores disputada, mal
podia vira-l-as costas o mundo, matar d'un golpe vanidades d'o corazon,
fantasías d'o pensamento, ilusiones acariciadas, esquecerse, n'unha palabra,
de sí misma. N'a sua cabeza agurgullaban á un tempo ideas encontradas, e naide
estrañará quixes'envenenarse, como quixo un dia o sentir que vivo froito en sí
levaba. Terrible momento aquel pra ela e pra seus país que nada adiviñaban,
nada vian, cegos e enamorados cal estaban d'a sua filla. Terrible momento, sí,
qu'á describir renunciamos, dicindo solo que foi estonces cand'á sua nai
revelou o estado en que s'hachaba, e canto a amiga de sua nai e a ela sucedera
a maldita noite d'o baile d'as Candeas. A de Sancti-Petri, o saber tal,
quedouse como morta; comprendeu, emporeso, dende logo a inocencia d'a sua
filla, e tratou de salvar a todo trance a honra d'esta e de seus páis, a honra
d'a sua casa, e salva-l-a sin que vislumease o home a mais pequena cousa, non
por nada, si por non disgusta-l-o, e porque fora ela quen con sua amiga cerca
d'él intercedera pra qu'o baile a deijara ir. Discurreu canto pudo, e entr'os
moitos plans que se ll'ocurrieron, velaquí o que sigueu. Era aficionada o
campo: estuvera por un vrau con Otilia e con seu pai ja n'a Ulla; vira
algunhas d'as suas feiras e animadas romerías; gustárall'o país, e prevalida
d'esto, antes de chega-l-o estío de mil oitocentos cincuenta, dijo o seu home
lle proporcionase casa n'a Ulla, pra se ll'acomodase, pasar alí unha
temporada. Sancti-Petri, qu'amaba a sua muller, que respetaba n'ela calquer
capricho, deseoso de complace-l-a, e figurandose que co'eso iria á distraerse
tamen Otilia, dijo diligencias varias e logrou por fin proporcionarlla.
Mai-l-a muller non veu nin pensara vir n'aquel vrau a Ulla, receando sin duda
descubrir o mundo o estado d'a sua filla. Veu, si, cando fora de conta andaba
esta que nin por canto hai queria a sorprendese o lance en Santiago; veu, si,
n'o outono, como dito queda, mais sucedendolle n'o viaje todo o que nosos
leutores saben ja e escusamos de repetir.
 
III
{{Espazos|3}}— No voy á gusto. Siento á ratos incomodidad en todo el cuerpo y se me figura que no paso de esta noche.
 
Entradas de mañan n'a quinta, segun dijemos, a de Sancti-Petri, sua filla
{{Espazos|3}}— ¡Bah, bah! Déjese V. de apresiones. Venimos de comer, picamos mucho, y alguna alteracion es consiguiente, mas anda significa.
e Adria, ispeu esta e meteu n'a cama imediatamente a Otilia, tomaron logo
chocolate todas, e en seguida a de Sancti-Petri, chamando aparte a Fara,
díjolle:
- Tienes, Fara, que volver á Santiago ahora mismo; pero secretamente y
sin que para nada toques en nuestra casa. Mira si lo cumples.
- ¿Duda de min acaso la señora?
- Por lo mismo que no dudo, es á tí á quien elijo, y te llamo para
enterarte de lo que has de hacer.
Auto contínuo doulle minuciosas señas d'a casa en que fijera noite,
enteiroun'a de como n'a inclusa habia de guardar Majina, entregoulle cartos
bastantes a Fara, almorzando a presa, tocou a andar.
Chegada a aldeiña indicada po-l-a señora, conoceu o golpe a casa de
Caitan e Inés; petou a porta, entrou, e hachándose solo con Inés, veu de
pronto n'a cociña un berce, onde juntiñas de par estaban as duas criaturas;
po-l-o traje conoceu tamen á qu'habia de levar, e falando, sin perda de tempo,
con Inés, díjolle cariñosamente:
- Yo, tia Inés, son criada de las señoras que pasaron la noite en esta
casa y viengo á lo que V. sabe.
- Sí; a señora mayor medio m'o indicou esta mañan; pro, sin que mal
pareza, a meniña ¿pronde vai?
- Pois ¿non lo sabe ya? Pra la incrusa.
- A señora nada d'incrusa me falou, e eu a meniña pra a incrusa n'a deijo
ir.
- ¿Cómo non, tia Inés? ¿E, por ventura, V. la que dispone d'ella y quien
quererá decirme a min lo qu'hei d'hacer?
- Digo qu'eso e unha iniquida, e repito qu'eu a meniña pra a incrusa n'a
deijo ir, mais qu'usté s'empeñe.
- ¡Está grasioso! La nena tiene qu'entrar en la incrusa y me la llevarei,
cumpriendo lo que mi señora m'ordenó.
- Está ben -dijo estonces con algo d'enfado Inés-. Cumpra usté o que lle
mandaron, qu'eu farei tamen ó que Dios me da a entender.
E Fara tirou a nena d'o berce, despideuse bruscamente d'Inés e marchou
pra fora. Inés quedouse triste e esclamou dempois de cavilar un pouco.
- ¡Señoritas! ¡Señoritas! ¡Pra coller fillos n'hay vergonza, e logo pra
cria-l-os sí!... ¡Colle-l-os cheas d'amor, chea tal ves de vicio, e
desleigadas, o pari-l-os, guindades co-eles os cans! ¡Señoritas! ¡Señoritas!
Dando logo un bico moi apretado o seu pequecho, esclamou de novo:
- ¡Meu filliño! ¡Meu biquiño de leite! ¡Meu pantrigo!!!
E vendo que Caitan n'estaba, que non chegaria hastra a noite, dijo
falando consigo misma:
- Teño leite, gracias á Dios, demais; podo criar dous fillos; Caitan e
bo, inda millor que eu; falaremos a noite ambos e con qu'el queira, qu'ha de
querer, s'a nena entra n'a incrusa hoje, eu a tirarei d'ali mañan.
A nena entrou, n'afeuto, aquela misma noite n'a incrusa, e Fara, saindo
de madrugada, chegou de volta a casa, hora en qu'Inés, c'o seu filliño en
brazos, acompañada de Caitan e deijando pechada a sua casa, botaba a pe pra a
vila, deseosa d'efeutua-l-o qu'habia dito, mentras Fara contaria a suas amas o
que pasado ll'houbera co-a muller d'o carpinteiro. E como Dios ajuda os seus,
como o que con Dios anda con Dios medra, Inés non solo realizou ó seu
proyecto, non solo tirou d'a incrusa a nena ja bautizada ali c'o nome mismo de
Majina que decia o papel d'a abo, non solo un duro cada mes ll'ofrecieron por
leita-l-a, senon que a trougo n'o colo, traguendo tamen Caitan n'os brazos a
seu filliño. Por maneira que, se juntiños estaban n'o berce o anterior dia,
juntiños volvian á estar alí, logo que n'a sua casa entraron ja de noite. Pro
Inés obligada a deijar, pouco antes de nacer Ermelio, as moitas casas en que
como custureira traballaba; dedicada dempois o seu filliño, e constituida
ultimamente en adoutiva nai de Majina, hachábase con dobles cuidados, siquera
n'o presumise o tirar d'a incrusa a nena, obedeciendo estonces a impulsos d'o
seu caridoso corazon e esquecendose d'a carga que sobre sí botaba. Dios,
emporeso, proveeu á todo e quixo, ademais de concederlle co-a meniña o duro
mensual que dijemos, aumentar tamen as ganancias d'o seu home; pois
dend'estonces foron tanto-l-os qu'o seu traballo alabaron e tanta-l-as obras
ajustadas, que non bastando por sí mismo á dar aguante e cubri-l-os
compromisos, tuvo qu'acompañarse d'oficiales ou criados que o ajudáran.
A de Sancti-Petri, Otilia e Adria pasmaron o oi-l-o que d'Inés lles
contou Fara; todas s'enterneceron; pro á primeira mollabanll'os rosto gordas
bágoas, e chea de reconocemento po-l-o que fijera ja, asi como po-l-o seu novo
rasgo, o saber qu'iba pra a incrusa a nena, escribe inmediatamente á Santiago
d'o modo que millor lle pareceu, e antes d'oito dias mandou á misma Fara
junt'á Inés c'un regalo correspondente os sacrificios, favores e interés d'éla
pra con personas estrañas que nunca tratára, nin siquera vira mais d'unha
noite n'a sua casa. Consistia o regalo n'unha capa de pano fino, moi encartada
pra Caitan; un vestido, tamen fino e completo de labradora pra Inés; duas
sábanas de rico lenzo, bordada unha, lisa a outra e planchadas ambas; duas
almohadas, en forma idéntica; un cobertor, unha sobre-cama, e pr'o seu filliño
catro camisiñas, catro panos, duas mantelas de franela e duas gorriñas
lindísimas. Mais, ¿cal sería a sorpresa d'a propia Fara cand'o entrar ali con
todo esto, o entrar de novo po-l-a cociña veu outra ves n'o berce os dous
angelotiños, juntos como os vira ja e que calqueira tería por gemeos? Fara, o
ver aquelo, chorou tamen e abrazou á Inés. Esta, por sua parte, o hacharse con
regalo de tanto gusto, tan oportuno e tan excesivo, facía cruces asombrada, e
non sabendo gradece-l-o, choraba igualmente de par de Fara. Puxo as señoras
po-l-as nubes, reutificou, hasta certo punto, n'o seu interior o aventurado
juizo que formára d'as señoritas e non queria qu'a criada se marchase sin
jantar.
 
{{Espazos|3}}— Adria mia, desengáñate, y cree lo que te digo. Siento una cosa que no sentí jamás. Prepárate y ni un instante me abandones.
 
IV
{{Espazos|3}}— No piense V. tanto en eso. Vayamos más despacio, y luégo que en casa estemos, venga lo que Dios quiera.
 
Entr'os adoradores d'Otilia, un d'os que mais por éla se morrian era o
{{Espazos|3}}Mais adispacio, pois, dend'a Gándara, e sempre po-l-o camiño antiguo, qu'aberta n'estaba ainda a carreteira qu'isiste ahora, pasan a ponte Buzacos, sobr'o Tejo, e d'alí toman á Picota, Otilia rompendo a marcha, como ántes, Adria, dando a dereita á nai d'aquela e falándolle d'esta sorte:
señorito de Rebordan, dono e posedor esclusivo d'a casa e bens d'o mismo nome,
sita n'unha d'as millores conchas d'a Ulla: o señorito Salvio, favorecedor de
Caitan e Inés e hasta compadre d'estes, pois rogado por Caitan, que n'aquela
casa traballaba moito, sacáralles de pia á Ermelio, nacido en Agosto de mil
oitocentos cincuenta; señorito d'uns vinteseis anos, á quen sobre todos
distinguia Otilia, tanto que pidira-a ja os de Sancti-Petri e non ll'a
negaron, antes recibiron gozo o ver qu'un formal amante, d'aventajadas
calidades, rico e fillo de páis ilustres, os qu'en vida quixeran moito e
atencions debian, a deseaba por novia; pró Otilia, sin decir que non, nin que
sí tampouco, falagando-o con esperanzas, mais ou menos embozadas, segun que
mais ou menos apretaba Salvio, tequeleando, dando o asunto corda, unhas veces
á pretesto de ser nova pra contraer obligacions; outras, de qu'era forza
medita-l-o; outras, con disculpas parecidas de case toda-l-as guapas
ousequiadas; outras, n'unha palabra, á chaque de non sabemos qué, siquera
presumamos fose o vergoñoso estado en que s'hachaba a desgracia caida
sobr'ela, tuvo-o enredado asi bastante tempo, sin nunca resolverse, cousa que
condanajaba, que facia rabejar o amartelado home e disgustaba os páis d'a
misma Otilia. Eles apreciaban-o de cada dia mais e non comprendian nin
esperaban tal proceder n'a sua filla. A nai, o último, non sabia case como
disculpa-l-a e decia á Salvio non desistise, que n'era tarde, e tempo andando
iria á cabo a boda, segura, cal estaba, d'o moito qu'Otilia lle queria. Salvio
co-esto pasaba en Santiago suas quinzadas, entraba á todas horas n'a casa de
Sancti-Petri, considerábase ja ali como d'a familia, e estando ausente
carteábase con Otilia, á ciencia e consentimento de seus país. N'aldea atendia
os seus intereses e iba algunha ves de caza. Andando un dia á esta n'os montes
de Sergude e Vilanova, preto d'a casa de sua comadre Inés, á quen non vira
desque de pia lle sacara ó fillo, pasou po-l-a orela d'o Gundin, e sentandos'á
descansar n'unha camposa, veu á duas lavandeiras lavando n'aquel regueiro e
animadamente conversando. Picado d'a curiosidá, deseoso d'oi-l-o qu'entre sí
falaban, tira de petaca, acende un tabaco, e recostado sobr'o cespede, púxox'á
escoitar, pensativo e cabisbaijo pra que non s'apercibisen elas. As
lavandeiras estaban case juntas, e a mais moza decia a outra:
- Eu inda non lles vin o pelo, e a mais nova disqu'e bonita coma un
jasmin.
- Pois vench'enferma e se deijou a cama, eche de pouqueniño acá, -repuxo
a outra.
- Muller, eu eso non o oin, e s'algo houbera habiase de traslucir. A
criada veu comigo de Santiago hai poucos dias e nada me contou. Será bouba.
- Non che caiba duda, e sin rejubar, créoche que n'esa enfermedá hai
moito de mistereo. As lavandeiras, entendes, sabémosche moitas cousas: non
digo mais.
- Eso e verdá.
- As señoras, cando queren, sonche piores qu'o trasno, e as criadas
falan, ou non falan, asegun o que ll'encargan suas amas.
- Tamen e certo.
- Ti sabes, sábe-o todo o lugar, qu'Inés trougo d'a incrusa unha nena, e
eso que ja ten un fillo. Pois ben; esa nena, pra min, ech'un mistereo, sobre
todo desque n'a casa d'Inés vin entrar c'unha cesta grande n'a cabeza a criada
d'esas señoras.
- Asi che viña de Santiago. ¡Nabrióla se non tes razon! Inés e moi
diligente e poida qu'alá en Santiago topase choyo. ¡Como ten tanto palique!...
- Non fora ela custureira.
E o decir esto a mais vella, chega de repente outra lavandeira, e dempois
de da-l-as boas tardes as que lavaban, pousou n'o chau a cesta de roupa que
traguía, e póndos'á lavar tamen, dijo a sua vez:
- Falemos, ja que falabádes.
- Falábamos -repuxo aquela-, d'Inés e d'as de Sante, Sante...
- Sante-Petre, muller -contestou a recien chegada.
- Sante-Petre, ou Santa Pedra -repuxo de novo a outra-. ¡Vayan uns nomes
ben raros!
- ¡Qué ques! Serán de moda. Hoj'a moda ándach'en todo, hasta n'o rezar.
Eu mal ch'as conozo ainda, pró ser son as mesmas qu'ahí quedan paseandose n'a
carballeira d'a Tenencia.
- ¿Logo ja se lles vé o pelo? -dijo a lavandeira moza.
- O portal e as ventanas vin-os abertos o pasar, e creo qu'elas
j'andiveron estes dias po-l-a horta.
Salvio, o oir que se falaba d'as de Sancti-Petri, incorporous'un pouco e
tratou d'escoitar millor.
A recien chegada incorporouse tamen, púxose dereita o pe d'o lavadoiro,
doblou as mangas d'a camisa que se lle desdoblaran, e logo preguntou:
- D'Inés, ¿non falabádes?
- Falábamos -contestou a vella- d'a nena que dí que tirou d'a incrusa, e
d'o espabilada qu'e.
- ¿A nena?
- Seiqu'estás tola. Non, muller, non, Inés.
- Todos por aguda á teñen. Saber sabe onde ll'aperta o zapato; pró parea
coma ela e o seu Caitan non s'atopa n'o lugar.
- Mira se n'e aguda qu'hastra se botou por compadre o señorito de
Rebordan.
- Calade, diaños, calade, que ve-l-o alí, e inda vos há d'oir -dijo a
lavandeira moza, indicandolles co-a cara o sitio.
Salvio, n'afeuto, oia todo, e estribillando n'o campo c'un garabujiño,
coma que non coida nin fai operacion d'o qu'arredor pasa e atende solo o seu
enredo, puxo doble atencion ainda; pró as lavandeiras calaron e solo empezou á
canta-l-a mais moza. Salvio levantous'estonces d'o chau, colleu a escopeta que
tiña o lado, e asubiando po-l-o can, botou a andar dereito a casa de sua
comadre, pois deseaba ver o afillado e sonsacar á Inés por s'algo sabia d'as
de Sancti-Petri qu'él realmente inoraba s'estaban n'o país ou non. Chegado
qu'houbo a porta, veu aberta esta e o ver tamén á Inés sentada ali dando de
mamar a nena, dijo:
- Parece que mi ahijado se explica.
- ¡Oh! Ese ja ll'acaba de mamar, e está n'o berce esperto e caladiño coma
un santo.
- Pues qué, ¿tienes ya otro niño?
- Unha nena.
E erguéndose d'a soleira d'a porta en qu'estaba sentada, añadeu:
- Entre pra dentro e contareille.
Entrou á cociña, dou un bico o afillado, deitou Inés a nena de par d'él,
abreu a porta d'o cuarto, subeu o de Rebordan e tomando asento n'un tabolete,
dijo á aquela:
- ¿Con que una niña? ¿Y eso?
- A verdá, como po-l-o oficio ja non podo andar e teño leite, gracias á
Dios, d'abondo, fun á Santiago con Caitan e troguemos d'a incrusa esta nena,
po-l-a que nos ofreceron n'o Hospital un duro cada mes. Ja vé usté qu'algo se
vai ganando.
- No está mal; pero eso durará lo más un año, y después, ¿qué vas á hacer
de la niña?
Esta pregunta colleu desporcatada á Inés, e sin saber o pronto qué
responder, contestou tan solamente:
- Dempois ja Caitan e eu acordaremos.
Logo, mudando adrede de conversacion, dijo:
- E pois qu'aquí está, voull'amostrar unhas gorriñas novas qu'o seu
afillado ten, sint'as qu'usté lle regalou.
- A ver.
Inés levantou estonce-l-a tampa d'a sua hucha, e tirando d'esta as
gorriñas que trouguera Fara, notou Salvio que remangado d'unha viña e caeu n'o
piso un cinturon metido por dentro d'unha sortella. Chamoull'aquelo a atencion
o golpe, e botando a man o cinturon, clavando os ollos n'él e n'a sortella,
dijo:
- Conozco todo esto y sé de quien ha sido.
Inés quedouse pálida com'unha cera; arrepentíase d'a sua ligeireza, d'a sua
especie de vanidá en qu'o compadre vise as novas gorriñas d'o fillo qu'outra
persona distinguida lle regalara tamen: non s'aturdeu por eso, antes respondeu
con certa calma, volvendo aquelas a ond'estaban:
- Conocerá, si señor. Tiña-o a nena por debaijo d'os braciños cando a
recollin d'a incrusa, e como cousa me pareceu d'algun valor, gardei-no aqui
n'a hucha.
Fijouse Salvio cada ves mais n'o cinturon e n'a sortella, leu n'esta as
iniciales O. de S. P., e palidecendo a sua ves, dandoll'o corazon un salto,
recordando o qu'entre si falaran as lavandeiras, esclamou:
- ¡No sabes lo que mi corazon sufre en este instante!
E deitou a cabeza contr'o peito. Inés iba á decir algo, pró antes
qu'abrise a boca, Salvio prosigueu:
- Cria esa niña con el esmero mayor que puedas. Su madre es de una
familia á quien aprecio mucho y con cuya amistad me honro. Críala como si
fuese hija tuya, y cuando algo necesites para ello, cuenta, Inés, con mi
bolsillo. Pero este cinturon y esta sortija me los llevo yo.
- Señor... -repuxo Inés baijando a vista.
- ¿Tú para qué los quieres?
- Eu, señor, pra nada -contestou erguendo os ollos-, pró, ¿e s'algun dia
lle fan falta á nena?
- Para eso, cabalmente, los quiero yo. ¿O sabes tú quién es su madre?
- Eu, ¿por onde, se a tirei d'a incrusa e ali esas cousas non se saben?
- Pues si lo ignoras, mejor es que yo los lleve. Esa niña, pequeña hoy y
espúrea, como muchas otras de su clase, quizá que algun dia sea grande, quizá
que estas prendas entónces la interesen y nadie acaso como yo pueda saber á
quién ha de presentarlas.
- Usté ben di. ¿E s'usté morre e caen n'outra man e sirven pra unha
vinga, ou pra daño tal ves d'a misma nena?
- Tu observacion es oportuna, está en su lugar: mas nada temas, Inés;
eso, mejor que tú, lo comprendo yo y déjalo á mi cuidado.
E Inés deijou que cinturon e sortella gardase n'aquel istante seu
compadre. Este levantouse logo d'o tabolete, baijou a cociña, dou outro bico á
Ermelio e despendindose d'Inés, precupado, bastante mais triste d'o
qu'entrara, saleu pra fora e marchou camiño d'a sua casa.
 
