Mario Firmenich e Norma Arrostito contan como morreu Aramburu

Este artigo é a transcrición do que foi publicado como nota principal, o 3 de setembro de 1974 na revista La causa peronista. Carece de Copyright e considérase de dominio público desde a desaparición da editorial responsable da mencionada publicación. O relato realizado por dous dos seus principais protagonistas constitúe un documento histórico de singular importancia para o estudo da violencia armada desatada en Arxentina na década dos 70.

Introdución

O 29 de maio de 1970 as radios de todo o país interromperon a súa programación para dar conta dunha noticia que pouco despois conmovería ao país. "sería secuestrado o Tenente Xeral Pedro Eugenio Aramburu".

Era a unha e media da tarde. Esquivando postos policiais e evitando camiños transitados, unha pick up Gladiator avanzaba desde cara a catro horas rumbo a Timote.

Na caixa, escondido tras unha carga de fardos de pasto, viaxaba o "fusilador" de Val escoltado por dous mozos peronistas. Fórono a buscar á súa propia casa. Sacárono a pleno día, en pleno centro da Capital e detivérono en nome do pobo.

Un dos mozos peronistas tiña a man un coitelo de combate, ante calquera eventualidade, ante a posibilidade dunha trampa policial, ante a certeza de non poder escapar dun cerco ou unha pinza, ía eliminar ao xefe da Libertadora. Aínda que despois caesen todos. Así se decidiu desde o principio. O "fusilador" tiña que pagar as súas culpas á xustiza do pobo.

Era o 29 de maio de 1970. O día en que o Onganiato festexaba por última vez o Día do Exército. O día en que o pobo festexaba o primeiro aniversario do Cordobazo. Naceran os Montoneros. O "Aramburazo", como o bautizou o pobo, que xamais tivo dúbidas respecto dos autores do operativo, foi o lanzamento público dunha organización político militar que habería de transformarse, en pouco tempo en exemplo e bandeira do peronismo, na máxima expresión da loita do pobo contra o imperialismo e todos os seus aliados e serventes nativos.

Neste primeiro operativo asinado, levado a cabo por un grupo de combatentes moi novos, en absoluta precariedade de medios e contra un inimigo que, entón, parecía todopoderoso. Montoneros definiu o seu proxecto e mostrou un camiño. O "Aramburazo" logrou, nese sentido, a maioría dos seus obxectivos.

O primeiro obxectivo do "Operativo Pindapoy", como o bautizaron nun principio os Montoneros era o lanzamento público da Organización, cumpriuse con éxito. En cuestión de horas, días canto máis, todos os arxentinos souberon que as loitas peronistas, as da Resistencia; as do Plan de Loita, a dos Uturuncos e toda as expresións combativas do peronismo, sintetizáronse nun grupo de mozos dispostos a triunfar ou morrer polo seu pobo. Isto soubérono os gorilas de quince anos atrás e os gorilas de entón. E sóuboo tamén a clase traballadora, a que sempre creara novas formas de loita contra cada nova estratexia imperialista, a que dera o seu exemplo a estes Montoneros que agora avanzaban un paso máis na guerra: tomaban as armas ata as súas últimas consecuencias.

O segundo obxectivo era exercer a xustiza revolucionaria contra o máis intelixente dos xefes da Libertadora. Porque se Vermellas foi a figura máis acabada do gorilismo, Pedro Eugenio Aramburu foi, en cambio, o seu cerebro e artífice. En Aramburu, o pobo sintetizara ao antipobo. O vasco era responsable directo dos bombardeos á Praza de Maio, das persecucións e as torturas. Aramburu era culpable directo, ademais, do fusilamento de 27 patriotas durante a represión brutal de Xuño do 56. Sobre el exerceu Montoneros a xustiza dese pobo.

