Declaración do Xeneral Martín Balza do 25 de abril de 1995 (Autocrítica)
Esta páxina forma parte dos Documentos históricos contidos en Wikisource.
Realizada no Programa televisivo Tiempo Nuevo, dirixido por Bernardo Neustadt
Fonte: Sitio web de Bernardo Neustadt
A difícil e dramática mensaxe que desexo facer chegar á comunidade arxentina busca iniciar un diálogo doloroso sobre o pasado. Un diálogo doloroso que nunca foi sostido e que se axita como unha pantasma sobre a conciencia colectiva, volvendo como nestes días irremediabelmente das sombras onde ocasionalmente se esconde.
O noso país viviu na década do setenta, unha década signada pola violencia, polo mesianismo, e pola ideoloxía. Unha violencia que se iniciou co terrorismo, que non se detivo sequera na democracia que vivimos entre 1973 e 1976, e que desatou unha represión que hoxe estremece.
Na historia dos pobos, aínda os pobos máis cultos, existen épocas duras, escuras, case inexplicábeis. Non fomos alleos a este destino que tantas veces parece afastar aos pobos do digno, do xustificábel.
Ese pasado de loita entre arxentinos, de morte fratricida, tráenos a vítimas e victimarios desde o onte, intercambiando o seu rol en forma recorrente, segundo a época, segundo a óptica, segundo a opinión doída de quen quedaron cunha man chea de nada e outra cousa de ningunha pola ausencia irremediábel e inexplicábel.
Esta espiral de violencia creou unha crise sen precedentes no noso novo país. As Forzas Armadas, dentro delas o Exército, por quen teño a responsabilidade ineludíbel de falar, creu erroneamente que o corpo social non tiña anticorpos necesarios para enfrontar o flaxelo e, coa ausencia de moitos, tomou o poder unha vez máis, abandonando o camiño da lexitimidade constitucional.
O Exército, instruído e adestrado para a guerra clásica non soubo como enfrontar desde a lei plena o terrorismo demencial. Este erro levou a privilexiar a individualización do adversario, a súa localización por encima da dignidade mediante a obtención, nalgúns casos, desa información por métodos ilexítimos, chegando ata á supresión da vida, confundindo o camiño que leva a todo fin xusto e que pasa polo emprego de medios xustos. Unha vez máis reitero: o fin non xustifica os medios.
Algúns, moi poucos, usaron as armas para o seu proveito persoal. Sería sinxelo atopar as causas que explicasen estes e outros erros de condución (porque sempre o responsábel é o que conduce) pero creo con sinceridade que ese momento pasou e é a hora de asumir as responsabilidades que corresponden.
Creo que algúns dos integrantes, dos seus integrantes, deshonran un uniforme que era digno de vestir; non invalida en absoluto o desempeño abnegado e silencioso dos homes e mulleres do Exército de entón. pasaron case vinte anos de feitos tristes e dolorosos, sen ningunha dúbida chegou a hora de empezar a miralos con ambos os ollos. Ao facelo recoñeceremos non só o malo de quen foi o noso adversario no pasado, senón tamén as nosas propias fallas.
Sendo xustos, e faremos e mirarémonos. Sendo xustos, recoñeceremos os seus erros e os nosos erros. Sendo xustos, veremos que do enfrontamento entre arxentinos somos case todos culpábeis, por acción ou omisión, por ausencia ou por exceso, por anuencia ou por consello.
Cando un corpo social comprométese seriamente, chegando a sementar a morte entre patriotas, é inxenuo intentar un só culpábel, dun ou outro signo, xa que a culpa no fondo está no inconsciente colectivo da Nación toda, aínda que resulte fácil depositala entre uns poucos para liberarnos dela.
Somos realistas e, a pesar dos esforzos realizados pola diferenza política arxentina, cremos que aínda non chegou o ansiado momento da reconciliación. Lavar sangue do fillo, do pai, do esposo, da nai, do amigo, é un duro exercicio de bágoas, de desconsuelo, de vivir coa mirada baleira, de preguntarse por que, por que a min, e así volver empezar cada día.
Quen neste transo doloroso perderon aos seus, en calquera posición e baixo calquera circunstancia, necesitarán xeracións para aliviar as perdas, para atoparlle sentido á reconciliación sincera.