{{Espazos|3}}— Señora, Otilia no vá buena y teme lo que sabemos; pero témelo esta noche misma.
 
V
{{Espazos|3}}— Nada de extraño tendria eso, y, por mi parte, voy dispuesta á todo. ¿Qué te dijo?
 
Ido Salvio, tratou d'esplicars'Inés a causa d'o seu pesar e interés, non
{{Espazos|3}}— Que me prepare y ni un instante la abandone.
solo n'a posesion d'as duas prendas que levara, senon hasta n'a esmerada
crianza de Majina. Sabia ja qu'era amigo d'a familia d'a nai d'a nena, po-l-o
que dijera él mismo, e esto esplicáballe bastante ben aquel pesar e interés,
siquera inorase, cal inoraba, que mais qu'o amigo era o amante quen estonces
lle falaba. Sabia á sona que d'honrado e caballero tiña o señorito n'a comarca
toda, e n'atrevendos'á dudar d'a sinceridá d'as suas palabras, mal podia, non
queria maliciar fose él o sedutor d'a señorita que n'a sua casa habia parido,
o pai d'unha criatura que de beijar siquera s'acordou, mentras que duas veces
bicara o afillado. Folgábas'ela interiormente moito d'esto, folgábase non
menos d'a sutileza con qu'á toda-l-as suas preguntas contestara, e tranquila
n'a sua conciencia, vendo qu'hasta nin o compadre descubrira o secreto qu'a
abo d'a nena ll'encargara, nada tampouco quixo que Caitan soupere d'o que
levara o señorito; asi foi qu'o chegar a noite, solo lle dijo que viñera á
ve-l-os e bicara duas veces o afillado.
Salvio, po-l-o camiño e n'a sua casa, non facia senon cavilar, chea a
alma de tristura. Amaba con delirio á Otilia; creia-a, non sin razon, inocente
e pura; via, por outro lado, o que a nena e prendas recollidas lle decian,
prendas moitas veces contempladas n'o seu querido ben; via, sí, que todo
aquelo a condenaba a qu'hasta n'o regueiro as lavandeiras a mordian. Inés nada
ll´habia dito: Salvio, emporeso, notou qu'ela palidecera o descubrirs'o
cinturon. ¿Viria este co-a nena, como dijo Inés? ¿Seria Otilia quen ll'o
puxera ou mandar por? As gorriñas mismas qu'Inés iba á amostrar á Salvio,
¿serian regalo acaso d'a propia Otilia? Nosos leutores nada d'esto inoran ja;
pró Salvio inorába-o ainda e natural era fijese estonces á sí mismo tales
preguntas. Ademais, ¿sabia, sospechaba siquera él quen fose o delinquente?
¿Tiña d'esto o mais livian indicio, ou seria todo calúnia levantada á Otilia
por suas rivales, ou po-l-os rivales de Salvio? Inés, repetimos, nada ll'habia
dito. Estuvo asi matinando toda a noite; pró amor saíall'o encontro á cada
istante. Salvio namorado disculpaba á Otilia. Triunfou a parte noble,
generosa, venceu o amor, y Salvio, resolto á conservar, si, com'ouro en pano
as duas prendas po-l-o qu'importase, mais non á decaer un tris d'o seu cariño
á Otilia, mentras o menos outros antecedentes non tuvese; resolto á portarse
co-a sua querida como se nada contra ela se falara, nada que censurar hachase
n'ela, tomou lenguas, asegurouse, non sin discrecion, de qu'era certo o
qu'unha d'as lavandeiras indicara respeuto á estancia n'o pais d'as de
Sancti-Petri, e resolveu tamen ir á visita-l-as o outro dia. Mais antes que
Salvio chegue, justo e sepamos ja onde realmente están.
 
VI
{{Espazos|3}}— Ni yo la abandonaré. Soy su madre y en mis oraciones pido á Dios por ella. ¿Qué culpa tiene la pobrecilla de lo que la está pasando?
 
N'unha lombiña, rodeada de pinales, freguesía de Samame de Rivadulla, á
{{Espazos|3}}Pró a delor arreciaba e n'o alto de Lestedo, alí ond'o pé d'un cruceiro grande galla o camiño en dous, un que vai á ponte d'a Ulla e outro que guía á barca de Sarandon: Otilia suspiraba ja, layábase po-l-o baijo, mordía de cand'en cando o pano d'a faltiqueira; detuvo a mula e volveu a cara atrás. Sua nai e Adria, qu'acordando viñan pr'o caso en qu'a delor apurara moito, correron estonces o seu lado e con acento tenro, díjoll'a primeira:
duas leguas e media de Santiago, preto d'os palacios d'Ortigueira e Guimarans,
hai un lugar a caida d'un castro celtico que lle dá nome. O lugar en sí val
pouco; pró convertido case todo en casiñas blancas de figaldos, comerciantes
santiagueses que foron alí mercando, parece hoj'unha pequeniña vila qu'anque
sin señores n'o inverno, enchese d'eles n'o vrau de señoras e señoritas, gala
estonces d'as feiras e romarias d'os contornos, como Gundian, os Dolores e
outras mais. A dereita d'este lugar, vindo de Santiago, n'o fondo d'unha
carballeira e beiriña d'ela hai tamen duas casas; unha grande, j'antigua, con
capilla, palomar e bo granjío; outra, non tan grande, nova ainda, sin palomar
e sin capilla. Deijando a segunda e falando solo d'a primeira, diremos que
Tenencia, d'o cabildo compostelano en tempos qu'este tiña varias n'o país,
poseron-a e disfrutaron canónegos diferentes hast'o señor Gorostede, vítima
sangrenta de políticas opinions durant'a última civil guerra de sucesion.
Anduvo logo por moitas mans, flojas non poucas d'elas, mercenarias,
seiqu'ainda d'arrendatarios, ben ou mal coidada, segun cadrou, e en mil
oitocentos cincuenta e tantos veu por fin á compra-l-a outro señor canónego,
único qu'a posé ahora, fijo e fai n'ela diariamente milloras considerables.
Esta casa, pois, chamada ind'hoj'a Tenencia d'a Costa entr'os labradores, esta
quinta de recreo foi a qu'en mil oitocentos cincuenta proporcionou
Sancti-Petri a sua muller, a en qu'ela, Otilia e Adria pasaron alguns dias n'o
outono d'aquel ano, com'indicado queda. Vejámo-l-o qu'ali facian. Mentras
Otilia se repuña d'o seu lance, pr'Otilio eran todo-l-os istantes, todo-l-os
coidados á fin de que se repuxera pronto e ben: o portal d'a quinta á ninguen
s'abria apenas, as vidreiras estaban todas cerradas, de modo que non parecia
houbese gente n'aquela pousa. Cand'Otilia empezou á erguerse, dou paseiños
dentro d'a casa; logo po-l-a horta en compañía de sua nai e d'a donjela
esparjendo ali o ánimo, tendendo a vista o longo d'o pintoresco paisaje e
sentandose tamen o pe d'algun laranjo ou limoeiro; dempois po-l-a granja e
bosque e hasta po-l-a carballeira d'a capilla, tanto qu'o cabo de doce dias
pudo ja unha tarde ir á pe co-a misma nai e Adria á casa de Caitan e Inés,
siquera non fose mais que pra demostrar á esta sincero agradecemento o ver
n'ela unha caridá nada comun e sentimentos nobles en alto grado. Ali, pois,
entraban como de visita cando Salvio saía pra a Tenencia. Mais deijémo-l-o que
chegue o portal, que pete, e digamos mentras o que n'a casa d'Inés estonces se
pasou.
Acabado-l-os saúdos e cumplidos entr'as señoras e a muller d'o
carpinteiro cambeados, arrubiron todas o sobrado, qu'aquelas ben conocian;
ocupou cada unha seu tabolete e contou Inés moi por miudo o qu'a criada
referira o qu'en Santiago fijera pra saca-l-a nena d'a incrusa e hast'o que
n'o hospital ll'ofreceran. Oido esto último tomou a de Sancti-Petri pra sí, e
comprendendo qu'era forza deijar ja a neta á aquela muller e qu'en ningunha
outra parte estaria millor qu'ali o oujeto de saber d'ela e mais que se
propuña, tomou a palabra e dijo á Inés:
- Cuenta V. con que el hospital la dé al mes veinte reales durante la
lactancia de la niña. ¿Quiere V., y no me diga que no, quiere V., amiga mia,
aceptar otros veinte reales que al mes tambien yo le ofrezco hasta que la niña
esté en disposicion de ganar por sí?
Resisteu Inés esta proposta canto pudo, nada queria acetar; decia que
po-l-o pronto o d'o hospital ll'abondaba, e pra dempois que Dios, qu'era pai,
ja proveria. Mai-l-a de Sancti-Petri, Otilia e Adria insistiron e acetou por
fin prometendo qu'o seu tempo iria a nena a escola, deprenderia oficio siquera
fose o de custureira, que n'este caso ela misma ll'enseñaria n'a sua casa, e a
condicion tamen de que solo por man de Fara recibiria de tres en tres meses o
duro que se ll'ofrecia. Seguidamente trougo Inés a nena pra que a viran,
colleu-na a abo n'o colo, bicaron-a alí todas devolveulla logo e baijando
unhas e outras d'o cuarto despedirons'as señoras e marcharon deijando á Inés
co-a nena en brazos n'a porta d'a cociña.
Salvio chegou e petou, n'afeuto, o portal d'a quinta; Fara saeu á
abrirlle, e como as señoras n'estaban, qu'estaban en casa d'Inés segun
acabamos de ver, díjolle que marcharan de paseo, mais qu'inoraba á onde.
Dáball'o corpo á Salvio qu'elas alí estarian, tiña n'o seu poder o cinturon e
a sortella consabidos, oira as lavandeiras que c'unha cesta n'a cabeza entrara
Fara ali un dia, e ganoso d'achegar datos que o convencesen d'a verdá ou non
verdá d'o que contr'Otilia resultaba, botou dereito alá, non pra
sorprende-l-as en casa de sua comadre, sí pra dend'algun punto atisba-l-as e
facerse logo o encontradizo; pró á poucos pasos encarou co-elas que volvian a
Tenencia; sobrecolleunas o pronto, e Otilia, á quen mais conviña disimular,
dando tempo á qu'as outras se serenasen, esclamou:
- ¡Salvio! ¿Por aquí V.?
- Supe por casualidad que estaban aquí ustedes -dijo o de Rebordan con
aire cas'indiferente- y he venido á visitarlas, pues sentiria se retirasen sin
haberlas siquiera saludado.
- Gracias -contestou Otilia clavando unha mirada á Salvio, e añadindo a
nai con intención:
- Hizo V. muy bien en venir hoy, pues dentro de un par de dias nos
retiramos.
- ¿Tan pronto, señora! -repuxo Salvio, mirando á Otilia.
- Sí, amigo mio. El invierno se vá acercando, los frutos están ya casi
recogidos, y el campo ¿qué distraccion nos ofrece ahora?
- Para hijas de ciudad como ustedes, ninguna; sin embargo...
- Soy aficionada al campo, ya lo sabe V.; pero un dia de invierno en él
me sería insoportable, francamente lo confieso.
Foron asi falando hast'o portal, e entrados n'a casa todos, estuvo ali
Salvio natural, espansivo con nai e filla, cal de cote e brindandos'á
acompaña-l-as á Santiago, como n'afeuto as acompañou.
 
VII
{{Espazos|3}}— Ya sé que te sientes mal, hija mia. Adria me lo acaba de anunciar.
 
Fara, n'as duas veces qu'estuvo en casa d'Inés, gardouse ben de
{{Espazos|3}}— Mamá, no puedo resistir.
revelarlle qu'eran suas ama-las de Sancti-Petri e hast'onde paraban. Inés
gardouse tamen de preguntarllo; soupo-o po-l-as de Sancti-Petri mismas o dia
que personalmente a visitaron; mais como n'a segunda entrevista, ou sea cando
s'atopou c'o regalo d'aquelas, unha e outra simpatizasen, empezasen á ser
amigas, Fara, n'a víspera de marchar á Santiago con suas amas, pideulles
licencia pra ir á despedirse d'Inés: foi, estuvo n'a sua casa tal cual rato, e
o sair bicou enternecida os hirmanciños de leite e dou á Inés un apretado
abrazo. Moza jamona, d'escelentes dotes pra criada, tiña, emporeso, como temos
todos, o seu aquel, o seu flanco, qu'era moita aficion á bailar e conversar,
fose con quien fose. Cada ves qu'oia unha gaita parecia qu'as pernas se
ll'erguian e non sabia case o que lle pasaba. Pro as millores e principales
romarías d'o vrau concluiran c'o San Miguel, e asi, mentras estuvo n'a Costa,
pouco ou nada s'adivirteu, contentándose solo con oir, posta n'o patin o
seran, cántigas que d'as escrouchas saian, e algun atrujo cando ja iba n'a
cama. E decimos contentándose, porque Fara, siquiera servise entonces n'a
vila, era aldeana, nacera n'a aldea, criáras'entre labradores e non podia
ménos de sentir esa especie de grata melancolía que sinte un o escoitar doces
cantares, ecos misteriosos qu'en fujidos tempos escoitou, ou acaso entonou el
mismo. Os ciudadanos non comprenden d'esto un átimo, porque non estudian, nin
queren estudiar, a vida e costumbres d'o labrego, ou estudian-as po-l-o forro.
Verdá qu'en Fara o contento foi pequeno; verdá que nin as pernas, nin a lengua
traballaron segun quixeran; mai-l-a última d'o tempo que perdeu n'a Costa algo
se desquitou a tarde en qu'a moza pra a vila se retiraba. N'aquel dia as de
Sancti-Petri marcharon po-l-a mañan, e tendo Fara qu'arrombar cousas, fregar,
barre-l-a casa, pecha-l-a e leva-l-as chaves, non pudo sair cand'a suas amas;
saeu, sí, dempois de medodía e pesando-lle bastante ben a cesta que j'atada
lle deijaran pra a cabeza.
Un cairento, que viña d'a outra banda d'o rio, atravesaba o tanto a aldea
de Socastro en direucion á Santiago, e anque montado n'un arricol, iba como
fantasioso, lucindo o seu calañés, a teima; un marselle, moi historiado, con
moito broche de plata sobr'un chaleque de raso negro, a dourada cadéa d'a sua
moestra e hasta a encarnada faija que case lle chegaba o peito. Alcanzou á
Fara á corto treito, e parecendolle po-l-o seu traje e aire persona decente
pra departir co-ela durant'o camiño, adiantous'un nada, mirou por riba d'o
hombreiro e dijolle:
- ¡Hola, chica! ¿Vas pa la vila?
Fara torceu a cabeza escontr'él e contestoulle:
- Hombre, vou. ¿Y tú?
- Yo me queo un pouco acá.
- Hast'onde sea, iremos en compañía.
- ¿Po qué no? Adispasio y falando; co-eso el camino s'hará ma breve.
- Sí, que yo de correr non llevo gana.
- Y, ademá, hay tavía moita tarde.
- Serán las duas.
- Veremo, chica.
E tirando a sua moestra de plata e mirando-a, añadeu:
- Do y media.
- Estonces á las sinco estou n'a vila y eso qu'en Santa Lusía tiengo que
determ'ainda en cas mi madre.
- ¿Es tu e Santa Lusía?
- Allí nasin, más hoje sirvo en Santiago.
- Tu grasia...
- Fara.
- ¿Faa e la tia Frolensia?
- Sí, ¿La conoses tú?
- Y á tí tamen, soilo que t'iñoraba.
- Pois yo á tu non te conoso.
- ¿No conosiche nunca á Grabiel d'Andruco?
- ¿Y qué? ¿Eres tu Grabiel d'Andruco?
- El memo, muje, y vou pa Santa Lusía.
- Pasmada me diejas en verdá. ¿Quién habia de desir qu'eras tu?
- Pus sí.
- ¡Vaite, vaite, Grabieliño! ¡Y qué de tempo hay que no-nos vemos!
- Ende que cain quinto. ¿T'acorda?
- ¿Y non m'ha d'acordar! Mas tu non fuiche al servisio, segun oin.
- No, que me ieron po inuti en la Cruña: me embaqué alí pa Andalusía, e
con un compañeo ahí de Tabeiró, mu güen amigo, esembaqué antié en Vilagarsía.
- Por maneira que viés inda de camiño.
- Ni má ni méno, e mi equipae tal ve ahora le estén baijando del coche en
Santiago. Ma ecoita: á ve si aquí en el faco acomodamo tu sesta y vas un rato
acabalo. Yo te la levaria si no fora que ya me desafijen.
- Non, non, grasias.
- ¡Qué grasias! Ahora memo.
E apeandose Grabiel, tiroulle, medio a forza, a cesta d'a cabeza,
asentou-n-a contr'o pico d'a albarda, arretegou-n-a ben ali co-a corda d'a
sobrecincha e dijoll'en seguida:
- Ya etá. Conque arribita.
Fara veu qu'iba á botarll'os brazos pra subi-l-a, e com'aquelo non tiña
traza, pois prescindindo ja d'a falta de forza n'o animal, ocupaba a cesta
sola case toda a albarda e de por s'acabalo ela, seria enriba d'as mismas
ancas, esposta á un campanario, ou á anagarse con faco e cesta, contestoulle:
- Mira, acaballo non me pongas, porque me guindo. Estonses, iremos á pe
los dous y vaya la sesta en el arre.
- Ties rason.
E Grabiel, collendo entonce-l-a besta po-l-a trenla e agarrando co-a
outra man unha d'as de Fara, camiñaron asi en animado palique hasta Santa
Lucía, onde despedidos con recíprocos ofrecementos e un abrazo, Grabiel entrou
n'a sua casa e Fara n'a de sua nai, chegando a vila ja de noite.
 
VIII
{{Espazos|3}}— Hijita, un poco de paciencia, algo de sufrimiento, por amor de Dios; cerca de casa estamos ya, tienes á tu madre aquí y sabes que te quiere, tanto que morirá contigo si es preciso.
 