Por primeira vez o pobo podía sentar a un cipayo no banco e xulgalo e condenalo. Iso fixo Montoneros en Timote: mostrou ao pobo que, máis aló das trampas, as argucias legais e os códigos para reprimir aos traballadores, había un camiño cara á Verdadeira Xustiza, a que nace da vontade dun pobo. Aramburu foi, ademais, culpable dun delito que aos peronistas feriunos e indignado como poucas veces indignouse este pobo. Aramburu fora o artífice do roubo e desaparición do cadáver da compañeira Evita. O pobo sabíao. Por esa intuición que o caracteriza, o pobo sabía, sen ter que preguntarlle a ninguén, que Aramburu era culpable dese roubo e da mutilación do corpo da Abanderada dos Traballadores. A súa recuperación, un dos obxectivos fundamentais do Aramburazo, non se puido lograr. A negativa do "fusilador" a confesar, amparándose nun pacto "de honra" con outros gorilas, impediu que Montoneros soubese exactamente o paradoiro do corpo.

O último obxectivo do Aramburazo inscribíase na situación política que vivía o país naquel momento. Aramburu conspiraba contra Onganía. Pero o proxecto de Aramburu para substituír o réxime corporativista de Onganía era politicamente máis perigoso. Aramburu propúñase o que logo se chamou o Gran Acordo Nacional, a integración do peronismo ao sistema liberal a través de "peronistas" da calaña de Paladino, Coria e todos os burócratas e participacionistas. Aramburu, que fragoteaba con varios xenerais en actividade, superara facía moito a torpeza gorila do 55 en materia política. En 1970 era un axente hábil do Imperialismo, un home que intenta baleirar ao peronismo de contido popular, nunha manobra eleccionaria de trampa. Usar ao "peronismo de gravata" e aos traidores que aparecían como dirixentes para aniquilar ao Movemento, para illar definitivamente ao Xeneral dos peronistas. Non lle resultou moi difícil "engrupir á gilada", ofrecendo o esquecemento de vellos rancores, o mea culpa polos mortos, a negociación dos restos de Evita. En fin, todo o que intentou Lanusse tres anos despois e que desbaratou o pobo. Pero nun momento en que as forzas do peronismo estaban lonxe de ser óptimas. E este obxectivo tamén o logrou Montoneros. A ditadura tivo que esperar dous anos para intentar a trampa. Para entón aquel reducido grupo era unha organización poderosa. E os seus cantos de guerra xa non eran as lagrimas dalgún vello peronista emocionado polo acto de xustiza histórica de "os raparigos da guerrilla" agora a voz das multitudes que enfrontaban ao réxime en todas as frontes de batalla coas bandeiras de todos os mozos que, un 29 de maio, largáronse ao todo ou nada para ensinarlle ao imperialismo como contraataca e como golpea o pobo a medida que se vai organizando na loita.

Preparativos previos

MARIO: O axustizamento de Aramburu era un vello soño noso. Concibimos a operación a comezos de 1969. Había polo medio un principio de xustiza popular -unha reparación polos asasinatos de xuño do 56-, pero ademais queriamos recuperar o cadáver de Evita, que Aramburu fixera desaparecer.

Pero houbo que deixar transcorrer o tempo, porque aínda non tiñamos formado o grupo operativo. Entre tanto, traballabamos en silencio: a execución de Aramburu debía significar precisamente a aparición pública da organización.

A fins do 69 pensamos que xa era posible encarar o operativo. Aos móbiles iniciais, sumouse no transcurso dese ano a conspiración golpista que encabezaba Aramburu para dar unha solución de recambio ao réxime militar, debilitado tras o cordobazo.

Pola Importancia política do feito, polo significado que atribuíamos á nosa propia aparición, fomos á operación co criterio de todo ou nada. O grupo Inicial de Montoneros xógase a cara ou cruz nese feito.

ARROSTITO: Toda a "organización" eramos doce persoas, entre os de Bos Aires e os de Córdoba. No operativo xogamos dez.

Empezámolo a fichar a comezos dos 70, sen maior información. Para sacar direccións, nomes, fotos, fomos ás coleccións dos diarios, principalmente da Prensa. Nunha revista, Fernando atopou fotos interiores do departamento da rúa Montevideo. Iso deunos unha idea de como podían ser as cousas dentro.