Para eles non son estas palabras, porque non teño palabras, só podo ofrecerlles respecto, silencio ante a dor, e o firme compromiso de todo o meu esforzo para un futuro que non repita o pasado. Para o resto, para quen tivemos a sorte de non perder o máis querido na loita entre arxentinos, é que me dirixo pedíndolles a todos e cada un, na posición en que se atopan ante este drama de toda a sociedade, responsabilidade e respecto.
Responsabilidade, para non facer da dor a bandeira circunstancial de ninguén. Responsabilidade, para que asumamos as culpas que nos toquen no facer, ou no deixar de facer desa hora. Respecto, por todos os mortos. Deixar de acompañalos cos adxectivos que arrastran uns e outros durante tanto tempo. Todos eles renderon as súas contas, alí onde só se conta a verdade.
As listaxes de desaparecidos non existen na forza que comando. Se é verdade que existiron no pasado, non chegaron aos nosos días. Ningunha listaxe traerá na mesa baleira de cada familia o rostro querido. Ningunha listaxe permitirá enterrar aos mortos que non están, nin axudar aos seus deudos a atopar un lugar onde poidan renderlles unha homenaxe.
Con todo, sen poder ordenar a súa reconstrución por estar ante un feito de conciencia individual, se existise capacidade de reconstruír o pasado, asegúrolle a ese alguén, publicamente, a reserva correspondente e a difusión das mesmas baixo a miña exclusiva responsabilidade.
Este paso non ten máis pretensión que iniciar un longo camiño, é apenas un achegue menor dunha obra que só pode ser construída entre todos, unha obra que algún día culmine coa reconciliación entre os arxentinos. Estas palabras mediteinas longamente e sei que ao pronuncialas deixarei sempre a sectores desconformes. Asumo este custo convencido de que a obrigación do agora e o cargo que teño a honra de ostentar imponmo.
Con todo, de pouco serviría un mínimo sinceramiento se ao empeñarnos en revisar o pasado non aprendésemos para non repetilo nunca máis no futuro. Sen buscar palabras innovadoras, senón apelando aos vellos regulamentos militares, aproveito esta oportunidade para ordenar unha vez máis ao Exército, en presenza de toda a sociedade: ninguén está obrigado a cumprir unha orde inmoral ou que se aparte das leis ou regulamentos militares. Quen o fixese incorre nunha conduta viciosa, digna da sanción que a súa gravidade requira. Sen eufemismos, digo claramente: delinque quen vulnera a Constitución Nacional. Delinque quen imparte ordes inmorais. Delinque, quen cumpre ordes inmorais. Delinque quen para cumprir un fin que cre xusto emprega medios inxustos e inmorais.
A comprensión destes aspectos esenciais fai á vida republicana dun Estado, e cando ese Estado periga, non é o Exército a única reserva da Patria, palabras ditas aos oídos militares por moitos, moitas veces.
Pola contra estou firmemente convencido de que as reservas que ten unha Nación nacen dos núcleos dirixenciais de todas as súas institucións, dos seus claustros universitarios, da súa cultura, do seu pobo, das súas institucións políticas, relixiosas, sindicais, empresarias, e tamén dos seus dirixentes militares.
Comprender isto, abandonar definitivamente a visión apocalíptica, a soberbia, aceptar o disenso e respectar a vontade soberana, é o primeiro paso que estamos transitando desde fai anos, para deixar atrás o pasado, para axudar a construír a Arxentina do futuro, unha Arxentina madurada na dor, que poida chegar algún día ao abrazo fraterno.
Se non logramos elaborar o duelo e pechar as feridas non teremos futuro. Non debemos negar máis o horror vivido, e así poder pensar na nosa vida como sociedade cara adiante, superando a pena e o sufrimento.
Nestas horas cruciais para a nosa sociedade quero dicirlles como xefe do Exército que, asegurando a súa comunidade histórica como institución da Nación, asumo a nosa parte da responsabilidade dos erros nesta loita entre arxentinos que nos volve a conmover.
Asumo toda a responsabilidade do presente e toda a responsabilidade institucional do pasado. Son consciente dos esforzos que realizamos todos con vistas ao futuro, por iso agradezo neste día aos homes e mulleres que teño o orgullo de comandar. Eles representan a realidade dun Exército que traballa en condicións moi duras, respectuosos da institución republicana, e poñendo o mellor de si ao servizo da sociedade.
Pido a axuda de Deus, ao Deus como eu o entendo, ao Deus como o entenda cada un. E pido a axuda de todos os homes e mulleres do noso amado país para iniciar o tránsito do diálogo que restaure a concordia na ferida de cada familia arxentina.
Señoras, señores, moitas grazas.