Volto de Santiago Salvio trinando, disgustado cada ves mais d'a frialdá
{{Espazos|3}}— Y, ¿quién, mamá, resiste hasta la casa?
qu'en Otilia se ll'antojaba, que case o facia sair d'os seus trumiños e con
todo coidado fingia esta, quixo dar tamen corda o negocio, aleijarse d'o país,
curar así, hasta certo punto, a enfermedá d'amor que o dominaba.
O marques de Tria-Castela, amigo de Salvio e aficionado á minas,
visitára, o tanto, alguns criadeiros metalíferos n'as provincias de Lugo a
Orense e iba á retirarse pra Madrí, juntamente co-a marquesa e un fillo qu'en
Santiago a acompañaba. Retirouse, pois, e ganoso Salvio d'imita-l-o de pasar
n'a corte d'España un inverno, marchou á pouco tamen pr'alá. Algo debia
gustarll'a corte, algo mais adivirtida e sedutora debia hacha-l-a vida de
Madrí, que non digamos ja a d'a sua aldea, si a de Santiago, ou de capitales
de provincia. Fose d'esto o que fose, e o certo que dend'estónces, s'algunha
ves viña á Santiago e d'ali a sua casa, era regularmente n'o vrau, poi-l-os
invernos pasaba-os todos n'a corte ou n'outras partes. Otilia, a sua ves, sin
volver nunca o qu'habia sido, pasaba, como sempre, os invernos en Santiago con
seus pais. De vrau saia co-eles, ou sola con sua nai e Adria, á baños, augas,
ou simplemente á esperje-l-o ánimo n'este ou n'aquel pobiño de Galicia, mais
sin que por eso deijase de cumplirse esautamente o estipulado con Inés
respeuto de Majina.
Salvio, sempre que viña a sua casa, nunca s'olvidaba d'ir una vés, o
menos, a de seus compadres, levando estonces algun regaliño pr'o afillado, e
se cadraba, tamen pra sua hirman de leite. Caitan, com'habia doito, traballaba
de carpinteiro e viña de coite o anoitecer prá a sua casa. Inés coidaba d'a
vida e d'os picariños. Estes, en mil oitocentos cincuenta e catro, iban medio
escarapolados ja, falaban ben, subian e baijaban á gatiñas a escaleira d'o
sobrado, e anque levaban os seus croques, era unha risa ve-l-os e ver, as
veces, cal entre si cotifaban e pelejaban po-l-as papas. Pró n'o cabo d'aquel
ano, Caitan morreu. Esta perda sinteu-n-a Inés moitísimo e meses de vida lle
tirou. Fijolle decente entrerriño e visteu de loito o punto, sin nunca jamais
deija-l-o hasta qu'ela tamen morreu.
Viuda Inés e con menos recursos ja d'os qu'en vida d'o seu home tiña,
siquera, mentras viveu, aforrasen ambos algo e mercasen catro leiras,
estreitouse n'a sua casa canto pudo, traballaba n'o campo coma unha negra,
facía o caldo de víspera, e moitas veces o romper d'a alba marchaba pr'o
traballo, levando consigo os rapaciños e deijando pechada a casa. Comian os
tres n'o campo, n'o campo dormian aqueles e juntos iban de noite pra a aldea.
De ja grandiños, levaba-os ela misma a escola, volvian c'o escolante e Majina
empezaba á maneja-l-a agulla o lado de sua adoutiva nai, n'as horas qu'esta
podia, mentras Ermelio c'unha pluma ja esborranchaba. N'os diasantos iban a
misa d'o cura; Inés, n'o medio, as banda-l-os rapaciños: estaban así n'a
ilesia; rezaban se rezaba ela, e s'ela se sentaba un pouco, tamen se sentaban
eles. Po-l-a tarde, se mandaba o tempo, visitaban as veiguiñas; Inés, pensando
n'o seu Caitan que pra merca-l-as ganara: Majina e Ermelio, cada un con seu
talizo de broza, que mais que biscoito lles sabia, collendo amoras n'as
silveiras e rosas de cabrinfollo. ¡Cantas veces, brincando n'as orelas d'o
Gundin c'outros rapaces d'a vecindá, chegaban, rubios coma tomates, junt'á sua
viuda nai á recibir d'ela un abrazo e un bico qu'enternecida lles daba!... Pro
súpeta, cal lóstrego, pasou aquela primeira edá. Os rapaciños,
qu'hast'estonces, foran máquinas, sin conciencia apenas d'os seus feitos,
empezaron á discurrir, o mundo empezou tamen á abrill'os ollos; Majina, oia
qu'era espúrea; Ermelio, que n'era sua hirman; ámbos, emporeso, querian andar
juntos, querian agradarse; decian qu'a ropiña ll'escapaba e facía falta outra;
Ermelio pedia un calzon, un chaleque, unha chaqueta e unha monteira; Majina,
refaijo, mantelo, dengue e un paniño rechamante, pra a cabeza; Inés, calaba,
ouservaba todo e obraba logo segun millor lle parecía. Verdá qu'esto aguzaba
de cada ves mais o seu ingenio; verdá que a facía discurrir mais ainda d'o
qu'eles discurrian; pró eran moi quiadiños, esmerabans'en complace-l-a é Inés,
tratando, a sua vés, de contenta-l-os arrenglou, d'o traje completo qu'a de
Sancti-Petri lle regalára un completo igualmente para Majina e pra Ermelio,
outro d'a capa regalada o seu Caitan.
O ano mil oitocentos sesenta e dous, cando doce contaban os rapaces,
Inés, ora fose c'o sentimento d'a perda d'o seu home, ora c'o peso d'o
traballo, siquera ja estonces d'algo aqueles lle servisen, ora
porqu'aumentando as necesidades non tuvese sempre conque satisface-l-as, nin á
quen acudir sin que ll'o soupesen, ausente cal estaba seu compadre, ora, en
fin, por todas estas cousas mesturadas, e o certo que dou en amolecer, e os
rapaces, por moito que fijesen, como n'os tirara ainda d'a escola e eran
rapaces, non podian supli-l-a n'os trafegos d'a labranza, nin n'as principales
ánseas d'a casa. Iban, sí, cando a unha, cando o outro, as maraballas pr'o
ranchiño, segaban herba pr'o becerro, levaban o monte as vacas, ou traguian-as
d'a corda po-l-o eijido, facian varios outros laboriños, e como a mocedá
po-l-o regular e alegre, Majina e Ermelio, con boa salú, ben fartiños, eso sí,
e con vestidiño de garda pr'os diasantos, andaban case de cote alegres.
Majina, emporeso, cavilaba de ves en cando n'a sua condicion d'espúrea, e
conocendo que nada mais posía qu'o corpiño e qu'iba deprendendo así n'a escola
como n'o oficio de custureira que ll'enseñaba Inés, pasaba suas tristuras a
calada, e horas habia en qu'as bágoas os ollos se lle viñan. D'ahí que mentras
Ermelio tocaba o pínfano, e c'outros d'a sua edá cantaba que daba genio, ela,
vivo retrato de sua nai, que pra todo tiña gracia, non se coidaba de cantar, e
se cantaba era algun cantariño melancolioso d'os moitos qu'o redor oia e n'a
memoria o golpe lle quedaban. Naide os repinicaba coma ela; Majiana j'o sabia,
e tamen que a escoitaba Ermelio pra ver de colle-l-as voltas e caidas con
qu'ela agraciaba os seus cantares.
Inés, anque non facia cama, queijabas'a cada paso e decia os rapaces:
"Pronto, meus fillliños, quedarés sin min; non tardo en segui-l-o camiño d'o
meu home". Os rapaces lagrimejaban, botabanse ll'o pescozo e contestaban:
"Calá, naiña, calá, que n'e pr'agora; inda nos habes de ver casados". Ela
estonces sonriase con languides, facia qu'o seu lado se sentasen e abrazaba-os
c'os seus brazos. Inés non s'engañaba; traballara mais d'o qu'as suas forzas
permitian, cometera escesos que non debia, que n'estaba acostumada a cometer,
e o resultado foi que d'a mañan a noite, sin case saberse como, atacou-na un
malino flato que lle quitou a fala e n'o mismo ano de sesenta e dous levou-na
a sepultura en menos de tres dias. Hachábanse n'a casa, o tanto, alguns
veciños, acudiron logo outros, os choros d'os rapaces qu'orfiños, enteiramente
orfiños, deijaba Inés, e dous d'os mais acomodados labradores, Bieito e Félis,
sacaron-os d'alí e meteron-os n'as suas casas, onde po-l-a mantenza estuveron
algun tempo servindolles de criadiños, pois Inés non contaba parentes n'o
lugar e os veciños tuveron que correr con todo, incluso o seu enterro e mais
preciso en tales casos anticipando os cartos un e cobrandose dempois n'as
vaquiñas e n'a millor leira. De sorte que solo a casiña e tres ou catro migas
de terra foi canto quedou a Ermelio en razon d'herencia.
Os dous meses, inda non, d'ocurrido esto, o Marqués de Tria-Castela,
acompañado d'o señorito de Rebordan, veu outra ves a Galicia, e cand'o
señorito soupo a morte de sua comadre e a situacion en que s'atopaban Majina e
o seu afillado, especialmente Majina, tuvo un sentimento grande e viñanll'a
cabeza mil ideas, a fin de millora-l-a e evitar qu'os rapaces, tal vez,
s'estraviasen, ou botasen a perder n'as casas onde se recolleran.
Visitaba o Marqués estonce-l-os criadeiros metaliferos d'as provincias de
Coruña e Pontevedra. Estuvera ja n'o Farelo; reconocera o valle de Trasdeza e
alí o tarreo piroide de Campo-Marzo, n'a surejion d'o Meda, rejion d'o monte
Candau; fora o Corpiño e a Merza, n'a region Carrio; a varios outros puntos,
descritos por D. Guillermo Schulz en mil oitocentos trint'e cinco e noso
malogrado amigo D. Antonio Valenzuela Ozores, n'a sua Memoria
geonostico-agricola d'a provincia de Pontevedra, Memoria premiada po-l-a
Academia de Ciencias e po-l-a misma publicada; estudiara-os todos e
faltáball'unicamente o valle d'a Ulla, correspondente a citada surejion d'o
Meda.
Sucedeu, pois, qu'unha hermosa mañan d'Abril, convertida a Ulla n'un
verjel, cheo d'arbriños con froles, encarnadas n'os pejegueiros, blancas n'as
cerdeiras, ameijeiras e pereiras; froles que contrastaban non sólo co-as
amarelas d'os tojos e as carmesas d'as carronchiñas d'os montes, co-a verdura
d'os pinales, trigos, centeos e herbeiras, ornadas de margaridas, violetas e
mil outras rosicas, si que tamen c'o pardo-oscuro d'as veigas, recen fendidas
pr'o millo. Sucedeu qu'atravesando acabalo o Marqués e Salvio a parroquia de
Vilanova e segando alcacen Majina o pe d'unha corredoira, pr'ond'eles iban,
cantaba a rapariga a siguente copla:
 
Cando a suliña, sula,
{{Espazos|3}}— Tú, hijita mia, tú. Vamos, ánimo y no te separes de nosotras.
na pola seca
ai chada, ai chada d'ela;
ai da meniña espuria
na casa alléa.
 
Chocaron o Marqués entrambas cousas; detuvo á besta d'arquiler en que
{{Espazos|3}}Ditas estas palabras, siguen o camiño d'a dereita, o d'a barca de Sarandon, e torcendo un pouco adiante sobr'a esquerda, doblan unha d'as faldas d'o Pico-sagro; mais, antes de Milleiros, Otilia tornou á decir que non resistia e qu'iba á cair d'a mula se pronto n'a baijaban d'éla. Adria gritou estonces o arquilador pra qu'alí viñera, apeouse n'unha esalacion, e collendo n'o colo á Otilia, puxo-a de pe n'o chau; Leto, que ja viñera, fijo outro tanto co-a nai e auto continuo, dijo esta ó arquilador:
montaba, detuvo a sua Salvio, e dirigindos'o Marqués a cantora, díjolle:
- Cantas, niña, con mucha gracia y me gusta ese cantar. ¿Eres de aquí?
- De esta parroquia, señor.
- ¿Cómo te llamas?
- Majina, para servir á V.
- ¿Tienes padres?
- Jamás los conocí. Tomos me llaman la espúrea.
- ¿Sabes leer?
- Leer y escribir, señor.
- Sabes ya mucho.
- Algo de lo que precisa una mujer.
- ¿Quién te enseñó?
- El maestro de la parroquia; pero mi mejor maestro fué en casa, mi
adoptiva madre, que Dios haya.
Volveus'estonce-l-o marques a Salvio e esclamou:
- ¡Cuánto, amigo mio, me gusta esta niña! ¡Qué linda es, y qué despejada!
¿No advierte V. una especie de señorío en todo su continente? A Madrid me la
llevaria de buen grado.
- Haria V. una obra de caridad, Marqués -contestou Salvio facendose de
novas, e como s'a Majina non conocese nin sospechase qu'era sua nai Otilia.
- ¿La conoce V.?
- Desde tiernecita, y es cierto lo que afirma.
E o marques, dirigindose de novo a rapariga, qu'o alcacen segado tiña ja
n'un feijiño, e mentras conversaron él e Salvio, ergueu-no a cabeza como pudo,
dijo-lle, sin mais nada:
- Majina, hermosa niña.
- Señor.
- ¿Querrías ir á Madrid?
- Madrid dicen que está muy léjos, que allí se gasta mucho, y eso no es
para mí.
- Ven á Madrid conmigo: nada te cuesta el viaje ni la estancia llí.
Decídete, Majina, y verás cómo es para tí Madrid.
- Usted, señor, se burla de mí. ¿Quién soy yo para que usted me lleve á
Madrid?
E seguidamente añadeu:
- Vaya, dejo á Vds., que tengo que hacer en casa de mis amos.
- ¿Tienes amos?
- Honrados labradores que echaron mano de mí, por caridad, y en su casa
me recogieron á la muerte de mi adoptiva madre.
- Espera, Majina, que vamos allá tambien nosotros. Quiero que conmigo
vayas á Madrid; quiero que aprendas allí mucho más de lo que sabes y llegues á
ganar después la vida honradamente, sin andar por aquí descalza cogiendo
hierbas.
- Pero yo oí decir más de una vez al maestro y á mi adoptiva madre, que
en las ciudades se pierden muchas jóvenes, y yo de esas no quiero ser.
- Decian bien, hija mia, y buenos son tus sentimientos: más no temas, yo
velaré por tí.
- Vengas Vds. conmigo; pues, como en casa me dejen, por mí ya no hay
inconveniente.
E Majina diante, c'o feijiño n'a cabeza e descalciña, o Marques e Salvio
os lados e o arquilador detrás co-as bestas, foron á casa d'o labrador Felis
en qu'estaba aquela. Trataron co-el o Marqués e Salvio, e vendo o home qu'o
señorito de Rebordan s'interesaba, baijo a sua garantía e descargando n'el
toda responsablidá, consinteu en desprenderse de Majina e quedous'en qu'o
domingo primeiro iria co'ela a casa d'o señorito pra leva-l-a este logo a
Santiago, visti-l-a ali o Marques, segun lle parecese, e marchar co-el a
Madrí.
Majina, o qu'os señores partiron, puxos'a refluexiona-l-o caso, e
dandolle n'o pensamento mil voltas, acordabase de qu'indo a Madrí deijaba a
Ermelio, seu hirman de leite; a Ermelio, de quien hasta a morte d'Inés nunca
se separara; Ermelio, que ja requebriños d'inocente amor lle dirigia, e con
amor, tamen inocente, escoitaba ela; Ermelio, en fin, qu'o sabe-l-o choraria e
chamarialle desleigada. Acordábase, por outro lado, de que nada tiña mais qu'o
seu corpiño, poi-l-o oficio de custureira, á que a dedicara Inés, inda n'o
sabia ben e qu'o seu porvir seria moi negro; acaso s'a sorte despreciaba que
lle viña a man. Consumiase de pesar, e concluia por case arrepentirse, siquera
comprendese qu'interesandos'o señorito Salvio, compadre de sua adoutiva nai,
padriño d'o mismo Ermelio, non debia desprecia-l-a.
Salvio, que ja sabia a casa de Bieito, o outro labrador, en que recollido
fora Ermelio, pasara alá tamen c'o Marques, e decidido a facer c'o seu
afillado o qu'o Marques facia con Majina, n'atopando n'a casa a Ermelio, dijo
o labrador pasase co-el á Rebordan o domingo mismo pra Majina desinado, mais
sin indicarll'o oujeto nin descubrill'a menor cousa respeuto de Majina.
Ermelio, que soupo por esta o golpe canto relativamente a ela se tratara,
chorou, tirou d'os pelos, e inorante ainda d'o qu'acerca d'el proyectaba seu
padriño, rematou por decirlle:
- Vaite, Majina, vaite. Ti es moi lista, guapa coma ningunha d'aldea, e o
lado d'ese señor, amigo de meu padriño, ¡quien sabe onde chegarás! Se ti
felis, Majina, anque nunca sin ti o sea eu.
E esto decindo, caianll'a fio as bágoas; choraban ambos, e abrazábanse
moitas veces, como hirmanciños qu'eran de leite.
Un dia antes d'o domingo afirido saia Ermelio pr'o monte c'os boiciños de
seu amo, saia d'o lugar; Majina, sentada n'a porta d'a eira de sua ama,
remendaba unha camisa d'esta; vira-o sair, e mentras n'a trabe d'o cuberto,
ali o lado, africanas anduriñas repetian sin cesar doces tonadas, cal se
tratasen d'alegra-l-a, ela, pensando de cote en que dentro de pouco iban á
separarse, e separarse tal vez pra sempre, tiña os ollos arrasados de
bagullas; Ermelio saia pensativo e triste cavilando tamen n'o propio, e asi
que se veu fora d'o lugar, cando coidaba el que solo Majina acaso o oiria,
cantou o cantar d'ela favorito, e oyeu Majina que decia:
 
"Adios, lus d'os meus ollos,
{{Espazos|3}}— Mi hija viene un poco mareada y quiere ir á pié hasta casa. Vuélvase V., pues, á Santiago desde aquí.
prenda querida;
adios, adios, Majina,
sol que para min raya
de noite e dia."
 
E as bagullas cainll'estonces n'a costura, tanto, qu'apenas podia dar
{{Espazos|3}}— Ben está; mais usía e as señoritas quedan solas n'estes andurriales.
puntada, nin sabia case o que facia. Po-l-a tarde, colleu a fouciña e o queipo
e a pretesto d'a herba saeu correndo pra fora: mais n'era a herba o seu oujeto
e si decir adios os sitos pr'ond'andara. Segou a presa un arraso, que co-a
fouciña clavou, de ja metido n'o queipo, e beira d'o Gundin sentada logo n'o
campiño, chea de melancolia, tendeu o redo-l-os ollos e dijo adios o regueiro
que d'espello lle servia e ond'as perniñas lavara, a fontiña en que bebera e
as rosiquiñas d'os lados. Despideus'ali d'os montes and'as vaquiñas levara, e
mentras elas pacian brincara con mais pastoras e os chichios escoitara d'o
pimpis. Despideus'ali d'os soutos, en que magostos comera con Ermilio e outros
rapaces. Despideuse d'os carballos que sombra n'o vrao lle fijeran, ou d'a
chuvia a resguardaran, e dando volta pra a casa c'o gueipiño n'a cabeza, vendo
a en que se criara e n'o eijido as froiteiriñas a que mil veces subira,
díjolles tamen adios.
O domingo señalado quen n'a casa de Rebordan, se presentou primeiro foi
Bieito acompañado d'Ermelio. Unha hora mais tarde chegou Felis con Majina.
Este sabia ja o qu'iba; aquel inoraba-o ainda. Avisado o señorito de
qu'estaban ali entrambos, levou a un gabinete os catro, e dijo o labrador
primeiro:
- Sepa V., si no lo sabe ya, señor Benito, que Ermilio es mi ahijado y le
reclamo. Queda á mi cargo desde hoy, y me le llevo á Madrid.
Ermilio e Majina, o oir esto sentian saltos d'alegria n'o corazon,
coidando ja qu'iban juntos a Madrid e qu'ali, coma en Vilanova, terian ocasion
de verse todo-l-os dias cando menos; ilusion que procurou Salvio se fijesen,
por non disgusta-l-os c'unha brusca e repentina separación. Bieito contestou:
- Nada, señorito, teño qu'oujetar á eso; pro d'a casiña e leiras que por
seus pais herdou, ¿quen s'encarga?
- La casita -repuso Salvio- arriéndela V. á persona de confianza, si se
presenta, y sinó cuídela V. como si fuera propia. En cuanto á los terrenos,
que son bien pocos, segun se me informó, délos V. á medias ó trabájelos V.
mismo.
- Está bien; mais ja conoce V., señorito, que todo eso da que facer, leva
tempo e eu tiño bastante a qu'atender n'a miña casa; ademais, ¿quien percibe o
importe d'o arrendo s'inquilino hai pra a casa? ¿Quien cobra as medias d'as
leiras?
- Usted, hombre.
- Pro dempois en conta hei de dar á alguien d'o que perciba.
- A nadie. V. percibe, y percibe para sí como si fueran productos de cosa
suya.
- E un supoñer: s'inquilino n'hai pra a casa, nin quen as leiras colla a
medias e teño eu que traballa-l-as e coidar d'aquela o pouco ou moito fruto
qu'as leiras dean, ¿e tamen pra min?
- Todo, hombre, todo.
- Gracias, señorito. Que Dio-l-o cubra de groria. Mais unha cousa se
m'esta acordando agora.
- Dígala V., y acabemos.
- Estasem'acordando, señorito, que se ben o falado non ten volt'entre
nosoutros dous, como o seu afillado e menor, se mañan, ou calquera dia me
chega a porta pidiendo contas, ¿con que me defendo eu? Esto, señorito,
requeria o menos un papeliño pra meu resguardo.
- ¡Que previsor es V.! ¿No soy bastante abonado yo? ¿No puedo...; pero
bien, haremos el papelillo que usted desea.
- Señorito, non lle parezca mal. Ond'hai cartas calan barbas; o que
s'escribe lese; o mundo, como V. m'enseña, esta cheo de trampons e un papeliño
sempre e bo, señorito. Po-l-o demas, ¿podia eu desconfiar?
- Bien, hombre, bien.
E Salvio, sin mais nada, estendeu en términos claros e precisos o
papeliño que Bieito deseaba; leu-no en alta vos, e firmando-o ambos, firmaron
tamen como testigos un d'os criados d'o señorito, chamado o intento, e Felis,
qu'o poñe-l-a pluma sobr'o papel, dijo con moita sorna:
- Vaiche ben amarrado. D'estes hachados hai poucos.
Salvio comprendeu o instante a indireuta; sacou d'o chaleque un doblon
d'ouro e alargandollo o testigo, dijo á sua ves:
- Esto dá mi amigo para V. si lo tratado cumplia.
- Señorito, o boi po-l-a corda e o home po-l-a palabra, decia meu pai; eu
n'esto sempre lle semellei.
E non collia o doblon.
- Tenga V.
- Quite alá, señorito. A rapaza nada ten, ja o sabemos; nada deija de que
coidar; de consiguente, n'hai traballo nin producto. Recollin-a de caridá, e
se a mantiven, tamen ela me sirveu. Estamos d'a outra banda.
- No es ese el caso. Es la recompensa al cumplimiento de su promesa.
- Ja dijen o que meu pai decia. Nunca comin palabra; mais s'ese señor seu
amigo m'a quer pagar... estonces veña.
E colleu a moneda o punto e meteu-na con toda calma n'un d'os bolsos d'os
calzons. Seguidamente o señorito, doblando o papeliño e dando-o a Bieito, dijo
a Ermelio e a Majina.
- Ya veis que á Madrid se os lleva á entrambos; juntos os criásteis y no
quiero se favorezca al uno sin favorecer tambien al otro. Espero que sereis
buenos y que, si algun dia, por desgracia, cualquiera de vosotros se viese
mal, el que mejor esté se acordará de esto que por vosotros hacemos y sabrá a
su vez proteger al otro.
Majina e Ermelio enterneceronse; pro, demasiado ocupados ja interiormente
consigo mismos, baijaron as cabezas e nada s'estreveron a contestar.
Estaban a cae-l-as doce e os labradores trataban de retirarse, mai-l-o
señorito n'os deijou ir sin que jantasen... Jantaron, pois, en Rebordan
labradores e rapaces juntos a unha mesa qu'ali n'un cuarto se lles preparou.
Comeron aqueles ben e beberon inda millor; os rapaces pouco e mirandos'á cada
instante; os primeiros, contentos coma cucos, os segundos, menos tristes que
dias antes. O remate d'a comida acercous'o señorito e postos en pe labradores
e rapaces, dijo aquel a estes:
- Majina y Ermelio, vosotros quedais aquí esta noche y, á caballo,
saldreis mañana conmigo para Santiago. Ustedes -dirigindos'en seguida os
labradores- pueden ya retirarse cuando gusten.
Bieito e Felis deron estonces gracias, despedironse d'o señorito e
abrazando a Majina e a Ermelio, volveron pra a sua aldea. O outro dia lus
saian de madrugada pra Santiago, Silvio, Majina e Ermelio, e catro dias mais
tarde pra Madrí en carruajes diferentes, Majina c'o Marqués de Tria-Castela;
Ermelio con seu padriño.
 