MARIO: Pero dedicamos o máximo esforzo á fichaxe externa. O edificio onde el vivía está fronte ao colexio Champagnat, e pescudamos que no primeiro piso - dese colexio - había unha sala de lectura ou unha biblioteca. Entón coámonos e fomos a ler aí. O que inaugurou o método foi Fernando, que era bastante desfachatado. Máis que ler, mirabamos pola fiestra. Quedabámonos por períodos curtos, media hora, unha hora.

Nunca ninguén nos preguntou nada.

ARROSTITO: Alí vímolo por primeira vez, de cerca. Adoitaba saír ao redor das once da mañá, ás veces antes, ás veces despois, ás veces non saía. Vímolo tres veces desde o Champagnat.

Despois fichamos desde a esquina de Santa Fe, en forma rotativa. Chegamos a facer substitucións cada cinco minutos. Tiñamos que facer así porque nesa esquina había un cabo de consigna, un louro, gordito, e non queriamos chamar a atención.

MARIO: A medida que chequeábamos, fomos variando o modelo operativo. A primeira idea fora levantalo pola rúa cando saía a camiñar. Pensabamos levar un deses autos con cortina na luneta e tapar os portelos cun traxe a cada lado. Démoslle moitas voltas á idea ata que a descartamos e resolvemos entrar e sacalo directamente do oitavo piso.

Para iso facía falta unha boa "chave". A mellor escusa era presentarse como oficiais do Exército. El Gordo Maza e outro compañeiro foran liceístas, coñecían o comportamento dos militares. Ao Gordo Maza ata lle gustaba, era bastante milico, e empezoulle a ensinar a Fernando os movementos e as ordes. Ensaiaban xuntos.

ARROSTITO: Compraron parte da roupa na casa Isola, unha sastrería militar na Avenida de Maio, á beira de Casa Muñoz. Fernando Abal tiña 23 anos, Ramus e Firmenich 22, Capuano Martínez, 21. Cortándose o pelo pasaban por colimbas. Así que alí compramos as insignias, as gorras, os pantalóns, as medias, as gravatas. Para comprar algunhas cousas, ata se fixeron pasar por boy-scouts. Un oficial retirado peronista doou o seu uniforme: simpatizaba connosco, aínda que non sabía para que o iamos a usar. O problema é que a Fernando lle quedaba enorme. Tiven que facer de costurera, amoldárselo ao corpo. A gorra tirámola -era un gorrón- bailáballe na cabeza pero usamos a chaquetilla e as insignias.

Como entramos

MARIO: Unha cousa que nos chamou a atención é que Aramburu non tiña custodia, polo menos fóra. Despois díxose que o ministro Imaz retiráralla poucos días antes do secuestro, pero non é certo. Nos cinco meses que estivemos chequeando, non vimos custodia exterior nin rolda de patrulleiros. Soamente o porteiro tiña pinta de cana, un morocho corpulento.

A alguén se lle ocorreu: Se non tiña custodia, Por que non iamos ofrecerlla? Era absurdo, pero esa foi a escusa que usamos.

Xusto neses días que a operación ía tomando forma, a alguén se lle ocorre arranxar a rúa Montevideo, unha desas reparacións de luz ou de gas que sempre están facendo; vaia saber. O certo é que romperon media rúa, xusto ao lado da súa casa e nós tiñamos que pór a contención aí.

Era un problema. Pensamos cortar a rúa cun deses letreiros que din "En reparación", "Homes traballando". Pero o descartamos.

Despois fixámonos que o garaxe do Champagnat daba xusto fronte á porta do edificio e que en dirección a Charcas había outro garaxe, e que aí o pavimento non estaba roto. Entón a contención ía estar aí: un coche sobre a vereda do Champagnat, o outro no garaxe.

A hora sinalada

MARIO: A planificación final fixémola na casa de Munro onde viviamos Capuano Martínez e eu. Alí pintamos con aerosol a pick-up Chevrolet que ía servir de contención. Pintámola con luvas, faciamos todo con luvas, para non deixar impresións dixitais. Non sabiamos moito sobre o asunto pero polas dúbidas non deixabamos pegadas nin nos vasos e nas prácticas, chegamos a limpar munición por munición cun trapo.