IX
{{Espazos|3}}— Sí; corta es la distancia á casa y vamos como de paseo.
 
Morta Inés, como dijemos, case supetamente, sin jusgos dar siquera á que
{{Espazos|3}}Sacou logo un bolso con diñeiro, e apartando algunhas moedas que'entregou ó arquilador, añadeu:
viñese o crego á ausilia-ala, e de consiguente, sin qu'as de Sancti-Petri
soupesen que morrera, pois Fara entregárall'habia pouco un trimestre e hastra
que vencese outro non volvia a casa d'ela; morta, levandose consigo o secreto
qu'a nai d'Otilia ll'encargara, naide, senon o señorito de Rebordan, podia
entrar n'aquel secreto e facer algo por Majina cerca de sua nai e sua bo.
Mais, ¿debia face-l-o él n'este caso, dudando, como dudaba ainda, fose Otilia
a verdadeira nai d'a nena qu'Inés tirara d'a inclusa? ¿Debia face-l-o él,
insultando direutamente, como se dijeramos á sua querida misma, á quen amor
hasta estonces defendera? N'e posible; d'ahí qu'o sabe-l-o falecemento de sua
comadre, a pouco que de Madrí chegou á sua casa c'o marques de Tria-Castela,
cando dous meses n'habia ainda qu'orfiños quedaran Majina e Ermelio,
recollidos de caridá por labradores que, se os mantiñan, miraban-os tamen como
especie de criadiños; d'ahi que co-eles solo s'entendesen o mismo Salvio e o
Marques; d'ahi que nada tampouco soupera Otilia d'o viaje de Majina á Madrí,
ocurrido antes de devengarse novo trimestre. ¿Podia Otilia saber d'este viaje,
á non ser po-l-o propio Silvio? Otilia solo de tres en tres meses sabia de
Majina e eso por boca de Fara, dempois de cada un trimestre satisfeito. Fara,
vencido o non pagado, foi, segun costume, á casa d'Inés; ninguen saeu á
abrirlle, a casa estaba toda cerrada; preguntou por Inés estonces o veciño
mais chegado, e o veciño dijolle que morrera, e contoulle, non solo o que n'a
sua morte se pasara, si que tamen como o seu fillo e a espúrea recolleran de
caridá outros dous veciños, e como á estes ll'os tiraran pra leva-l-os á Madrí
o señorito de Rebordan e outro señor amigo d'el.
Sorprendida Fara con tantas e tan inesperadas novedades, volveu mais que
de presa á Santiago á informar d'o acontecido as de Sancti-Petri, suas amas.
Otilia e sua nai quedaron coma espavecidas e non sabian case que facer, nin
que pensar. Meters'en averiguacions, tratar de buscar a espúrea, era cousa
difícil e peligrosa para elas. Verdá qu'a circunstancia d'intervir Salvio n'a
marcha de Majina pra Madrí, segun a criada oiran, tranquilizaba-as, hasta
curto punto, sobre todo, marchando tamen Ermelio, afillado d'o señorito de
Rebordan. Pro, ¿sabian elas esto, por ventura? ¿Dijerallo acaso Inés á Fara?
¿Dijerallo o veciño mismo, con quen falou? Verdá igualmente que podia Otilia
escribir á Salvio; mais, ¿estreveriase, receando, cal debia recear, fose o
paso último de Salvio unha como vinga d'o seu amante á indiferencia e frialdá
que sempre ouservara n'ela?
Nai e filla, pois, perdians'en conjeturas e forons'asi estando meses e
anos sin noticia algunha de se viva ou morta era Majina.
Otilia, por outro lado, confesémo-l-o, pouco ou ningun cariño lle
profesaba, como ja notarian os leutores, e ¿qu'estraño, concebida sin amor,
sin pecado, hasta sin conciencia de que pecado s'houbese n'ela? ¿Por qu'o
delinquente, arrepentido d'o seu delito, n'averiguaba as consecuencias d'esto,
e sabidas, non coidaba d'a sua filla? ¿Quen era él, pra tratandose, segun
trataba d'unha distinguida e inocente señorita, qu'estimaba en tanto sua
lindeza como o seu honor, quen era el pra sin mais nin mais mofarse d'ela e
mofarse cal se dijese: "Eí queda eso, muller; abasoirei as tuas gracias,
emporquei a tua honra. ¿Qué m'importa á min? Eu son home, e teño dereito a
todo; non quedo ligado á nada; tí, muller, aguanta e sinte sola os efeutos d'a
miña bestial desenvoltura; leva a carga toda que solo eu debia levar; sufre e
chora mentras eu me rio, e se cadra, vou c'outra á divirtirme d'igual
maneira?" Mais deijémos filosofías, que mal feito non remedian, e oyamos os
labradores qu'en Rebordan comeron e volvian pra as suas casas.
 
{{Espazos|3}}— Tenga V. el importe de lo convenido con su amo; sobra un duro y ese es propina para V.
 
X
{{Espazos|3}}— Gracias, señora; viva usía canto desea —responde Leto, agarrando os cartos.
 
Bieito e Felis, o que de Rebordan sairon, empezaron á desfacers'en
{{Espazos|3}}Seguidamente antepuxo as duas mulas, pasou un brazo por entr'as rendas d'o cabalo, e quitando o sombreiro, dijo:
lenguas d'o señorito, e a preguntarse qu'oujeto levarian él e o seu amigo n'a
marcha d'os rapaces pra Madrí. Discurria e falaba cada un o que se
ll'antojaba, e así falando e discurrindo, decia Felis:
- Ermelio canta ben, e poida qu'alá o queiran pr'o treato.
- Tenche boa traza -contestaba Bieito-. Estonces, ¿que dirás tí de
Majina, que non parece senon unha calandre, co-aquela finiquiña vos que leva
pr'onde quere? Ningunha n'o lugar lle pon a palla diante. Eso non pode ser: os
rapaces son ainda moi noviños. ¿Qué contarán?
- Contarán doce anos o que mais.
- Por ahí -volvia á decir Felis-; si, porqu'Ermeliño, segun moitas veces
oin á sua difunta nai qu'esté en groria, naceu o ano de cincuenta, é Majina,
se mal non recordo, veu d'a incrusa pra junt'a él n'o mesmo ano.
- Sal a conta.
- O d'Ermeliño, se ben o penso, ja m'o esprico. Ermeliño e afillado d'o
señorito, e quezais queira po-l-o á estudiar é face-l-o crego ou outra cousa.
¿N'oiche como dijo: "Es meu afillado, lo recramo, y queda á meu cargo
dend'hoi"?
- E mais tes razon. Leve San Pedro se n'e eso. Agora sí que certache. E
¿o de Majina? D'ela o señorito nada dijo.
- Porque n'e él, senon outro señor quen a leva, outro señor que c'o
señorito estuvo n'a miña casa e tratou comigo.
- ¡Cata, cata, cata! Por eso, o darch'o señorito aquela moeda, dijo:
"Esto de meu amigo se lo tratado cumprias."
- Por eso.
- Home, n'o sabia, e aventuro qu'ese amigo ha de ser un que, dempois
d'andar n'os nosos montes c'o señorito collendo pedras, mirando-as, e gardando
algunhas n'a faltiqueira, foi tamen a miña casa o dia qu'o señorito mandou
saise eu á Rebordan c'o seu afillado.
- Será porqu'o qu'eu digo estaba en Rebordan c'o señorito e viñan ambos
d'os montes.
- Logo e o mesmo. ¿Qué diabros terian aquelas pedras? ¿Pra que as
gardaria?
- Descubriria n'elas algun ouro, ou algunha prata. ¿Qué sabemos?
- ¡Poida dar! ¡Canto discurren eses señores de Madrí! Pro Majina e moi
bonita...
- Moi garrida, e tan lisgaira, qu'anqu'oira ja a prima.
- Debaijo d'o pau estan as achas. E moi bonita, digo: as bonitas son moy
cobizadas n'as vilas, e non falta quen comercée co-a sua bonitura, ja
m'entendes. Mira, Felis, o mundo estache moi corrompido; fun soldado e sei o
que se pasa n'el. Haiche moito ladrupeiro. Quezais qu'ese señor...
- Cala, burro, que non sabe-l-o que falas. Ese señor, que por certo me
gustou e parece moi ben llano, veu c'o señorito de Rebordan a miña casa, como
dijen. Verdá que foi o señor quen tratou comigo e consentin en endesprenderme
d'a rapaza: pro consentin, Bieito, baijo a garantia d'o señorito e descargando
n'el toda a miña responsablidá.
- Sendo así, menos mal.
- Sinteso, ¿n'oiche tí, n'oin eu, n'oimos todos o que, dempois de firmado
o papeliño teu, que por certo tamen n'e mala ganga, n'oich'o qu'o mesmo
señorito dijo os dous rapaces?
- De tanto non m'acordaba, e eso que o oi-l-o case, case chorei. Ja vejo,
Felis, qu'a tua mamoria e millor qu'a miña.
- Sí, sí, estás bo melro; o que ch'acorda e o teu papeliño. Po-l-o
demais, ¿coidabas ti qu'habia de soltar eu a rapaza á un calquera que me
chegase á porta? Anque paleto, Bieito, teño tamen a miña conciencia e sei
discurrir o meu modo.
- Todos decimo-l-o mesmo e ti fijeche ben en sacudi-l-a tua responsiva.
Estas e outras cousas iban falando Bieito e Felis, hasta que chegaron
cerca d'unha taberna, e ali o último, como traguia cartos frescos, dijo ó
outro:
- Aqui, Bieito, hemos de botar un vaso.
- Non t'atenten os demos.
- Aqui che digo qu'hemos de beber.
Bieito estonces, vendo que ja s'adiantaba en dereitura d'a taberna,
turroulle po-l-a chaqueta e díjolle:
- ¿Seique bebemos pouco n'a casa d'o señorito?
- Non ho, mais hoj'e domingo e pago eu.
- Felis, hoje viño non fai falta. O home honrado n'a sua casa. ¿Qué
dirian as mulleres se n'a noite nos metésemos, ou borrachos slles chegásemos?
- Falas ben, Bieito, falas coma un libro.
- Pois estonces, pr'as nosas casas.
- Vamos pra a casa logo, qu'a dona háse d'alegrar c'os cartiños qu'aqui
levo -señalando o bolso onde gardara o doblon.
E, chegando a aldea os dous, entre lusco e fusco, despedironse, meteuse
cada un n'a sua casa, e Felis dou á sua dona o doblon que ll'entregara o
señorito de Rebordan. A Bieito, dijo Ruperta, apenas veu que viña solo:
- ¿E Ermeliño?
- ¡Quen coma el! Levach'o seu padriño pra Madrí e alá che queda ja en
Rebordan.
- ¡Ai logo!... E o qu'herdou, ¡quen o coida!
- Mira ese papeliño -sacando-o d'a faltiqueira moi doblado.
- E ¿que me das, se non sei ler?
- Verda, muller. Acende estonces ese candil, qu'eu ch'o lerei.
Acendeu Ruperta o candil; Bieito desdoblou o seu papel, e anque non forte
en letura que digamos, empezou á lerll'o; mais parecendolle qu'o candil
n'alumeaba ben, mirou pra el e dijolle:
- ¡Ou, meu amigo! ¿Seique fiamos pra afeira!...
- Para, que o tizarei, pois graxa ten-a, qu'inda ll'a botei onte
-contestou a muller.
- Ten, pro esta callada; derretell'a e tiza-o. Eu, sin lus, non sei ler.
Obedeceu Ruperta, leu Bieito mal como pudo o documento, e o remate d'a
letura dijo aquela:
- ¡Merecech'os meus laudes! ¡Ech'un choiño!
- Sí, que che me mamo eu o dedo. E ¿sasbes unha cousa?
- Sei, se a dis.
- Vait'a leña. ¿Sabes que pra Madrí levan tamen a Majina?
- ¡Seique m'aniñas!
- O que oes.
E contado que ll'houbo o que ja sabemos, esclamou seguidamente Ruperta:
- ¡Cata a espuriña! ¡Agora que me digan á min qu'alguns non nacen de pe!
¡Nos, forando de cote n'a terra, feitos un Adans, e outros, sin encomendars'a
Dios nin o diacho, entrandolles a sorte po-l-a porta!... Pro, escoita Bieito:
¿que pensas facer d'a casiña e leiras d'Ermeliño?
- A casa penso arrenda-l-a, anque nos dea pouco. As leiriñas, se che
parece, traballaremo-l-as por nos.
- Eso n'está mal; pro labramio temos ja d'abondo, os estercos non sobran
e..., en fin, traballaremo-l-as; co-eso n'haberá medias.
- As medias sonche boas pr'as pernas, Ruperta. De traballar no-nos
forramos, e así, traballemo-l-as pra que milliño non falte, e se pode ser que
sobre, a fin de vende-lo e mercar algun farrapo.
- Esa e a miña.
E Bieito, baijando d'o sobrado un mazo qu'ali tiña de follatos, meteu
n'el o papeliño feito po-l-o señorito de Rebordan, e rezou un Padre-Nuestro
aquela noite pra que Dios lle dise un felis viaje.
 
{{Espazos|3}}— Señora e señoritas, hasta mais ver.
 
XI
{{Espazos|3}}— Adios —contestaron todas.
 
Majina e Ermelio, que non viran mais edificios e calles qu'as casas e
{{Espazos|3}}E o arquilador dou volta pra Santiago, montando á pouco n'o tordo.
congostras d'a aldea en que naceran, nin templos mais qu'o de Vilanova e os de
Merin, Samame e Santa-Crús, estes ultimos de cento unha vés, e decir, o dia de
quinta-feira mayor, ou Jueves-Santo, cando as veliñas iban con Inés, ou á
algunha misa solenia de gaita e de foguetes, á qu'ela misma os levaba; os
rapaces, que formado non tiñan ainda esauta idea d'o qu'era unha ciudá, qu'o
ve-l-a de Santiago, quedaron como atronitos, e eso que non saian senon á misa
n'a Capilla d'as Almas, moi de madrugada, e un istantiño, a noite, po-l-as
calles co-a pousadeira; os rapaces, decimos, o que chegaron á Madrí e viron
tanto caserío como alí hai e cousas que nunca viran, bonitas, sí, pro co-as
que nunca tampouco s'encariñaran, nin eran pra disfruta-l-as eles, lonje de
quedar pasmados, coma en Santiago, quedaron tristísimos, ja porque separados
foran n'o viaje, ja porqu'en distintas casas s'atopaban, ja, en fin,
porque'aleijados d'a aldea en que tiñan as suas afeucions, qu'era coma o seu
praiso, nada acostumados os castellanos, nin a terra d'estes, todo costa
arriba se lles facía, especialmente n'os primeiros dias: encherons'unha e
outro de suidades, e conocendo o marqués e Salvio, comprendendo que, de seguir
así, enfermarian, deron en distraé-l-os, levando-os juntos, non solo po-l-os
arredores de Madrí, si que tamen os títeres e á algun teatro, pra que novos
gustos fosen adiquirindo e de Vilanova s'acordasen menos d'o qu'os coitadiños
s'acordaban. Logo, entraron en colejos: Ermelio, n'un particular,
ond'adiantaba grandemente n'os estudios preparatorios pra ingeniero civil;
Majina, n'outro de señoritas, ond'aprendia toda clase d'hablidades con
asombrosa rapides. Esto traguía contentísimos os proteutores d'ambos e os
rapaces iban estando ja tamen contentos, sin acordars'apenas nin siquera de
Galicia, pensando sempre un n'o outro, escribindose cartiñas d'escondite e
tratando, si, d'adiantar moito, sobre todo Ermelio, pra tempo andando casarse
con Majina, se seu padriño e o proteutor d'ela eran gustantes. Pro o marqués á
últimos de mil oitocentos sesenta e catro, tuvo un grandísimo sentimento co-a
perda d'o seu fillo, morto en París. Nunca dend'estonces se lle veu rir;
parecia qu'unha sombra o perseguía, gustaba ll'a soledá, e se o deijaban solo
atopaban-o chorando coma un neno po-l-o seu fillo, o seu herdeiro único, o
herdeiro d'o seu nome e título. A marquesa tamen choraba, mais sua delor,
qu'era grande, non chega, nin con moito, a d'o marqués. Sentian-o os amigos
qu'á consola-l-o s'acercaban, e s'alguns intimos o levaban á pasear varias
tardes, él iba, po-l-o regular, calado, cabisbaijo, pensativo, receando sempre
que d'o seu fillo lle faláran, morto fora d'a casa de seus pais, en
extranjeira terra, pro morto coma un santo, segun carta d'o confesor mismo
dende París o marqués.
Otilia e sua nai, Otilia, sobre todo, esprimentaba especie de remorso, o
pensar que seria de Majina, á quien levara n'as illargas d'a sua filla, que
filla sua era o cabo; reprendias'a si propia d'aquela flojedá e abandono que
criminal lle parecia, as veces; confesouse moitas d'él; fijo penitencias
áspras; dou, con aquescencia de sua nai, limosnas de diferentes clases á
varios pobres e unha e outra ofrecerons'hasta á San Sebastian de Pico-Sagro á
subir á pe descalzas a ermita d'este monte e oir ali unha misa o santo, ben
n'o seu dia mismo, o vinte de janeiro, s'a estacion non fose cruda, ben o
domingo último de Mayo, en qu'alí tamen se lle festeja; todo pra que Dios
quixera soupesen de Majina.
 
XII
{{Espazos|3}}Otilia, apuada n'un brazo de sua nai e n'outro d'Adria, levada case n'o aire por entrambas, foi así un bo anaco; pró en San Pedro de Vilanova, rendida-l-as condutoras, mayormente a nai, siquera d'as tripas fijese corazon e anduvese leguas á troco de chegar á casa co-a sua filla; layándos'esta cada ves mais; ouservando Adria qu'a casa non s'aviscaba ainda, qu'o camiño era escabroso e viñas'encima a noite; comprendendo, en fin, qu'aquelo non tiña traza e forza era darlla de calquera maneira, tendeu ó redo-l-a vista, e parándo-a n'a primeira aldeiña que dejergou, dijo coma quen ordena:
 
Como os labradores n'as aldeas coidanse pouco d'os correos, e como Bieito
{{Espazos|3}}— Andemos, si es posible, un poco más; bajemos á esa aldea que haí se encuentra y no faltará casa donde recogernos y pasar la noche.
e Felis non contaban con que Majina e Ermelio lles escribisen, nada souperon
d'eles hasta que, chegando a feira de Lestedo un vinteseis, de Junio de mil
oitocentos sesenta e catro, díjolles certo conocido:
- Ide, se querés á Ulla, que n'a estafeta tendes cada un sua carta.
- Non vejo quen poida escribirme á min -contestou Bieito.
- Nin eu á min -repuso Felis.
- O que vos podo asegurar -añadeu o conocido-, e que tiven-as alí n'a mau
e ambas traguen marca de Madril n'as cubertas.
- ¡Ah, carásio! -exclamou Felis, dando n'o chao un golpe co-a aguillada e
dirigindos'a Bieito. ¿Va que son os rapace-l-os qu'escriben?
- ¿Qué rapaces?
- Majina e Ermelio.
- ¿Qu'han de ser?
- Non son outros ¡Oh, malpocados!
- Pois estonces eu mesmo vou mañan á tirar d'a estafeta as duas cartas e
veremo-l-o que nos din.
- J'o sabés, -dijo o conocido- e así hastra a feira, que quero ver se
merco unha vaca.
- Hastra a feira logo e graceas -contsetaron os d'as cartas.
- A Dios que as merece -replicou o outro.
E botou pra a feira.
Bieito, o dia siguente, foi de madrugada a Ulla e tirou d'alí as duas
cartas. Eran, n'afeuto, d'Ermelio e de Majina; a d'esta pra Felis, e a d'aquel
pra Bieito que, saido apenas d'a estafeta, abreu a sua, leu-na tres ou catro
veces po-l-o camiño, e decia:
"Sr. BENITO CARPAZA.
Madrid 1º de Abril de 1864.
Amigo mio: No soy ingrato, ni quiero que de tal me tache persona alguna,
y así tengo hoy el gusto de escribirle á fin de saber cómo siguen V. y la tia
Ruperta, á quien saludo. Yo, educándome, cual un príncipe, en un colegio,
gracias á la bondad de mi padrino, mas sin olvidar, no obstante, que ahí nací,
que en el cementerio de esa parroquia existen las cenizas de mis queridos
padres, por cuyas almas se servirá rogar á Dios, y que en ese escondido rincon
donde se deslizó mi infancia tengo lo poco que heredé de aquellos. Procure V.
conservármelo en buen estado por si algun dia lo necesito, y dígame lo que
poco más ó ménos valdrá al año en renta líquida, segun su conciencia.
Recuerdos afectuosos a la parienta, y V., si en algo me contempla útil,
mande á su reconocido seguro servidor
ERMELIO.
P. D. El sobre para cuando pueda contestarme, al Sr. D. Salvio, mi
padrino."
Chegado a casa de Felis, doull'inmediatamente a outra; subiron o sobrado
ambos, e sentandose n'os peares d'a ventana, leu Bieito en alta vos de punta á
cabo a que ll'escribia Ermelio a Felis: logo abreu a sua e leu d'a misma
maneira o siguente:
"Sr. D. FÉLIX CHAPARRO.
Madrid 1º de Abril de 1864.
Muy señor mio: Colocada por mi generoso protector en un colegio de
educacion, donde, sin nada faltarme, sirvo á Dios y aprendo mucho, pensando há
tiempo en escribir á V. noticiándole esto mismo, á la vez que mi interés por
su salud y la de su esposa, satisfago hoy con el mayor gusto este interés;
pues siquiera acaso nos hubiésemos separado para siempre, siquiera estemos muy
distantes y en medio de la gran suerte con que la Providencia me favorece, no
olvido, ni olvidaré jamás, que en ese país querido de mi infancia dejé, no
sólo los mortales restos de mis buenísimos adoptivos padres, si que tambien á
V. que, huérfana, me recogió y partió su pan conmigo. Así es que en mis
oraciones ruego diariamente al Todopoderoso por los unos y por el otro,
esperando pidan á su vez por mí, y que juntos llegaremos á vernos todos en el
cielo.
Un abrazo en mi nombre á la señora María Rosa, y usted disponga de la
que, con gratitud cordial, es su atenta segura servidora,
MAJINA.
P. D. El sobre, caso de que V. guste contestarme, al Sr. Marqués de
Tria-Castela. -Madrid."
- Po-l-o visto, ese Sr. Marqués de Tracastela e o proteutor de Majina, o
qu'aqui estuvo c'o señorito -dijo Bieito apenas Felis rematou de ler.
- Tal penso. ¡Vei ti agora s'a rapaciña non fijo sorte, e se razon non
tiña eu en decir qu'aquel señor me gustára.
- Cando ch'o saiba Ruperta hache de facer cruces. Pro, ¡qué ben escribe
pra muller!
- Ben ja escribia acá, pro n'o colejo prefeucionouse: di tí
¡qu'espresions mais amantes e asentadas!
- Pois eso.
- Parece que naceu señora. Ja n'a miña compañia o decrinaba. De pequeniño
verás que boi terás. Eu creo qu'anqu'espúrea ela ha de vir de boa cepa.
- O principal e qu'os rapaces ten salú e non lles falta que comer -dijo
Bieito, e levantándose d'o pear en qu'estaba, añadeu:
- Vaya, voume, qu'as moitas paradas fan os dias pequenos.
- Agarda, ho, qu'inda hai mais de que falar.
- Fala, pois, e fala pouco.
- Alzar sin vento e parir sin tempo, non pode ser. Falo que debemos
contestar inmediatamente os rapaces. Ja ves o atraso que ten as cartas e eles
estarán con ansea, se non din que somos uns empuliticos. Eu non quero que tal
digan, e heille de contestar a Majiniña de meu puño e letra, mais que se ria
d'os meus garabatos, que non se rirá, sabendo, como sabe, o que sou e que
n'estuven en nengun colejo.
- Contestar está ben; pro millor sería valernos d'o escolante, qu'o fin
sabe algo mais que nos: co-eso as contestacions irian n'outro orde e non
terian os rapaces de que rirse.
- Cal non. Eu hei de contestar á Majiniña de meu puño é letra, anque sea
á patachan. Así direille canto sinta o meu corazon e sin que o saiba naide
mais que tí e a miña dona.
- Justamente qu'inda non lemos as nosas donas as cartas de Madril.
- Hoje mesmo ll'as leremos: mañan teño qu'ir eu a vila e cadra ben,
porque co-eso levo o meu tinteiro de corno pra que m'o enchan ali de tinta, e
merco, ademais, papel, obrea e un franco pra a carta. O diñeiro trague todo.
- Estonces, tragues tamen outro franco pra a miña e toma os cartos.
- A volta m'os darás, ou cando nos juntemos pra contestar, que será, se
che parece, aqui n'a miña casa pasado mañan á noite.
- Verbo d'eso, nada che podo decir, mentras non falo con Ruperta. De
todos modos, poña á miña contestacion eu, poña-a o escolante, aqui virei
pasado mañan a noite.
- Mala conta. En fin, fai o que che dea a gana. Tí sempre co-as tuas
voltas.
- Eu n'as vejo; pro non m'enredes mais, qu'estou bermando e teño moito
que facer. Conque, de morte en fora, hastra o dito.
- Hastra o dito logo.
E Bieito marchou co-a carta d'Ermelio n'a faltiqueira. Felis quedouse
co-a de Majina. Leu cada un a sua a respeutiva dona, e discurridas, con seu
acordo, as oportunas contestacions, o dia mismo que Felis foi á vila, foise
Bieito a casa d'o escolante qu'en terminos pulidos estendeu canto escrito
houbera ja n'un papeliño o home de Ruperta. Firmou este en seguida a carta,
doblou-na o escolante, puxolle oblea e sobre, segun indicaba Ermelio, e
chegada a noite d'o vintenove, correu Bieito á casa de Felis pra recolle-l-o
franco, paga-l-o, e pegarll'o á carta misma que levaba. Felis agardaba-o: tiña
ja enriba d'a tampa d'unha hucha grande d'o sobrado tinteiro, papel e obleas;
María Rosa, sua dona, queimara o candil n'o lume, puxeralle torcida nova e
provistara-o de moi ben d'aceite; unha e outro acababan d'arreglar todo esto,
cando peta Bieito á porta. Abreulle de contado Felis, e dempois de dars'as
boas noites e saudars'entre sí os tres, dijo Felis á Bieito:
- ¿Escribiche e ves á po-l-o franco, ou imos ambos á escribir?
- Home, valinm'o cabo d'o escolante, por parecell'a Ruperta qu'era asi
millor, e trago feita ja a miña carta. O que sinto e que n'a vejas, pois
empeñous'o Juncras d'o escolante en qu'habia de cerra-l-a él mesmo.
- ¡Se correras como mentes! O escolante faria o que lle mandases, ho.
Quen contesta n'e él qu'es tí. Supoño que non ch'esquencería decir á Ermelio
qu'a casiña canto dá, come-o e qu'as quicholas descopeadas rentas
contrebucions, ecetra, o que deijan non chega apenas pra a semente...
- ¡Qué malicioso e mal pensado es Felis! Tanto coma eso non ll'o digo,
algo sí, qu'e forza; cada cousa pide o seu, e sobre todo, está a concencia. Tí
n'o meu caso ¿que farías?
Felis nada contestou: amostazado un tanto co-a jogarreta de Bieito, dijo
solo pr'o seu capote: "¡Cala, que tampouco has de ver ti a miña contestación!"
E logo, sin dirigirs'á naide, preguntou:
- ¿Qu'hora temos?
- Tocaba n'a parroquia as nove, cando saia eu d'a casa -respondeu Bieito.
 
- Estonces, xa vai sendo hora de rezar. ¿Rezache?
{{Espazos|3}}— Tienes razon —contestou a nai d'Otilia.
- Non ainda. Penso ir á rezar co-a dona.
- Reza e cea aquí, se qués.
- Agradezo, pro quedei d'ir, e Ruperta estará esperándome.
- Pois logo toma o teu franco, que nos imos á rezar e dempois da cea
escribirei, se non m'atenta o sono.
Agarrou Bieito o franco, pegou-no a carta, dou á Felis o importe d'él,
gardou aquela n'a faltiqueira, e despedindose de María Rosa e d'o seu home,
botou pra fora. Felis choeu a porta, rezou co-a sua muller e cearon ambos n'a
cociña: seguidamente marcho él pr'o sobrado c'o candil, clavou este n'a
parede, e posto á escribir, mentras María Rosa coteleaba un pouco junt'o lar,
contestou á Majina así:
"Vilanova, Juño 29 de 1864.
Estimada Majiniña: Malegraré que estas mal formadas letras tallen con
salú. La miña y de la muller buena á Dios graceas, pra lo que gustes mandar
que lo aremos con fina voluntá. Saberás en como recibí la tua con atraso;
pois, como con naide me correspondo, non curé del correo, nin pude contestar
antes. Saberás tamen en como pedimos á Dios por tí, por Caitan e Inés, y en
como por doce pesos se vendeu la becerra de la vaca Teija. La de la Bermella
la criamos y tabía de gustar se la viras. María Rosa te dí que sinte nestés
más preto, pra mandarte unha carabela de zreijas de las que tanto aquí te
gustaban. Yo tamen lo sinto, porque seria quen te las levase y porque nel
colejo non te las darán. El sobre desta irá al señor Marqués de Tracastela,
segun mencargas, y dille de miña parte que recibí por mau del señorito Salvio,
seu amigo, el dobron douro que pra min le dió y que necesidá nabía deso. I
agora, deijando ya de molestarte, recibe abrazos de María Rosa. Dios te fade
bien, miña joya, y ordena al que te quere y ver desea
 
{{Espazos|3}}— Tiene —repuxo esta.
FELIS CHAPARRO."
Rubricou, e oindo canta-l-os galos a media noite á tempo que'él
espolvorejaba barro d'a parede sobr'a carta pra que s'enjugara, esclamou:
- ¡Nai que me pareu! ¡As doce ja! María Rosa -chamándo-a.
-¡Ei! -contestou esta dend'a cociña.
- ¿Vas n'a cama?
- Non. E ti ¿acabache?
- Acabei. Viacá, e escoitarás.
Subeu María Rosa, espriguizouse diant'o home, e escoitando, non sin
cotelear novamente toda a carta inserta, dijo o que Felis rematou de lerll'a:
- Vaiche carpintejada.
- Que podia ir millor, c'outros prefiles e riquilorios, ja o eu sei; pro
vai natural, qu'e o que me gusta á min.
- Cerra-a, pois, e vente a deitar, qu'eu non podo mais ja c'o sono, e
voum'a cama.
- Deitate, si, qu'hai qu'espertar cedo, e ver s'alguen d'a aldea vai a
vila e leva esta carta o correo.
E María Rosa baijou d'o sobrado, ispeus'e meteuse n'a camariña. Felis
cerrou a carta, puxoll'o sobre o Marques de Tracastela, pegou ll'o franco, e
fois'á deitar tamen, dejando enriba d'a hucha a carta hasta qu'esperta María
Rosa, ó abri-l-o dia, colleu-na ali, e botada po-l-a aldea hachou mozo qu'indo
con guindas pra Santiago levou-na, e meteu-no n'o buzon.
 
XIII
{{Espazos|3}}— Vamos, pues, hijita, hácia allá —añadeu a nai.
 