ARROSTITO: A casa operativa era a que alugábamos Fernando e eu, en Bucarelli e Ballivián, Vila Urquiza. Alí tiñamos un laboratorio fotográfico. A noite do 28 de maio, Fernando chamouno a Aramburu por teléfono, cun pretexto calquera. Aramburu tratouno bastante mal, díxolle que se deixase de molestar ou algo así. Pero xa sabiamos que estaba na súa casa. Dentro de Parque Chas deixamos estacionados esa noite os dous autos operativos: a pick-up Chevrolet e un Peugeot 404 branco; e tres coches máis que íanse a necesitar: unha Renoleta 4L branca miña, un taxi Ford Falcon que estaba a nome de Firmenich, e unha pick-up Gladiator 380, a nome da nai de Ramus. A mañá do 29 saímos de casa. Dous compañeiros encargáronse de levar os coches de recambio aos puntos convidos. A Renoleta quedou en Pampa e Figueroa Alcorta, cun compañeiro dentro. O taxi e a Gladiator preto de Aeroparque, nunha cortada, o taxi pechado con chave e un compañeiro dentro da Gladiator.

No Peugeot 404 subiron Capuano Martínez, que ía de chofer, con outro compañeiro, os dous de civil pero co pelo ben cortito e detrás, Maza con uniforme de capitán e Fernando Abal, como tenente primeiro.

MARIO: Ramus manexaba a pick-up Chevrolet e a "fraca" (Norma) acompañábao no asento de adiante. Detrás ía un compañeiro disfrazado de cura, e eu con uniforme de cabo da policía.

ARROSTITO: Eu levaba unha perruca loura con claritos e andaba ben vestida e un pouco pintarrajeada. O Peugeot ía adiante por Santa Fe.

Dobrou en Montevideo, entrou no garaxe. Capuano quedou ao volante e os outros tres baixaron. Pedíronlle permiso ao encargado para estacionar un ratito.

Cando viu os uniformes, dixo que de enseguida. Saíron camiñando á rúa e entraron en Montevideo 1053.

Nós viñamos detrás coa pick-up. Na esquina de Santa Fe baixei eu e fun camiñando ata a porta mesma do departamento. Pareime alí. Tiña unha pistola.

MARIO: Nós seguimos ata a porta do Champagnat e estacionamos sobre a vereda. "O cura" e eu baixámonos. Deixei a porta aberta coa metralleta sobre o asento, ao alcance da man. Había outra na caixa ao alcance doutro compañeiro. Tamén levabamos selectas.

Ese día non vin ao cana da esquina. A miña preocupación era que facer se me aparecía xa que era "o meu superior", tiña un grao mais que eu. Pasaron dúas cousas divertidas. Arrimouse un Fiat 600 e o chofer pediume permiso para estacionar. Díxenlle que non. Quixo discutir: -E porque a pick-up si?. Díxenlle -Circule!. Fóronse puteando.

Niso pasou un celular, fíxenlle a venia ao chofer e o tipo contestoume coa venia.

De golpe o incrible. Foramos alí dispostos a deixar o pelello, pero non: era Aramburu o que saía pola porta de Montevideo e o gordo Maza levábao cun brazo por encima do ombreiro, como palmeándolo, e Fernando tomábao do outro brazo. Camiñaban apaciblemente.

Unha vez dentro

MARIO: Un compañeiro quedo no sétimo, coa porta do ascensor aberta, en función de apoio.

Fernando e o Gordo subiron un piso máis. Tocaron o timbre, ríxidos na súa apostura militar. Fernando un pouco máis ríxido pola "metra" que levaba baixo o pilotín verde oliva.

Atendeunos a muller do Xeneral. Non lle infundiron dúbidas: eran oficiais do Exército. Invitounos a pasar, ofreceulles café mentres esperaban que Aramburu terminase de bañarse.

Ao fin apareceu riseiro impecablemente vestido. Tomou café con eles mentres escoitaba compracido o ofrecemento de custodia que lle facían eses mozos militares. A Maza descubriulle enseguida o acento: -Vostede é cordobés. -Se, o meu xeneral.

As cortesías seguiron un par de minutos mentres o café arrefriábase, e o tempo tamén e os dous raparigos agrandados parábanse e desenfierraban, e a voz cortante de Fernando dixo:

-O meu Xeneral, vostede vén connosco.

Así. Sen maiores explicacións. Ás nove da mañá.

Se se resistía? Matabámolo. Ese era o plan, aínda que non quedase ningún de nós vivos.

Fóra

MARIO: Pero non, aí estaba, camiñando apaciblemente entre o Gordo Maza que lle pasaba o brazo polo ombreiro, e Fernando empuxábao levemente coa metra baixo o pilotín.

Seguramente non entendía por nada. Debeu crer que alguén se adiantaba ao golpe que planeara, porque aínda non dubidaba que os seus captadores eran militares.

A súa muller saíra. Diso decateime despois, porque non recordo habela visto.

Subiron ao Peugeot e arrincaron cara a Charcas, deron a volta por Rodríguez Pena cara ao Baixo, e nós detrás.

A viaxe

MARIO: Preto da Facultade de Dereito detiveron o Peugeot e trasbordaron á camioneta nosa. Capuano, a Fraca e outro compañeiro subiron adiante, Fernando e Maza con Aramburu, atrás. Alí atopouse por primeira vez con "o cura" e comigo. Debeu parecerlle esotérico: un cura e un policía; e o cura que na súa presenza empezaba a cambiarse de roupa. Sentou na roda de auxilio. Non dicía nada, talvez porque non entendía nada. Tomeille a boneca con forza e sentina frouxa, entregada. Maza, "o cura", a Fraca e outro compañeiro baixáronse en Pampa e Figueroa Alcorta, levándose os bolsos cos uniformes e parte dos fierros. Foron á casa dun compañeiro a redactar o Comunicado número un. Quedaron Ramus e Capuano adiante, Aramburu, Fernando e eu atrás. Seguimos ata o punto onde estaban os outros dous coches. Baixamos, Capuano subiu ao taxi, e nós dirixímonos á outra pick-up, a Gladiator, onde había un compañeiro.

A Gladiator tiña un toldo e a parte de atrás estaba camuflada con fardos de pasto. Retirando un fardo, quedaba unha puertita. Por alí entraron Fernando e o outro compañeiro con Aramburu. Adiante Ramus que era o dono legal da Gladiator e eu, sempre vestido de policía. Durante máis dun mes estudaramos a ruta directa a Timote, sen pasar por ningún posto policial e por ningunha cidade importante. Diante ía o taxi conducido por Capuano, abrindo punta. Un par de walkie-talkies aseguraba a comunicación entre el e nós. Outro par entre a cabina da Gladiator e a caixa.

En toda a miña vida operativa non recordo unha vía de escape máis sinxela que esta. Foi un paseo. O único punto que nos preocupaba era a Gral. Paz, pero a pasamos sen problemas: non estaba tan controlada como agora. Saímos por Gaona, a partir de aí empezamos a tomar camiños de terra dentro da ruta que deseñaramos. O Río Lujan cruzámolo por unha vella ponte de madeira, entre Lujan e Alicerce por onde non pasa ninguén. Se a alarma deuse enseguida, creo que igual nos escapamos, porque a ruta era perfecta. Tardamos oito horas en facer un camiño que pode facerse en catro, pero non entramos en ningún poboado nin nos detivemos a comer ou cargar nafta. Para iso estaba o taxi, legal, que traía as provisións.

Aramburu non falou en toda a viaxe salvo cando os compañeiros tiveron que buscar o bidón na escuridade. -Aquí está, dixo.

Á unha da tarde a radio empezou a falar do presunto secuestro. Xa estabamos a metade de camiño.