Corria o ano mil oitocentos sesent'e seis: era unha mañan de Mayo;
{{Espazos|3}}E as tres botan de novo á andar n'a forma misma en que viñan; Otilia, non sin gran traballo; sua nai e Adria sosténdo-a á cada istante.
empezaba á esclarecer, e ladrando os cans n'as eiras, daban a gente que pasaba
po-l-as congostras; cantaban ja o millangarrido, a bubela e o cuco n'as
carballeiras, o merlo e o reiseñor n'os salgueirales, o paspallás entr'os
centeos, e os gílgaros e carriciños, os chincheiros e sirins desfacianse n'os
eidos mirando cada un pr'o seu amor, qu'alí os hoviños n'o níjaro empolaba, e
adozando todos en concerto vario, traballos preludio de maternidá. Era o dia
vint'esete, dia de romería n'o Pico-Sagro, e subindo a aquela altura de dous
mil cento trint'e oito pes sobr'o nivel d'a mar, altura, onde segun lendas e
tradicions d'o país, habitaron antiguos mouros, e disqu'algun habita ainda;
ond'en novecentos catorce fundou o Obispo Don Sisnando menesterio de Benitos;
ond'en mil oitocentos trint'e un o Arzobispo compostelano Fr. Rafaél Veles
mandou poñer, e en primeiro de novembre d'aquel ano púxose n'o curuto mismo
unha gran cruz de pau pra qu'os pasajeiro-l-a adoraran, feita astelas por un
rayo o sábado de Ramos de mil oitocentos trint'e seis; rubindo por aquel monte
cuberto de carrouchiñas frolidas, queiroas é recendentes tomelos, acudian de
moitos lados, por diferentes carreiros devotos qu'iban á visitar o santo San
Sebastian, alguns hasta con ofrendas; todos á rezarlle, á oirlle misas n'a sua
solitaria ermita, único qu'hoje se vé alí, pousado com'unha pombiña blanca o
pe d'a cresta. Era, en fin, o domingo derradeiro d'o mes dito, e Otilia con
sua nai e Adria saía de Santiago, á fin de toma-l-a costa po-l-a fresca e
oi-l-a misa ofrecida. Saían todas á cabalo, e chegadas á cousa como d'as oito
o sitio en qu'empezaba aquela, deijaron alí as bestias; dou cartos a de
Sancti-Petri o condutor pra qu'almorzase e fijese medodía; díjolle qu'as
agardase alí, e descalzándose logo, facendo Otilia o mismo, entregaron ambas o
calzado á Adria, e solas, diante d'esta, subiron con toda pausa e todo
recollemento hasta o alpendre d'a ermita, onde se calzaron. Seguidamente
entraron n'a capilla as tres, arrodillaronse, e dando a de Sancti-Petri
limosna de dous duros á un sacerdote qu'o ermitaño lle buscou, e dijo alí a
primeira misa, oiron-a moi devotamente. Saidas d'a capilla, o sol esmechaba
ja; Fara, colorada coma unha zreija, chegaba n'aquel istante de Santiago
c'unha cesta de comida; gente, Dios nos valla, non se revolvia hasta desviado
d'a ermita un bó anaco, e as de Sancti-Petri con Adria e Fara, forons'á sentar
n'o chan debaijo d'unha d'as duas sobreiras qu'alí hai junt'a unha fontiña
cabo d'a ermita. A concurrencia aumentaba: mozos e mozas suaban; a calor non
se resistia apenas, e n'a Casa-blanca, non lonje d'o pe d'a costa, habia viño
largo de venta pra refresca-l-os que quixesen; unha pipa grande n'un carro que
case non se via, rodeado cal estaba, d'apasionados. A misa cantada ou solenia,
foi as doce; pro as de Sancti-Petri, receosas de que as tripasen ou desen
algun garapaldo, e que ja oiran non solo a sua misa senon outra mais por ser
domingo, deijárons'star a sombra como estaban, e solo Fara oyeu aquela.
Acabada a función d'ilesia uns marcharon, outros quedarons'á tomar un taco,
onde puderon case todos n'o pasadizo de sesent'e un e medio pes de largo por
sete d'ancho, en qu'está cortada a cresta misma d'o Pico: n'unha palabra,
ond'o sol firia menos. Mais eiqui que mentra-l-a gente come, incluso as de
Sancti-Petri, qu'á naide ceden a sombra d'a fontiña, siquera viñesen moitos á
catar d'a sua auga, dous pelegrinos que van pra Compostela chegan a
Casa-blanca cubertos de polvo, curtido o rostro po-l-o vento e sol, barba
longa coma de capuchino, blanca n'un, e negra n'outro representando aquel
sobre cincuenta anos, corenta este; chegan solos, paran ond'o carro, e vendo
alí un fato d'homes e mulleres que charlaban e bebian, dijo o mais anciano:
- Guarde Dios á la gente alegre.
- El os guarde -respondeu unha vos.
- ¿Se celebra alguna fiesta en la comarca? -preguntou o d'a barba negra.
Saeu estonces d'o corro un medio fidalgote, acercous'os pelegrinos e
contestoulle:
- La del último domingo de Mayo en la ermita de San Sebastian que ahí
veis en la cresta de ese monte -señalando á Pico-Sagro.
- En efecto, gente descubro allí -dijo o d'a barba blanca, señalando
tamen o Pico.
- ¿Vamos allá, compañero? ¿Quereis? -preguntou o pelegrino mozo.
- Todo es penitencia -respondeu o outro-. Tomemos, pues, la montaña y
visitemos nosotros tambien al santo.
- Con Dios, señores -dijeron logo ambos.
E botan po-l-o monte arriba, apuados n'os seus bordons. Chegaron á
ermita, entraron n'ela, rezaron con fervor ali un pouco de rodillas, sarion
d'a capilla, e o d'a barba blanca, sacando a sua moestra e mirando-a, dijo o
compañeiro:
- Las dos. Hace un calor mortal y bien pudiéramos descansar un rato á la
sombra de uno de esos árboles que ahí están -apuntando as duas sobreiras.
- Hombre, sí.
E marchan entrambos cara á elas e sentanse debaijo d'a sobreira mais
pequena, ond'o tanto n'habia naide, pois á sombra d'a grande estaban as de
Sancti-Petri que remataban de jantar. Os pelegrinos, antes de sentarse,
tirando os sombreiros d'as cabezas, dirigiron as señoras un saudo, qu'elas
contestaron c'unha atenta inclinacion, e sentados ja quedarons'entrambos
contemplando-as, pro con certa especie de sorpresa o mozo, parecendolle que
n'algun sitio vira mais d'unha ves aquelas caras. As de Sancti-Petri
contemplaban-os tamen á sua ves, e chamandolles a atencion a presencia d'eles
n'aquel sitio, dijo de contado a nai d'Otilia:
- ¿Vienen de muy léjos los peregrinos?
- De Tierra-Santa, señora -contestou o vello.
- ¿Y van?
- A Compostela.
- De Santiago hemos salido hoy nosotras y para allí pensamos retirarnos
luégo que el calor mitigue.
- Pisaremos las huellas de las señoras.
- ¿Ignoran el camino los peregrinos?
- Mil veces le tengo andado -contestou estonce-l-o mais mozo, clavando os
ollos en Otilia qu'os seus non tiraba d'un e d'outro o ve-l-os tan queimados,
con tanta barba e oirlles que viñan de Tierra-Santa; en Otilia, sí, á quen
respeto e veneracion case infundian, e qu'o notar qu'os ollos lle clavaba
aquel, non pudo ménos de preguntarlle:
- ¿Es acaso del país el peregrino?
- Nacido y criado en él, señorita.
- Entonces -prosigueu a nai d'Otilia- nada dirémos, porque casa y amigos
no faltaran en el país á los señores peregrinos.
- Tuve, señora, algunos -sigueu decindo o mozo-, mas como hace tanto
tiempo ya que los dejé, quizá que de mí se hayan olvidado. ¡Vé uno, señora, en
el mundo tantas cosas...!
- ¿Gustan de comer los peregrinos? Nosotras, aunque frugalmente, acabamos
de comer, pero creo que algo quedaria.
- Gracias -contestaron ambos, dando o mismo tempo unha cabezada e decindo
logo o vello:
- Frugalmente tambien, comimos en Puente-Vela; mas veo aquí una fuente y
beberia agua, si el favor de un vaso se me hiciese.
- Quizá que haga daño el agua -dijo la de Sancti-Petri-. Vino será mejor
y hay tambien aquí. ¿Quiere el señor probarle? ¿Quieren probarle entrambos?
- Los peregrinos, señora, estamos á todo acostumbrados; bebemos casi
siempre agua, y ella es, á veces, parte de nuestra penitencia.
- Si como penitencia se hace, entonces callo.
E dirigindos'a filla, que preto d'a cesta estaba, añadeu:
- Otilia, coje de ahí un vaso y dásele al señor.
- ¿Otilia es el nombre de esta señorita? -preguntou con extrañeza o
pelegrino que falaba.
- Sí, señor -respondeu a misma Otilia-. ¿Choca mi nombre acaso al
pelegrino?
- ¿Otilia de...? -preguntou de novo con interés, sin estrevers'a
conclui-l-a frase e erguéndose pra agarra-l-o vaso.
- Otilia de Sancti-Petri -dijo sencillamente ésta, inorando á qué podia
conducir aquela especie de curiosidá.
- ¡Otilia de Sancti-Petri! -esclamou e cai de rodillas os pes d'Otilia,
as manos cruzadas diant'o peito e apuada a barba sobr'elas.
Otilia asustous'o pronto, sin saber tampouco que sinificaba aquelo; mais
logo dijo con temblorosa vos:
- Alce del suelo el peregrino, pues no sé qué causa pueda obligarle á
estar á mis piés así.
- ¡Otilia de Sancti-Petri! -volveu á esclamar, erguendo hácia ela os
ollos, mirando-a como se fora a un santo, caindoll'a fio as bagoas e
saloucando.
- Alce, repito, del suelo el peregrino, enjuque sus lágrimas, y diga, si
quiere, á qué conduce esto.
- Así me tendrá V., Olitia de Sancti-Petri, así me tendrá V. á sus pies,
miéntras no oiga de esos labios que está mi nijo perdonado.
- Perdonado... ¿y de qué? ¿Quién es ese hijo?
- Perdonado del delito en Santiago cometido, la noche que en un baile
abusó de V.
A filla de Sancti-Petri cai estonces esmorecida n'os brazos d'Adria, que
ja se ll'acercára, pois sua nai quedára feita unha estátua ant'a escena que
pasaba. Figúrens'os leutores e leutoras qué procesion n'andaria n'o corazon de
nai e filla; figurens'a impresion grandísima qu'a revelacion d'o pelegrino
causaria n'elas; figurens'o asombro d'Adria e de Fara; respeten o silencio
elocuente d'o outro pelegrino, qu'asombrado tamen estaba e escusen-nos á nos,
pobres escritores, d'o que n'acertariamos á describir anque quixéramos.
Pasando por riba, pois, de todo ese conjunto de impresions fortísimas, diremos
sólo que, reposta ja d'as suas algun tanto Otilia, e vendo os pes arrodillado
ainda o pelegrino, díjolle terceira ves, pro correndoll'igualmente as bagoas.
- Alce del suelo el peregrino, quien quiera que este sea, pues al
delincuente de que habla, á ese delincuente aún ahora mismo para mí
desconocido, tiempo há que mi corazon le perdonó. Harto lo indican tambien mis
lágrimas.
E o pelegrino ergueus'estonces, sentous'a respeitosa distancia d'a de
Sancti-Petri, e mais tranquilo contestou:
- Otilia de Sancti-Petri, gracias; gracias por mí y por mi hijo.
Seguidamente prosigueu:
- Veranio ha muerto; pero, al morir, me dejó un encargo; hélo aquí:
E sacando unha carteira, sacou tamen d'ela unha carta que case non podia
ler co-as bagoas de qu'os ollos se ll'arrasaban, e decia:
"Cuando esta carta llegue á tus manos, padre mio, no maldigas al hijo que
hoy la escribe y entónces ya no existirá. Muero con un secreto, con un delito
grave, cometido en un momento de alucinación y que jamás me he atrevido á
revelarte; pero muero arrepentido, muero con el remordimiento de ese delito
que expio con mi vida, y espero que Dios me lo perdonará. Perdónamele tú
tambien, desde luego, padre mio; perdona al que en un baile de máscaras,
prevalido del antifaz, abusando del cloroformo, manchó el honor de una familia
distinguida, abusando tambien de Otilia de Sancti-Petri. No me maldigas,
repito, padre mio; ántes ruega por mí al Padre de toda misericordia. Es tu
hijo quien aquí te habla; haz por él un último sacrificio, ya que tantos
otros, bien mal pagados, hiciste hasta aquí por él. Visita en mi nombre, si te
es posible, el Santo sepulcro del Señor; visita al ménos la basílica del Santo
Apóstol Santiago, y si en la ciudad de este nombre, en esa ciudad donde sin
temor pequé, vieses, por fortuna, á Otilia de Sancti-Petri, díla, díla, padre
mio, que ella tambien, por su parte me perdone, díla, en fin, que yo, puesto
ya el pié sobre el sepulcro y con lágrimas en los ojos, espero me perdone y
que no abandonará el fruto, si le hubo, de mi pecado.
VERANIO."
Logo añadeu:
- Cumplo exactamente la voluntad de mi hijo; por eso venimos de
Tierra-Santa y vamos á Compostela. Mas ántes de que partamos, ántes de que á
ustedes dejemos, dija Otilia: ¿tengo nieto ó nieta á quien querer?
Otilia baijou os ollos e o outro pelegrino, sacando estonces tamen, con
pesarosa clama d'a sua carteira un cinturon e unha sortella, dijo a sua ves a
Otilia, enseñándoll'os.
- Conocerá V., acaso, estas dos prendas, y ellas le dirán...
Otilia volveu á quedar case esmorecida; sua nai non tanto; ambas
reconoceron o punto aquelas prendas e a segunda, arrojada un algo, preguntou
con enfase.
- ¿Y quién á mi hija asi denuncia?
- No se enoje V., señora. Salvio de Rebordan jamás denunció, ni
denunciará á Otilia. Salvio, ¿le recuerda usted? Salvio de Rebordan es quien
estas prendas sólo las enseña hoy, porque las aprecia y sorprendió un dia en
casa de Inés, adoptiva madre de... ya sabrá V.; Salvio de Rebordan, que las
exigió á Inés y lleva consigo á todas partes; Salvio, en fin, que, con el
Marqués de Tria-Castela, á quien tiene V. presente, viene cumpliendo, como
acaba de oir, la voluntad de su hijo.
- ¡Salvio de Rebordan! -exclamou Otilia con dolor-, ¡Salvio! ¡Salvio!
- ¡El Marqués de Tria-Castela! -exclamou sua nái estupefauta.
Salvio volveu a carteira as suas prendas, e logo Otilia, dirigindos'o
pelegrino qu'o seu lado estaba, dijoll'entre suspiros y novas bagoas:
- Una niña, Sr. Marqués, una niña fué el fruto engendrado en aquel
malhadado baile y discúlpeme V. si no fuí con ella tan buena madre como
debiera. No la abandoné, sin embargo; algo por ella hice en sus primeros años:
después... después -mirando á Salvio con intención y ternura-, un caballero la
recogió, la llevó consigo á Madrid y creo que estará bien.
- ¿En que año la recogió?
- En 1862.
- ¿El nombre del caballero?
- Lo ignoro.
- ¿El de la niña?
- Majina, Sr. Marqués.
- ¿Majina? -preguntou o Marqués con vivo esforzado acento.
- Sí. ¿Por qué de esa manera me lo preguntais?
- Porque ese caballero, Otilia, soy yo, y Majina, á quien mi amigo Salvio
me decidió á recoger de casa de unos labradores del país, donde, al parecer,
servía, muerta ya su adoptiva madre, está hoy educándose por mi cuenta en un
colegio de Madrid.
- Y Ermelio -añadeu Salvio-, Ermelio, hermano de leche un dia, amante hoy
de Majina, y mi ahijado, en otro colegio igualmente, por la mia.
Logo o Marqués, erguendo os ollos a'o ceo, exclamou:
- ¡Gracias, Dios mio, gracias, por tantas mercedes en un dia, en un
instante! ¡Bendita sea, amigo mio -dirigindos'a Salvio-, la hora en que
subimos la montaña!
E abranguendo estonce-l-o vaso, tirado ja d'a cesta por Otilia, enche-o
n'o pichiño d'a fonte qu'arreitaba alí e alí mismo o bebe. Adria e Fara
mirábans'e coidaban que soñáran; as de Sancti-Petri estaban como rendidas de
tanta impresion, que nunca jamais pensáran, e Salvio non cesaba de contemplar
á Otilia, bonita, moi bonita ainda, ben que, coma él, contando alguns abriles
mais. A media tarde, trataban os pelegrinos de retirarse é o anciano dijo as
señoras:
- Cumplida no está aún del todo mi promesa y tenemos que hacer á pié lo
que todavía falta. El sol vá declinando ya y no podremos deternernos más.
- Bajaremos juntos y á pié todos la pendiente -contestou a señora de
Sancti-Petri-, y luégo dejaremos á Vds., bien que con el disgusto de no poder
acompañarles, pues tenemos ahí abajo nuestras caballerías.
- Gracias -dijeron ambos.
E juntos baijaron todos a pendente d'o monte hasta outra fontiña, chamada
de Santiago, adornada hai anos c'unha fachada de canteiría, mandada facer
po-l-o Canonego Sr. D. Pedro Valdés Feijoo; fachada, ond'aparecian gravados
dous arbres, un dragon, tres touros, dous castelos, un escudo e os disciplos
d'o sant'Apostol Atanasio e Teodoro, un d'eles facendo ó dragon a crus, como
lle fijo, disque, cando, enviados ó Pico-Sacro po-l-a Reina Lupa, iban á catar
bois pra leva-l-o corpo de seu Maestro dende Padron á Compostela; fachada,
ond'ademais se via unha lápeda con inscricion alusiva á todo esto, e fachada
estonces destruida ja completamente, sin restos haber siquira de lápeda, segun
nos informaron. Deron ali as mans cordialmente os pelegrinos as señoras;
ofreceulles a nai d'Otilia a sua casa en Santiago, non sin adverti-l-os d'a
inorancia en que'o seu home estaba d'o sucedido á filla, e despedindos'entre
sí hasta o outro dia, marcharon todos á Compostela. Fara, diante á pe, c'os
pelegrinos, separandose d'eles ó entrar n'a vila, e correndo á casa de suas
amas; estas e Adria, un pouco atrás e d'acabalo.
Deijémos ahora que descansen uns e outras, é mentras, duas palabras mais
acerca de Veranio e d'a reserva que seu pai gardou con Salvio, relativamente o
oujeto d'a promesa ou voto feito.
 
XIV
{{Espazos|3}}Postas n'a aldea, rezando á Ave-Marías, viron de pronto unha casa de non mal aspeuto e con emparrado de viña á porta. Un home entraba, o tanto, un home c'un cesto de farramenta o lombo, e dirigindos'a él a nai d'Otilia, preguntoulle, con moitísima afablidá:
 
Sabemos ja a causa d'o gran pesar d'o marques qu'á ninguén quixo
{{Espazos|3}}— Amigo, ¿es V. el dueño de esta casita?
deci-l-a, incluso a sua muller, pois, de decirll'a, ou sabe-l-a esta, choraría
coma él, avergonzada o ver que seu herdeiro, seu fillo único, lujára á un
tempo o honor d'as casas de Tria-Castela e de Sancti-Petri. D'ahí que nin á
ela, nin o mismo Salvio, dijese tampouco o oujeto e causa d'a sua promesa, d'a
promesa feita por encargo de Veranio. Díjolles, si, que pra Terra-Santa e
Compostela sairía á cumplir un secreto voto: respetaron ambos, sin a menor
curiosidá, a sua oferta; mais o indicarll'a á Salvio, Salvio contestou que o
acompañaría, tardesen o que tardasen. Saeu: acompañou-no o de Rebordan, e se
durant'a pelegrinacion soupo este, con tristura, o que saber non quixéra, qu'o
profanador d'a sua querida, o pai de Majina, d'a chamada espúrea, fora
Veranio, o fillo d'o amigo mismo á quien acompañaba, atrebúyas'a casualidá ou
a Providencia e sirva hasta pra probar que nada o marques lle dijo, nada
Salvio lle preguntou.
Sabemos que Veranio en mil oitocentos cincuenta estaba en Santiago co-a
Marquesa sua nai; sabemos tamen qu'en París morreu arrepentido d'o seu delito;
sepamos ahora cando e porqu'á París marchou.
Veranio, qu'en mil oitocentos cincuenta contaría de dezanóve á vint'anos,
logo qu'a conciencia empezou a remorde-l-o d'o torpe feito, tuvo congojas é
amarguras, com'Otilia, ben que mais aguilloantes, pois sentia-as o propio
delinquente, mentras qu'en Otilia era a inocencia quen sufría. Confesouse; e
como d'algunha maneira era preciso repara-l-o daño, tendo en conta as
circunstancias gravísimas d'o pecado e d'a ofendida, alcanzar, o ménos, seu
perdon, e como para esto era menester tamen da-l-a cara, facerse reo, decir,
en fin, qu'él fora quen o lustre empañara d'a sua casa e d'a de Sancti-Petri,
Veranio, que tales cousas resistia e a naide, nin a seu pai, queria
declararse, n'achando confesor que o ansolvere, deijou de confesarse, pro non
a conciencia d'acusa-l-o. Loitou co-ela, e vencido, trataba, cal Otilia, de
matarse, siquiera eligise a pistola. Mas dou a sorte s'evitara o lance,
atopándoll'un dia sua nai a escondida arma e levandoll'o pai pra que a
gardase. Gardou-na o punto o marques e suspeitando estonces algun mal
pensamento d'o seu fillo, á quen hachaba desconocido e malenconico dende que
chegaran á Madri, pois, contr'o qu'antes lle pasaba, nada ali o satisfacia e
aleijabas'hasta d'os amigos; vendo-o precupado sempre, qu'a naide falaba, sin
que lle falasen; considerando, en suma, qu'amorios andarían de por medio e
sería forza esparjell'o ánimo, levar sua atencion a oujetos novos que
novamente e d'outra maneira o impresionasen, ideou, d'acordo co-a Marquesa,
face-l-o ir o extranjero, mais sin que Veranio s'apercibise d'o fin qu'eles en
isto se propúñan. Dijeronll'o con astrucia, indicandolle diferentes puntos.
Veranio alegrouse moito, eligeu París, e en mil oitocentos sesent'edous, cando
á Galicia viñan o Marques e Salvio, Veranio, por primera ves, saía á Francia.
Quixo o principio engañars'á sí mismo, enlouquecers'entr'o refinamento de
mil volutosidades e placeres, estrago d'a mocedá; pro alí, como en todas
partes, perseguia-o un recordo que non podia matar, o recordo, vivo sempre,
d'o seu delito. Aconteceu que, saindo á unha cita, ávedo d'impuras
sensaciones, iba certa noite po-l-a calle, e chegando a casa señalada, o que
n'ela s'atopou foi, ¿qué dirán nosos leutores? Un cadavre, o cadavre d'a
persona a quen citara e qu'a pouco d'entrar alí, caera morta de repente.
Extremeceu o home, veu inmediatamente á sua imaginacion o baile en Santiago
d'as Candeas, e como se cataratas d'os ollos lle tiraran e un mundo novo
ant'eles lle puxeran, quedouse estateco mirando-o, chea d'horror a alma
d'angustia o corazon. Avalaba, queria fujir e apenas s'estrevia; figurabaselle
qu'a terra s'abria pra traga-l-o. Sacou maquinalmente un bolso de diñeiro,
guindou-no ali, volveu costas o cadavre e baijando as escaleiras, enfermo case
retirous'á sua posada. Meteuse n'a cama o golpe, coidando d'asosegar, pro non,
que remordementos sobre remordementos de toda a vida sua desenvolta o corazon
lle sofejaban, a sangue subiasell'a cabeza e puxose realmente enfermo. Chorou
estonces, esaminou miudamente a sua conciencia e disposto pra confesars'o
outro dia, buscaronll'instruido sacerdote, con que, n'afeuto se confesou e
sigueu confesandose moitas veces n'os poucos que viveu dempois. Resultado
d'estas últimas confesions e a carta po-l-o mismo sacerdote aconsellada e que
morto ja Veranio dirijeu aquel o Marques po-l-o correo.
 
XV
{{Espazos|3}}— Pra servirlas, s'algo se lles ofrece.
 