Serían as cinco e media ou as seis cando chegamos á CELMA, un casco de estancia que pertencía á familia de Ramus. O taxi volveuse a Bos Aires e nós entramos. A primeira tarefa de Ramus foi distraer a atención do seu capataz, o vasco Acébal.

Isto non foi fácil porque a casa de Acébal e o casco da estancia estaban case pegados e Ramus tivo que arrinconar ao vasco a un costado da entrada falándolle de calquera cousa, mentres Fernando e o outro compañeiro metían a Aramburu na casa dos Ramus. Ese compañeiro estaba tan boleado que baixou coa metra na man. Pero Acébal non sentiu nada e os únicos que aparecemos fronte a el fomos Ramus e eu, que me cambiou o uniforme de policía.

O Xuízo

MARIO: Metemos a Aramburu nun dormitorio, e aí mesmo esa noite iniciámoslle o xuízo. Sentámolo nunha cama e Fernando díxolle:

-Xeneral Aramburu, vostede está detido por unha organización revolucionaria peronista, que o vai a someter a xuízo revolucionario.

Recentemente aí pareceu comprender. Pero o único que dixo foi:

-Bo.

A súa actitude era serena. Se estaba nervioso, dominábase. Fernando fotografouno así, sentado na cama, sen saco nin gravata, contra a parede espida. Pero as fotos non saíron porque rompeu o rolo na primeira volta.

Para o xuízo utilizouse un gravador. Foi lento e fatigoso porque non queriamos presionalo nin intimidalo e el atívose a esa vantaxe, demorando as respostas a cada pregunta, contestando. "non sei", "diso non me acordo", etc.

O primeiro cargo que lle fixemos foi o fusilamento do Xeneral Valle e os outros patriotas que se alzaron con el, o 9 de xuño de 1956. Ao principio pretendeu negar. Dixo que cando sucedeu iso el estaba de viaxe en Rosario. Lémoslle sílaba a sílaba os decretos 10.363 e 10.364, asinados por el, condenando á morte aos sublevados. Lémoslle a crónica dos fusilamentos de civís en Lanús e José León Suárez.

Non tiña resposta. Finalmente recoñeceu:

-E bo, nós fixemos unha revolución, e calquera revolución fusila aos contrarrevolucionarios.

Lémoslle a conferencia de prensa en que o Almirante Vermellas acusaba ao xeneral Valle e os seus de marxistas e de amorales. Exclamou:

-Pero eu non dixen iso!

Preguntóuselle se de todos os xeitos compartíao. Dixo que non. Preguntóuselle se estaba disposto a asinar iso. O rostro aclaróuselle quizá porque pensou que a cousa terminaba aí. "Se era por isto, pedísenmo na miña casa", dixo, e inmediatamente asinou unha declaración en que negaba haber difamado a Valle e os revolucionarios do 56. Esa declaración mandouse aos diarios, e creo que apareceu publicada en Crónica.

O segundo punto do xuízo a Aramburu versou sobre o golpe militar que el preparaba e do que nós tiñamos probas, negouno terminantemente. Cando lle demos datos precisos sobre o seu enlace cun xeneral en actividade, dixo que era "un simple amigo". Sobre isto, fronte ao gravador, foi imposible sacarlle nada. Pero apenas se apagaba o gravador compartindo connosco unha comida ou un descanso, admitía que a situación do réxime non daba para máis, e que só un goberno de transición -para o que el se consideraba capacitado para exercer- podía salvar a situación. O seu proxecto era, en definitiva, o proxecto do GAN, que logo impulsaría Lanusse: a integración pacifica do peronismo aos designios das clases dominantes.

É posible que as datas confúndanseme, porque os que levamos o xuízo adiante fomos tres: Fernando, o outro compañeiro e eu. Ramus ía e viña continuamente a Bos Aires. De todos xeitos eu creo que o tema de Evita xurdiu o segundo día do xuízo, o 31 de maio. Acusabámolo, por suposto, de roubar o cadáver. Paralizouse. Por medio de morisquetas e xestos bruscos negábase a falar, esixindo por acenos que apagásemos o gravador. Ao fin, Fernando apagouno.

-Sobre ese tema non podo falar, dixo Aramburu, -por un problema de honra. O único que podo asegurarlles é que ela ten cristiá sepultura.

Insistimos en saber que ocorrera co cadáver. Dixo que non se acordaba. Despois intentou negociar: el comprometíase a facer aparecer o cadáver no momento oportuno, baixo palabra de honra.

Insistimos. Ao fin dixo:

-Tería que facer memoria.

-Bo, faga memoria.

Anoitecía. Levámolo a outra habitación. Pediu papel e lapis. Estivo escribindo antes de deitarse a durmir. Á mañá seguinte, cando se espertou, pediu para ir ao baño. Despois atopamos algúns papelitos rotos, escritos con letra temblorosa. Volvemos á habitación do xuízo. Interrogámolo sen gravador. Aos tiróns contou a historia verdadeira: o cadáver de Eva Perón estaba nun cemiterio de Roma, con nome falso, baixo custodia do Vaticano. A documentación vinculada co roubo do cadáver estaba nunha caixa de seguridade do Banco Central a nome do coronel Cabanillas. Máis que iso non podía dicir, porque a súa honra impedíallo.

Sentenza e execución

Era xa a noite do 1ro. de xuño. Anunciámoslle que o Tribunal ía a deliberar. Desde ese momento non se lle falou máis. Atámolo á cama. Preguntou por que. Dixémoslle que non se preocupase. Á madrugada Fernando comunicoulle a sentenza:

-Xeneral, o Tribunal sentenciouno á pena de morte. Vai ser executado en media hora.

Ensaiou conmovernos. Falou do sangue que nós, raparigos novos, iamos derramar. Cando pasou a media hora desamarrámolo, sentámolo na cama e atámoslle as mans ás costas. Pediu que lle atásemos os cordóns dos zapatos. Fixémolo. Preguntou se se podía afeitar. Dixémoslle que non había utensilios. Levámolo polo corredor interno da casa en dirección soto. Pediu un confesor. Dixémoslle que non podiamos traer un confesor porque as rutas estaban controladas.

-Se non poden traer un confesor -dixo-, como van sacar o meu cadáver?

Avanzou dous ou tres pasos máis. Que vai pasar coa miña familia? preguntou. Díxoselle que non había nada contra ela, que se lle entregarían as súas pertenzas.

O soto era tan vello como a casa, tiña setenta anos. Usámolo a primeira vez en febreiro do 69, para enterrar os fusís expropiados no Tiro Federal de Córdoba. A escaleira se bamboleaba. Tiven que adiantarme para axudar o seu descenso.

-Ah, vanme a matar no soto-, dixo. Baixamos. Puxémoslle un pano na boca e colocámolo contra a parede. O soto era moi pequeno e a execución debía ser a pistola.

Fernando tomou sobre si a tarefa de executalo. Para el, o xefe debía asumir sempre a maior responsabilidade. A min mandoume arriba a golpear sobre unha morsa cunha chave, para disimular o ruído dos disparos.

-Xeneral -dixo Fernando-, imos proceder.

-Proceda -dixo Aramburu.

Fernando disparou a pistola 9 milímetros ao peito, Despois houbo dous tiros de graza, coa mesma arma e un cunha 45. Fernando tapouno cunha manta. Ninguén se animou a destapalo mentres cavabamos o pozo en que iamos enterralo.

Despois atopamos no peto do seu saco o que había estado escribindo a noite do 31. Empezaba cun relato do seu secuestro e terminaba cunha exposición do seu proxecto político. Describía aos seus secuestradores como novos peronistas ben intencionados pero equivocados. Iso confirmaba ao seu xuízo, que se o país non tiña unha saída institucional, o peronismo en pleno envorcaríase á loita armada. A saída de Aramburu era unha réplica exacta do GAN de Lanusse. Este manuscrito e o outro en que Aramburu negaba haber difamado a Val, foron capturados pola policía na violación a unha quinta en González Catán. O goberno de Lanusse non os deu a publicidade.