Os pelegrinos, non querendo por nada, nin por nadie, faltar as condicions
{{Espazos|3}}— Mucho: quisiéramos nos dispensase un gran favor.
d'a oferta, buscaron pousada humilde, pra cear e pasa-l-a noite, como
humildemente pasaron. O outro dia, ou sea o vint'eoito, de madrugada,
sacudieron o polvo d'o camiño, lavaronse, asearons'o millor posible e forons'a
catredal; confesarons'ali e comulgaron; oiron algunhas misas, sin perde-l-a
mayor; n'ela e diante d'a Soledá o Marques orou a Dios e a sua Nai po-l-o
fillo que perdera, dándolles gracias o mismo tempo po-l-o eisito felís d'o seu
voto; Salvio, porque nada malo lle sucedera durant'a pelegrinacion,
porque'inocente resultaba Otilia e pra qu'esta por él se decidise, s'a Dios
conviña; abrazaron o Sant'-Apostle; visitaron a capilla d'as reliquias e
moitas outras, deron un paseo po-l-os clástros, contemplando dend'eles as
erguidas torres d'aquela gran basílica, especialmente a d'o relos, e voltos o
sagrado tomaron auga bendita e sairon po-l-a porta d'a Quintan. O Marques tiña
cumplida a sua oferta. Dirigirons'a pousada, pagaron ali o seu pequeno gasto,
marcharon seguidamente a unha fonda pra desaunarse con chocolate, que tempo
habia ja que non tomaran, e foron auto continuo a unha sastrería, onde cada un
encargou traje pra sí, arreglado a sua posicion n'a sociedá.
A de Sancti-Petri, supoñendo, segun era de supoñer, qu'os pelegrino-l-a
visitarian o vint'eoito, preparou o home, apenas chegou d'o Pico, e
preparou-no de maneira que, se ben lle contou como o de Rebordan e o Marques
de Tria-Castela viñan a Santiago de pelegrinos, en complimento d'un voto, e
como casualmente s'atoparan n'a romaría, calou todo o demais ali ocurrido
co-eles, pro añadindo, si, que lles ofrecera a casa e que non sería estraño
chegasen de visita. Sancti-Petri adimirouse non pouco d'a novedá d'o caso e
fijo a sua muller varias preguntas que contestou esta sin gran esforzo,
estudiado, cal habia, as respostas po-l-o camiño, contando con que ll'as
faría. Os pelegrinos deseaban volver a falar co-as de Sancti-Petri, mayormente
Salvio; ensayáronse tamen n'o qu'habian de falar, tendo en conta a indicacion
d'a nai d'Otilia, e dando o relos d'a catredal as doce, presentáronse, segun
estaban, pois outros trajes n'os tiñan. Como a visita s'agardaba, sairon
imediatamente a sala Sancti-Petri e a sua muller; d'alí a pouquiño, saeu
Otilia, ningun se sorprendeu, solo Sancti-Petri mostrou algun adimiro que
desapareceu o golpe. Houbo as ceremonias e cumplidos de rigor en tales casos,
e ja sentados todos, Salvio, como de mais confianza e antiguo n'aquela casa,
tomou a palabra e dijo:
- Acabamos de dar por terminada la oferta hecha y, dentro de dos ó tres
dias, tan luégo nos lleve el sastre un traje que cada uno de nosotros le ha
encargado, tomaremos el coche de la Coruña y nos irémos á Madrid.
Dispénsennos, pues, Vds. si venimos á saludarles en traje todavía de
peregrinos.
- El traje no hace al monje -contestou a de Sancti-Petri-, y aunque
Santiago ofrece poco, cual no ignora V., una vez que están aquí, descansen
Vds. algunos dias más. Con eso tendremos el gusto de ver no es esta la última
visita, y hasta que el Marqués nos honre á comer un dia. V., Salvio, no
necesita que le convidemos, sabe ya que puede venir cuando y como se le
antoje.
- Gracias, señora.
- Sí, Marqués -añadeu Sancti-Petri-, mi mujer y yo tendríamos suma
complacencia en que V. Nos favoreciese un dia á comer, y si Vds. se empeñan en
marchar tan pronto, como dice Salvio, que ese dia fuese el de mañana mismo.
- Por mí, con mucho gusto; el amigo Salvio dispondrá. En esto, como en
todo, me tiene siempre á sus órdenes.
- Bien. Mañana aquí vendremos á comer -contestou Salvio.
Logo, Sancti-Petri e a sua muller puserons'á falar de cousas indiferentes
c'o Marqués, e Salvio, acercándos'a Otilia, dijolle.
- Noto con satisfaccion, Otilia, que ni los años ni los infortunios dejan
apénas huella en el rostro de V. Encontré ayer y encuentro á V. como en sus
mejores días.
- Galante era V. un tiempo y veo que continúa siéndolo todavía, á pesar
de hacer muchísimo que no nos vemos, tanto, que le desconocí ayer y
desconocería aún si V. no se diese á conocer. Vienen Vds. tan maltratados del
viaje, y luégo esa barba que casi les oculta el rostro...
- Soy el de siempre para Otilia. Habrá cambiado mi exterior; mi interior,
nó; es el mismo. ¿Cambió Otilia?
- ¿Ignora V. cuánto he sufrido?
- Ignoro quién sufrió mas. No hablemos de lo sufrido; hablemos del
corazon de la hermosa Otilia hácia el pobre Salvio.
- ¡Hermosa! Dicen que lo fuí un tiempo, cuando yo tenía diez y seis años,
y concluyó con ellos mi hermosura. Hoy, amigo mio, me conceptúo una vieja.
Tengo treinta y dos.
- Diez más tengo yo.
- Los hombres siempre parecen bien y se gastan ménos que nosotras las
mujeres. V. fué siempre de una conducta irreprensible, ejemplar y yo... yo, á
los ojos de V. debí aparecer culpable muchos años. El primer patrimonio de la
mujer es el honor, y yo he sido deshonrada...
- Probada está su inocencia.
- La mancha queda siempre.
- Cualquiera con esa mancha puede ser esposo de Otilia, y yo, si no
fuesen mis cuarenta y dos, la quisera aún por esposa.
- Yo..., si no fueran mis treinta y dos, quisiera tambien por esposo á
Salvio -contestou ela, baijando os ollos e facendo un nudo n'a punta d'o pano
que traguía posto.
A nai, qu'atendía o Marqués e o que decia Otilia, inclinous'escontra
Salvio e faloull'así o oido.
- ¿No se lo dije á V.? ¿No le dije un dia que no era tarde?
- Tambien pudo V. haberme dicho entónces algo más -respondeulle Salvio
d'igual maneira.
Logo este, dirigindos'outra ves á Otilia, preguntoulle:
- ¿Cuando nos casamos, pues?
- Cuando quiera Salvio.
- ¿Dentro de ocho dias?
- Cuanto ántes.
- ¿Lo anuncio?
- No hay inconveniente.
- Marqués -dirigindos'estonces á éste, ¿quiere V. saber una cosa?
- Diga V.
- Que no podemos marchar ya cuando pensábamos.
- ¿Y eso?
- Porque me caso con esta señorita.
- ¿Tan pronto se arregló V. con ella?
- Años há que venimos arreglándonos; pero hoy ha sido la decisiva.
- Por parte de V., creo buena la eleccion.
- Gracias, señor Marqués -dijo Otilia.
Seguidamente, añadeu aquel:
- Respecto de esta señorita, ya habrá estudiado á usted y no necesitará
de que yo le abone. Bien, pues: nos detendremos. Arreglen ahora Vds. el dia de
la boda y padrino no se busque, pues quiero serlo yo.
- Ninguno mejor -dijeron á unha todos.
E acordouse celebra-l-a n'a primeira semana de San Joan, poi-l-o mes de
Mayo estaba rematándose, habia que tirar despacho e dispoñer algunhas outras
cousas. Co-esto, a visita foise prolongando as duas, hora de comer en
Santiago, e vindo-a o Marqués n'un d'os relojes d'a casa, dijo á Salvio:
- Amigo mio, estos señores querrán comer y no es razon les molestemos
más; por otra parte, una vez que el viaje se suspende, tiempo tiene V. para
desquitarse del que nuestra peregrinacion le haya robado.
Otilia e Salvio rironse. Ergueus'o último d'o sofá en qu'estaba,
erguéronse todo-l-os demais e despidindos'entre sí con apretons de mans,
ofrecementos e cumplidos, colleron os pelegrinos os seus sombreiros, agarraron
os bordons que fora d'a sala deijáran arrimados o recanto d'un pasadizo, e
baijando a escaleira camiñaron pra a fonda.
 
XVI
{{Espazos|3}}— Dende logo, s'en min está.
 
Así como n'as enfermedades físicas, ou d'o corpo, canto mais aguda e
{{Espazos|3}}— De su generosidad depende.
forte se presenta a aucion d'o mal, tanto mais forte e aguda e a reaucion que
lle susigue, así n'as enfermedades morales, ou d'a alma, tras d'un sentimento
grande, d'un pesar que mata, vése con frecuencia unha alegría súpeta. Tal
aconteceu n'a casa de Sancti-Petri á noite d'a romaría d'o Pico-Sagro, millor
dito, a tarde e noite d'o vint'e oito dempois que de visita estuveron os
pelegrinos. Aquela casa mudou enteiramente d'aspeuto, as personas andaban
n'ela enteiramente desconocidas.
Otilia, risona e bulideira cal os rayos d'o sol a auga que rega os verdes
campos, cantarujando po-l-as salas, coma en antiguos tempos; sua nai,
satisfeita e contenta de ve-l-a asi; seu pais, tamen contento, mais sin
acertar á darse conta d'aquel cambeo, non menos istantáneo qu'o primeiro.
Cavilaba algo n'esto, figurabasell'un encanto; pro os resultados falaban,
qu'era o importante, e ademais, dispoñer pr'o outro dia un ousequio o Marques
dino de quen o recibia e de quen o ousequiaba; pra a boda, canto se pudese e
permitise a corteda d'o plazo señadado, pois que c'o despacho correria Salvio.
Junto, de consiguente, o matrimonio e Otilia, o tempo de comer tratouse de
todo esto, chamouse logo a Adria e de sobremesa os catro acordaron, respeuto
d'entrambos puntos, o que millor pareceu a mayoria e sin que Sancti-Petri
reparase en gastos.
Estando asi en conferencia, chega Salvio e chega solo, porqu'o Marques
deseaba ir e iba á rezar n'a catredal po-l-o seu fillo. Encargouse, n'efeuto,
d'o despacho, e informado logo d'o disposto, tanto pra ousequiar o Marques,
como pra boda, suprimeu algunhas partidas, ben contra gusto de seus futuros
sogros, e as referentes a boda, d'acordo con Otilia, a quen seguidamente
consagrou o resto d'a tarde e parte d'a noite.
Otilia, qu'amara e amaba a Salvio de corazon, admiraba estonce-l-a sua
costancia a sua nobleza de sentimentos, canto sufrido e feito habia por ela
n'a sua desgracia, e querendo recompensar hasta certo punto todo esto,
querendo ja tamen desquitarse a sua ves, d'o moito que se reprimira fingindo
frialdá e indiferencia a Salvio, nada sabia nin podia disimular d'o contento e
satisfaucion en que rebosaba. Declaraball'abertamente e sin rebozo o seu amor;
decia-o igualmente n'a casa a cantos lle preguntaban, pra que non o inorase
naide, antes soupesen todos que Salvio, e solo Salvio, fora o seu idolo e qu'a
él solo, solo a él man e corazon entregaba.
O outro dia, criados e criadas madrugaron mais d'o que tiñan de costume;
estas gavejaban n'a cociña; aqueles saian pra a plaza, e Adria barria as
habitacions con todo esmero; Sancti-Petri e a sua muller erguerons'aquel dia
tamen mais cedo e tomaran ja chocolate; pro Otilia n'asomaba e veiase cerrada
ainda a porta d'o gabinete en que dormia. Entrabeu-na Adria, e o primeiro que
descubreu foi a Otilia en naguas, sentada n'unha tijeireta d'alfombra e
sobr'as rodillas especie de menecreque ou muñeca que ja fijera e ataba
estonces po-l-a cintura con ladillo de seda verde. Espavecida Adria, dijo
supetamente:
- ¡Señorita! ¿Qué hace V. ahí?
Otilia ergueu os ollos, clavou-nos n'ela e guindou con garbo a muñeca
detras de sí, botou seguidamente unha ristoada grande e quedouse logo
pensativa, triste o c'os ollos fijos n'o chan. ¡¡¡Louqueara!!!
Adria berrou po-l-a señora; acudeu esta, Sancti-Petri acudeu tras ela, e
chorando todos que partian, trataron d'agarima-l-a e facer que volvese a cama;
pro Otilia resistias'e desbotaba de si á todos con bruscos ademans. Falaba
d'Inés, d'inclusa, de Veranio, esvariaba, en fin, que daba compasion. Adria,
secasi, levou-na n'o colo a cama, ond'a forza de mimos e carizas, que seus
pais e a misma Adria lle prodigaron, foi acougando algo, ben que decindo a
tempos e cal s'espertase asustada:
- El teatro... sí... Oigo la música y gritería de las máscaras... Pero yo
no estaba aquí... ¿Quién me ha traido?... Mi amiga ¡tambien aquí!... ¡Dios
mio!...
Inmediatamente mandouse recado a Salvio; chegou este case sin alento,
entra todo azorado n'o gabinete, acercas'a cama en qu'estaba Otilia, e esta o
ve-l-o encorporándose n'o leito e mais asustada ainda, esclamou:
- ¡Ah! ¡El máscara!...
E mirando fit'a fit'a Salvio e este a ela coma se n'o corazon lle desen
unha legoada, quedaron así un pouco os dous amantes. Logo dijo Otilia:
- No, tú no eres el magnetizador, tú eres un peregrino, ya lo sé, ahora
conozco el traje.
- Soy Salvio, Otilia mia, tu Salvio -respondeu este con delor.
- Sí... Salvio... ¿Por qué no estabas entónces en el baile? Si estuvieras
no magnetizarian á tu Otilia, tú la defenderias... ¿Verdad que la defenderias,
Salvio?, ¡Salvio mio!
E guindando a cabeza sobr'a almohada, estendeu un brazo e alargoull'a man
que colleu e bicou Salvio, esclamando seguidamente este:
- ¡Cuán loca está!
Otilia, sin solta-l-a man de Salvio, estuvo asi un pouco coma se quixera
dormir; empezou, n'efeuto, a prender n'o sono, e Salvio estonces, sin soltar
tampouco a man de Otilia, dijo chorando a Sancti-Petri:
- Dos renglones, si V. puede, al Marqués anunciándole lo que pasa.
E lacio, esmacelado, guindou a sua ves a cabeza sobr'a cama.
Sancti-Petri, chorando igualmente o mismo qu'a sua muller e Adria,
escribeu o Marques canto pasaba, pro añadindolle que se ben todo s'acedara e
solo loito habia n'a sua casa, viñese dende logo a consola-l-o e consolar a
Salvio.
Ven o Marques c'o portador d'a carta, a tempo que j'asperta Otilia esvariaba
mais ainda qu'en primeiro e contemplando-a o lonje con semblante triste
aconsellou a Sancti-Petri enviase inmediatamente por un medico. Veu tamen o
medico e dispuxo alguns remedeos, mai-l-o esvario n'amainaba e convertidos uns
en asistentes, feitos outros unhas lastimas e a comida enteiramente descoidada
chegou a hora de jantar. Salvio non comeu nin pudo facer que comese Otilia;
Sancti-Petri e a sua muller tomaron solo unha pouca sopa a rogos d'o Marques e
este, s'algo comeu, fijo-o mais por anima-l-a gente que por ganas que tuvere
de comer. Todo en ves d'alegria como s'esperaba, foi un puro planto n'aque-l-a
casa ond'a punto de louquear tamen estuveron Salvio e seus futuros sogros.
Pasados asi dous dias, sin qu'o Marques nin Salvio marchasen siquera a
dormir n'a fonda, e comprendendo o Marques, o cabo d'eles, que todo se
fustrara, pois pra seu conceuto Otilia estaba realmente louca, conferenciou
con Salvio, relativamente o viaje suspendido; Salvio dijolle qu'a non iba ja,
que pasaria en Santiago alguns dias, e se dentro d'eles non milloraba Otilia,
iria á chorar pra sempre en Rebordan a sua desgracia e mala sorte.
O Marques falou seguidamente con Sancti-Petri; manifestoull'a resolucion
de Salvio, e añadeu que carecendo ja case d'oujeto a permanencia sua en
Santiago, tanto mais canto de nada lle servia, marchaba solo a Madri n'o
primeiro coche que saise pra a Coruña. Sancti-Petri non tuvo qu'opoñer a esto
e o marques marchou o un de San Joan, dia en que Salvio tirou a barba e deijou
o traje de pelegrino, vestindo en cambeo o qu'encargara e acababa de levarll'o
xastre. Pro indo e vindo dias, Otilia non milloraba, nin daba esperanzas de
tornar a sano acordo, antes púxose tan rematada, que con delor profundisimo de
seus pais e de Salvio, n'houbo remedeo senon mete-l-a n'unha especie de jaula,
feita n'o gabinete. Cada ves que Salvio a visitaba ali e contemplaba asi
aquelada, imposible e esplica-l-a tribulanza que sentia, os estremos de pesar
a que se daba. Diremos solo qu'era el quen estonces infundia mais compasion, e
o mismo medico, receoso de qu'ocurrise n'el outra catastrofe, ou enfermara,
obligou-no a que saise de Santiago, e'estuvese n'outro lado por algun tempo.
Saeu, de consiguente, pra Rebordan, onde tal melancolia s'apoderou d'el,
qu'enfermou, o fin, e pensando de morrer, fijo testamento, instituindo por seu
herdeiro a Ermelio.
 
{{Espazos|3}}— ¿Qu'e, pois, o qu'a señora manda?
 
XVII
{{Espazos|3}}— No mando, suplico, amigo mio; suplico que en su casa tenga V. la bondad de admitirnos esta noche. Venimos de Santiago, háme enfermado en el camino esta hija —señalando á Otilia—, y la infeliz no puede ya más consigo.
 
Chegado a Madri o Marques, o primeiro que fijo foi enteirarse de como
{{Espazos|3}}— Comodidá pra todas quezais n'a haja, pró entren e verémos que dí a doña.
estaban Majina e Ermelio, Majina, sobre todo, a quen miraba ja coma sua neta,
sua herdeira; pois, filla d'o seu fillo unico e sin ascendente-l-o Marques,
era ela a forzosa que viña a ter: asi que, cando moi logo pasou a ve-.l-a e
visitou seguidamente a Ermelio, en nome de seu padriño, ben qu'ocultando os
dous o que n'o Pico e en Compostela sucedera, pareceulle mais bonita,
gustoulle mais ainda d'o qu'en Vilanova lle gustara a primeira ves qu'ali a
vira. Abrazou-na, fijolle moitas carizas e hasta a bicou n'a frente. De volta
n'a casa ja, chamou po-l-a Marquesa, e encerrados ambos n'un cuarto, dijoll'o
que n'a sua pelegrinacion descubrira, leull'a carta d'o seu fillo, conoceu a
muller estonce-l-o oujeto d'a reservada oferta d'o seu home, e este contoull',
por ultimo, como louca deijaba a Otilia en Compostela. A Marquesa
entristeceus'e alegrous'a un tempo; entristeceuse, po-l-a mala aucion de
Veranio, disgustos e sacrificios de seu pai e estado tamen d'Otilia;
alegrouse, porqu'arrepentido morrera o filo, estaba seu delito perdonado e
tiña neta, en quen corria a sangue d'aquel mismo fillo. Conocia a Majina, mais
non conocia o seu orige; conocia-a como unha espurea, a quen amparaba a caridá
e noble corazon d'o seu home. Estonces quixo ja conoce-l-a como tal neta; pro
non queria o Marques que Majina traslucise esto po-l-o pronto; queria, si,
casa-l-a con Ermelio, sempre qu'os dous s'amasen, e como o tanto tuvesen ambos
dezaseis anos, acordaron os Marqueses qu'o tarreo s'esplorase, encargandos'a
Marquesa de Majina e o Marques d'Ermelio. Esploraron-o unha e outro, con tal
satisfautorio eisito, que resolveron casa-l-os, con tal de qu'o amigo Salvio o
aprobase, e casa-l-os n'a casa, cumplido qu'houbese Ermelio os dezaoito.
Postas así as cousas, escribeu o Marques a Salvio, noticiandolle todo o
caso, e Salvio, qu'en Rebordan s'hachaba convalecendo d'a sua enfermedá;
Salvio, qu'outra cousa non deseaba ja mais qu'o que se ll'indicaba, a felicidá
d'o seu afillado e de Majina; Salvio, qu'acababa d'instituir por seu herdeiro
á Ermelio, contestou o Marques non solo aprobando e estimando o feito, senon
incluindoll'hasta unha copia simple d'o mismo testamento, con nota firmada
d'invariable.
Fijada, pois, definitivamente a boda pr'o ano mil oitocentos sesent'e
oito, Salvio n'este medio tempo iba a Santiago e volvia a Rebordan triste,
macío e pensando sempre n'o amargoso estado d'a pobre Otilia qu'hasta a morte
sigueu así e en quen a alegria non fora mais d'unha labarada. Quixera asistir
a boda d'o seu afillado; quixera ser padriño d'ela, pro o seu corazon era un
deserto, estaba moi enegrido, morrera a toda idea d'alborozo e mal a boda
aquecia esto. O Marques, por outra parte, adiantábaselle generosamente, e
realizaba, acaso millor que realizaria él, o pensamento último qu'acarizaba; o
Marques, de consiguente, realizou a boda o ano dito, previo reconocemtne
formal d'a sua neta, mais sin asistencia de Salvio que, s'algunha ves deijou a
Rebordan foi únicamente pra ir a Santiago a ver a Otilia.
Majina, se ben nunca conoceu a seus naturales pais, fijo unha gran
casada, foi dichosa con Ermelio, e tempo andando Marquesa de Tria-Castela;
Ermelio, dono e Señor de Rebordan; Bieito, dono e señor d'a casiña e leiras
d'Ermeliño, como decia Ruperta, en virtú de donacion gratuita que ll'otorgou
aquel, e Felis agraciado po-l-a nova Marquesa c'unha cantidá en metálico igual
o valor d'a casa e leiras donadas a Bieito por Ermelio.
</poem>
</div>
 
{{Espazos|3}}Entraron á cociña, oscura, pobre, como case toda-l-as d'os nosos titulados labradores, e sin cousa particular qu'a atencion chamase: solo un ou dous tizons n'o lar ardendo, unha muller fiando, sentada n'a parrumeira, e ó lado un meniño tendido n'o seu bérce qu'a muller arrolaba c'un d'os pes. A muller ergueus'estonces, tirou d'a cintura a roca, arrimouna contra a parrumeira, e saindo ó encontro d'as señoras, saudárons'entre sí moi cortesmente. Namentras, pousou o home o cesto d'a farramenta, e chegándose dempois á doña, díjolle:
 
<br />
{{Espazos|3}}— Inesiña, estas señoras o que che queren é pousada; á ver como te remejes e n'a probeza nosa as agasallas; mira qu'unha d'elas vench'enfermiña.
 
{{Espazos|3}}— Ja oin, Caitan, o que contigo falaron aí n'a porta. Ti sempre estás moi pronto. Ti es un bonás, e coidas qu'unha señora s'aloja e pasa de calquera maneira coma nos.
 
{{Espazos|3}}— De cualquiera manera queremos pasar hoy la noche en casa de Vds. —interrumpeu a nai d'Otilia.
 
{{Espazos|3}}— Señora, non versa eso —contestou Inés—, pra que nos fagamos o que se poida e a caridá nos manda. Cada un e cada un, e eu quixera ja qu'ustés entraron á honra-l-a nosa casa, non saisen descontentos d'ela nin de nos.
 
{{Espazos|3}}— La Providencia sin duda nos trajo aquí —dijo a nai d'Otilia—, y creo que ni nosotras saldremos descontentas, ni Vds. quejosos de nosotras quedarán.
 
{{Espazos|3}}— Arriba, arriba —prosigueu Inés—, qu'a enfermiña ha de querer descanso, e aquí siquiera ten ustés onde sentarse. Caitan, acende ese candil, e abre a porta d'o sobrado.
 
{{Espazos|30}}(Continuará.)<ref>[http://www.galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/en/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=1081885&interno=S&posicion=10&presentacion=pagina ''La Ilustración Gallega y Asturiana''] tomo II, n.º 21, Madrid, 28 de xullo de 1880.</ref>
 
----
 
Caitan acendeu o candil o golpe, abreu a porta e dend'a cima d'a escaleira alumeou as señoras pra que non caisen. Subiron estas pouco á pouco, sobre todo Otilia, e Caitan presentoulles seguidamente taboletes, mentras Inés, gavejando n'unha hucha, sacando d'ela un candelero de metal, un cabo largo de cera e unha espabiladeira de ferro sin estrenar: meteu o cabo n'o candelero, acendeu aquel, e puxo este co-a espabiladeira enriba d'un bufete.
 
— Agora —dijo auto contínuo Inés— sepamos qué gustan tomar estas señoras. A enfermiña, por supuesto, chicolate; mais antes fareill'a cama pra que se deite.
 
— ¡Ca! —esclamou Otilia.
 
— Señorita —repuxo Inés—, anque probe, son limpa coma a que mais; e n'a cama qu'eu lle prepare ben pode usté deitarse con toda satisfaucion.
 
— Gracias, señora Inés, gracias —contestou Otilia con dorido acento—, no es por eso, es porque no puedo estar en cama. Tomaria café si hubiese; pero V. no le tendrá.
 
— Alguno traje yo á prevencion —dijo de reprente Adria—, y creo que en este bolsillo —añadeu metendo a man n'un d'os d'a sua bata, e tirando, nafeuto, un paquetiño d'él. Logo, dirigindos'a misma Adria a nai d'Otilia, preguntoulle:
 
— Señora, ¿toma V. tambien?
 
— Yo nada cómo por ahora.
 
— Vamos, pues, las dos, Sra. Inés, á hacer sólo para la enferma.
 
— Vamos n'unha carreira —repiteu Inés.
 
E fons'ambas pra a cociña seguidas de Caitan, que n'un instante arreglou o lume e fixo brasa.
 
Otilia ergueus'estonces d'o tabolete en qu'estaba, e paseando po-l-o cuarto queijábase, retorcíase e apuábas'hasta de cand'en cando n'os ombreiros de sua nai. Animaba-a esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela, mentras non veu o café, que serviron Adria e Inés: á primeira traguendo o líquido n'unha pequecha taza blanca de porcelana c'o seu correspondente plato, a segunda, tirando d'unha lacena outro plato con azucre e unha culler de bujo moi fregada. Caitan quedouse n'a cociña.
 
Tomando o café a enferma, non por eso deijaba de suspirar e retorcerse, siquera algo disimulase. Inés miraba-a e remiraba: gustáball'a sua lindura e chocáballe, por outro lado, aquelo de non querer deitarse. Continuou mirando-a, ourservando-a de riba a baijo, coma s'estudiase n'ela pr'asegurarse d'o que queria decir, e vovendose logo a nai, dijo con solermeiría:
 
— Anqu'o que o sabe n'o dí, aventuro, e n'hei de perder, qu'o mal d'a señorita e o que tiven eu hai dous meses. ¿Veu ahí n'a cociña un meniño que durmindo esta n'o berce? Pois neno, ou nena, vai a ser o qu'a sua señorita nos pouse aqui esta noite, Dios mediante. ¡En verdá que cedo empeza! ¡Tan noviña e ja casada! ¡No por eso!...
 
Otilia ruborizous'o punto; Adria clavou os ollos n'a señora; mais Inés sigueu dicindo:
 
— Comprendo agora o seu repuno a cama. ¡Qué milagre, meu-caravel! N'estes lances naide a quere porqu'o primeiro e parir; pro facer hei de facerlla, pra que dempois descanse; faremoslla as duas, doña Adra -dirigindos'a esta-, qu'así quedará millor.
 
- Hable V. bajo, mi buena Inés -interrumpeu a nai d'Otilia-, no sea que la oiga alguien.
 
- ¿Quen nos ha d'oir, señora -replicou Inés, sonrindo, e como dona d'a sua casa, dominando ja a situacion-, se soilos aquí vivimos o meu Caitan e eu? Quéijese, señorita, canto queira -dirigindos'á Otilia-; ánimo e fora medo qu'o meu home a ajudará. Elle carpinteiro, señorita, e cando ll'está de chola, maña e pacencia tenlle.
 
Otilia, sua nai e Adria non puderon ménos de sonrir tamen, o oi-l-o chiste d'Inés que, chamando imediatamente po-l-o home, díjoll'así que o veu:
 
— Acordate, meu Caitan, d'hai dous meses e está t'hoj'o lado d'esa señorita, com'o lado meu estivech'estonces.
 
Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto á unha esquina d'o bufete. Inés volveu a decir á Otilia:
 
— Señorita, fora medo; apúese sin recelo n'o meu home; eu soilo á él lle fun encargo e así nada o colle de novo: a cobardía n'estes casos, non ll'e boa; o qu'importa e sair ben e canto antes d'o apuro.
 
— Eso únicamente es lo que importa —añadeu Adria—. Aproveche V., pues, todos los momentos favorables, ya que el Sr. Cayetano viene en su ayuda; nada de vergüenza. El Sr. Cayetano es un casado, su esposa está presente y los demás somos tambien mujeres. ¿No es su mamá misma de las que aquí estamos con V.?
 
Otilia tiña vengonza, grande vergonza, emporeso ardia e non fumeaba; bulian n'a sua cabeza pensamentos qu'o corazon ll'anegrian, lidaba con moitas cousas, pasaba á un tempo por moitos lances e n'o seu angelical lánguido rosto sólo a nai e Adria podian ver o qu'a infelis sufria. Pro a delor non repara cand'o apreta, e a sua era tan intensa, tan complicada e viva que, cedendo ó cabo, estirou os brazos e encolgouse case n'o pescozo de Caitan. Ajudaban'a este con azelmosas falas, n'o que podia; paseaban d'o brazo, paraban, volvia á encolgas'Otilia e así estuveron com'unha hora, e n'o intre, sua nai rezando, pedindo á Dios por éla; Adria e Inés facendo, primero á cama, dempois unha larga faja con tiras de panos que rachou aquela, e fora, cantando as cotovías alá n'os montes; n'as eiras os labradores qu'o seu milliño esbrugaban.
 
O fin, preto d'as oito, unha escorreita nena saeu á lús. Todas querian colle-l-a; pró Inés talla con ligeireza a corda umbilical, e foje co-a criatura pra un rincon d'o cuarto. Acercouse de carreira a abo; lavaron-a as duas en auga morna, e mentras Adria e Caitan faijan a parida e n'a cama a deitan, visteull'Inés unha camisiña d'as d'o seu pequecho, camisiña d'algodon, si, mais d'o trinque e moi lavada; ponll'un cufetiño de musulina n'a cabeza; envolve o seu corpiño n'un pano de lenzo tamen lavado; cubre o pano c'unha mantela nova de baeta blanca, e non tendo a mau con que cingui-l-a, tira a abo un pano largo de seda de colores con qu'abrigaba ó seo; dóblalo en forma de tapa-boca, e cinguell'o ela misma. Inés prepara e dalle seguidamente especie de jarabiño, metelle logo n'a boquiña un d'os seus peitos pra que mame; mama, e por último, deijándo-a n'o colo de sua abo, dice:
 
— Agora, chicolate pra todos. ¿Vamos á facel-o, doña Adria? Quero que non se me refugue, coidando qu'ha de ser purrela. Dígall'a señorita qu'e d'a oito d'o que me regalaron, cand'eu cain tamen n'a cama. Por certo que me sabia ben.
 
— ¡Esta mujer es un portento! —esclamou a donjela sentada a cabeceira d'a parida.
 
— Esta mujer —contestou a nai—, esta mujer y su marido nos dan lecciones. Admiro su caridad, y veo con ternura que nada les falta y que son dichosos.
 
— Sí, abofé —repuxo Inés—, e dito sea en boa hora, nunc'hasta a presente houbo entre nos unha fala mais alta qu'outra: o adiante, non sabemos. Todos nos queren ben; dános Dios mais que merecemos, e gracias á El non falta unha peseta pra vivir, traballando, por de contado... Pro deijemos esto —añadeu— e vamos o de que trataba. A señorita librou ja d'o seu aperto e librou con toda felicidá: hoj'e noite aqui de festa, e hoj'aqui todos hemos de chicolatear, incluso o meu Caitan.
 
— Bien, á su vez, lo ha amargado —dijo Otilia dend'a cama.
 
— Doña Adra —continuou Inés—, veña ajiña, véñase; vente ti, Caitan, e a señorita non fatiguemos.
 
— Adria, vaya V. —dijo a señora—. ¿Quién favor tanto no admite ya? Vaya V., pues con la niña y con su madre quedo yo.
 
E Inés, tirando d'a sua hucha media libra de chocolate, cinco taciñas blancas, outros tantos platos e unha bola de pantrigo, Inés e Adria, seguidas de Caitan, volveron á cociña onde pronto estuvo listo o chocolate.
 
Nada referiremos de como se tomou n'o cuarto, d'a soltura con qu'Inés fijo ali os honores, nin d'outras insignificantes miudencias hasta as des, hora en qu'a recien nacida dou novamente de mamar a muller d'o carpinteiro. Diremos, sí, qu'este madrugaba moito e todo-l-os dias saía po-l-o oficio; qu'Inés aquela noite esquecerase case d'o seu pequecho e hasta de quental-o caldo pra a cea; qu'as señoras, tentadas po-l-o sono, dempois d'o chocolate, apenas falaban ja n'unha palabra, que todos deseaban recollerse. Inés e o home retiraron estonces d'o bufete platos, tazas e pan sobrante, alzaron os manteses e dijo as señoras a muller:
 
— Hoj'a cea, se Dios quier, n'as empacha; o que sinto e han de perdonar e unha cousa.
 
— ¿Qué?, amiga Inés —preguntou a nai d'Otilia.
 
— Qu'usté e doña Adra non ten onde deitarse e a nosa cama non sirve pra ustedes. A verdá, como a casiña e pequena e n'hai mais d'este cuarto, por eso o meu Caitan fijo soilo a en qu'está a señorita. Sabaniñas, sí, inda hai; palla fresca non faltará e...
 
— Nada, nada, amiga Inés —interrumpeu a señora— favorecidas estamos con exceso y aquí nos arreglaremos bien. Vaya V. á su camita, que necesitará dormir.
 
— Non porfío, e estonces, hasta mañana. Enfermiña —dirigindos'á ela—, qu'usté descanse.
 
— Y Vds., Sra. Inés y Sr. Cayetano.
 
— Gracias, señorita, gracias. Hasta mañan —dijeron á un tempo muller e home.
 
— Hasta mañana —dijeron igualmente, á sua vez, a señora e Adria.
 
Auto continuo forons'os primeros e a última cerrou a porta d'o sobrado.
 
Oyámos ahora o que Caitan e Inés falaron alá solos po-l-o baijo. Inés, dado qu'houbo de mamar tamen o seu meniño, foise pra a cama c'o home e o tempo que s'espían, decialle:
 
— ¡Boa, Caitan, a fijeche! ¡Estamos ch'aviados!
 
— ¿Porqué, muller?
 
— E ti ¿n'o ves? Porque pra unha semana, o menos, temos n'a casa señoras.
 
— Cala, Inesiña, cala. ¿Quen sabe o que Dios fara?
 
— Déijame de contos. Ti vaste pr'o teu oficio, e quen aquí se reventa son eu que teño qu'atender á elas, o noso filliño e a nosa casa.
 
— Eso, muller, e verdá; ¿pro eu qué habia de facer? ¿Habia de negarlles pousada redondamente, o ve-l-o modo e necesidá con que m'a pedian? Eso non seria caridá. Ti ja o consideras.
 
— Ja, ja. Mais ¿quen son elas? ¿Pr'onde camiñan?
 
— Sabé-l-o ¿qué nos importa? Fai ben e non cates á quen, di o reflan. ¿Qué sería de nos, Inés, s'outros no'nos protegeran?
 
— Vaya, vaya, á dormir. Veremos en qué para esto.
 
E muller e home, así falando, prenderon n'o sono o golpe.
 
Otilia pasou medianamente o que restaba d'a noite; sua nai e Adria levaron-o cas'en vela, acalentando os poucos a criatura, e cand'esta dormia, escabezando o sono elas, ja contr'os pes d'a cama, ja n'a almohada misma en que pousaba Otilia a sua cabeza. Chegado o dia, que por minutos anseaban, ama e donjela vistiron a parida; erguéus'esta como pudo e sentouse n'un d'os taboletes. Caitan ergueuse tamen á pouco, e tras él Inés; un pra colle-l-o cesto d'a farramenta e marchar o seu traballo, como sin parar marchou, a outra pr'atender a sua vida e facer segundo chocolate as señoras, se o querian; mais elas o que querian era largarse e entrar n'a casa sin qu'as vise naide. Seguras, pois, de que ja Caitan e Inés se levantáran, chamou a nai d'Otilia po-l-a última, subeu, abreu ll'a porta e o ver Inés fora d'a cama a enferma, quedouse com'espantada e esclamou, sin dar siquera os dias.
 
— ¡Señorita, usté á pé! Esto, ¿qué quer dicir?
 
— Que nos vamos amiga Inés, —respondeu a nai d'Otilia.
 
— Seique tolean. Señorita, volvas'a cama, ¿ou tén pesar co-a vida?
 
— Estoy mejor que ayer —dijo a parida.
 
Sua nai estonces colleu a Inés po-l-a man e separándo-a pra a ventana, faloull'así:
 
— Quiero, y á V. encargo mucho, guarde secreto respecto de cuanto esta noche pasó aquí, y más que ahora voy á decir.
 
— ¿Interesa a señora eso?
 
— Sí que me interesa, y mucho más á mi hija.
 
— Pois que, ¿n'é casada a sua señorita? A nena que trougo onte ¿n'e acaso d'o seu marido?
 
— Calle y óigame. Mi hija no está casada.
 
Inés quedou como se a azoutaran, e a nai d'Otilia prosigueu:
 
— Mi hija es soltera y, madre desgraciada hoy, ignora, como ignoro yo, quién y de qué manera abusó de su inocencia. Misterio es este, amiga Inés, que penetrar no hemos podido aún y que nunca acaso penetraremos. Deduzca V. de ahí cuánto la pobrecilla vendrá sufriendo y sufro yo que soy su madre.
 
E o decir esto, enjogou os ollos c'o pano blanco d'a faltiqueira. Inés limpou tamen os seus co-a punta d'o mandilete que traguia posto. Logo á señora volveu a proseguir.
 
— Nosotras vamos á marchar inmediatamente.
 
— Señora, eso e unha iniquidá. ¿Cóm'ha de poder esa probe señorita a pé n'o estado en que s'atopa? Déije-a que se repoña algo.
 
— No puede ser. Marchamos á un caserío próximo, iremos muy poco á poco y sentiria tropezar con alguien.
 
— Tomen primeiro siquera chicolate.
 
— Ni un momento más podemos detenernos.
 
— ¿E a meniña?
 
— La niña quedará en poder de V. Cuídela cual si fuera hija suya, que hoy mismo, dentro de pocas horas, vendrá una criada mia para llevarla á su destino. Supongo que después de tantos favores dispensados, no dejará de otorgarnos este que la pido yo.
 
— Con lindo gusto.
 
— Y ahora, amiga Inés, eso de mi hija para V. y para su esposo —alargandoll'unha onza d'ouro.
 
Inés estonces botous'atrás dous pasos, e retirando co-a sua man a de quen ll'alargaba a onza, díjolle:
 
— Garde a señora o seu diñeiro, qu'hoje por hoje, gracias á Dios, non necesitamos d'él pra comer. Nunca pousada cobrei, nin á cobra-l-a empezo agora. Mália á crianza que mais non sabe.
 
— Es sólo un cariño de mi hija.
 
— Sí, Sra. Inés —añadeu esta dend'o tabolete en qu'estaba—. ¿No acepté yo su cama y chocolate?
 
— O caso é moi distinto, señorita —dirigindos'á éla—. Eu nada cobro: miren que boto á fujir.
 
— No se trata ya de cobrar —insisteu Otilia, anque con traballo—, se trata de una simple fineza que mamá y yo tenemos el gusto de hacer á V. y á su marido.
 
— Mais qu'ainda. Obedecerei-nas n'outra cousa, pró diñeiro eu n'o agarro e o meu home ja marchou.
 
— Me empeño yo, Sra. Inés, y no hay remedio —volveu á insistir Otilia.
 
— Remedio haillo pra todo, señorita, senon pra a morte. Gracias, moitas gracias; mais non se canse, que n'o agarro.
 
— Basta, pues, —dijo a señora—. No haya riña. De otra manera corresponderemos.
 
Inés colleu estonce-l-a nena d'os brazos d'Adria, doulle de mamar terceira ves, e amostrándo-a en seguida á sua nai, como pra que a bicase, sacou esta d'a faltiqueira un cinturon bordado, púxollo por debaijo d'os braciños, e pasando as puntas por dentro d'unha sortella de diamantes, que tirou d'un dedo, dijo sobr'éla un gracioso lazo. Tanto esto gustou á Inés, que dijo, ó rematar Otilia:
 
— ¡Coidado que parece un ángele! Agora si que campa, si qu'está majiña.
 
— Majina, pues, llevará de nombre, por mi gusto —dijo a abo, pronunciando estoncenl-a j com'os gallegos a pronunciamos.
 
— E Majina, ¿é nóme, señora? —preguntou Inés.
 
— Nombre y muy bonito. ¿Te gusta, Otilia?
 
— El que Vds. quieran, igual me es —contestou a nai.
 
E a abó, á falta pluma e tinta, escribeu n'un papeliño con lápis que lle trougo Inés d'o seu home: "Majina se llamará." Logo doblou o papeliño, meteu-no por debaijo d'o cinturon qu'á nena puxéra Otilia, devolveu o lápis á Inés e deitou á neta n'a cama qu'ocupára a filla. Abrazarons'en seguida todas, baijaron d'o sobrado, dou a señora un bico o meniño d'Inés, que n'o berce estaba, e deijando, o mismo qu'Otilia e Adria, memorias moitas pra Caitan, colleus'Otilia á un brazo de sua nai, á outro d'Adria, botan asi á andar, e antes d'unha hora, entraban n'o caserío, ou quinta, ond'impacente agardaba Fara dend'a tarde d'o anterior dia; pois saíra de Santiago po-l-a mañan, tiña aseado todo, camas feitas e fora de si quedou o sabé-l-o acontecido as amas n'o seu viaje.
 
Bén quixéramos falar ahora d'a quinta, pró nosos leutores e leutoras, sobre todo, han de querer digamos primeiramente que clase de señoras eran as qu'en casa d'Inés e Caitan pousaron a noite de nacer Majina. Satisfarémo-l-a sua curiosidá, e fiados sempre n'a indulgencia que d'as unhas e d'os outros esperamos, iremos contando logo o que mais o caso veña, non solo pra a millor inteligencia d'a narracion, si que tamen pr'ameniza-l-a.
 
[...]
 
</div>
<br />
{{Wikipedia}}
[[Categoría:1880]]