Maxina ou a filla espúrea


Majina, ou a filla espúrea. Conto gallego-castellano de miña abó       Marcial Valladares Núñez       1880
 


La Ilustración Gallega y Asturiana n.º 21.
Majina

ou

A Filla Espúrea

por

D. MARCIAL VALLADARES


        I

       Era unha tarde á mediados d'outono de mil oitocentos cincuenta; tarde
  apacible, que gusto e melancolía daba á un tempo: gusto, porque sentiño estaba
  todo, fijéras'a vendima e, anque pouco e d'uvas apestadas, fervía ja o mosto
  n'as bodegas, maduro millo segaban os labradores n'as suas veigas e, n'os
  soutos, gardando-l-os rapaces-l-as castañas, apañaban os degaros qu'aquí e
  acola caian d'os ourizos; melancolía, porque case ningunha gala, ningun
  encanto restaba ja d'a primavera e vrau; montes e campos sin froliñas; terras
  ond'o centeo e trigo verdearan, árdigas, ou de color rajado; froiteiras, sin
  froita n'os eijidos; bosques e carballeiras, inda verdeando, si, pro en
  silencio e amostrando tal cal rama niños de pajáros viajeiros qu'alí cantaron;
  viñas co-a folla medio amarela e entr'as vimieiras, ou n'a enramada,
  anunciando o papo-rubio a vinda d'o triste inverno. Era unha tarde, en fin, e
  tres señoras, Otilia, sua nai e Adria, donjela d'esta, saindo á cousa d'as
  duas e media de Santiago, marchaban por Sar abaijo dereito á Angrois, todas en
  bestas d'arquiler e acompañadas de Leto, arquilador virollo, de poucas falas e
  que, mangas de camisa, iba braceando diante. Otilia, a mais nova d'as señoras,
  rompia a marcha dempois de Leto. Nena de dezaseis anos, esbelta como unha
  abrótia, era de cara longuiña, blanco-sonrosada coma a margarida d'as
  herbeiras; ollos negros e lucentes com'acibeche; naris delgadiño, cal o pico
  d'a lavandeira, ou cauda-tremula, e a sua graciosa boca, semellante o gomo d'a
  viña qu'empeza á abrir e amostra o tenro racimiño, amostraba tamen filas
  iguales d'esmaltados dentes á través de bermellos beizos. Levaba n'a cabeza un
  sombreirete de fina palla color de trigo, con pluma verde, abrigando as frebas
  d'o seu cabelo castaño-oscuro; corpiño de seda negra con escotada manga, e un
  encarnado faldon d'alpaca con moito voo, tanto que, non podendo arrecada-l-o,
  caia po-l-as ancas d'a gofosa mula que montaba. Seguia logo n'un cabalo tordo
  a nai d'Otilia, fanchoeira señora d'uns corenta anos, séria e algo picosa de
  virigüelas, pró de fisonomía nada vulgar, e con trazas de bonachona. Levaba
  tamen n'a cabeza un sombreirete de palla color café con plumas azuladas; por
  traje un vestido de merino color de pasa, e sobr'él unha manteleta de raso
  negro con fleco de cordoncillo. Por último, n'outra fogosa mula iba a donjela
  Adria, moza arrogante de trinta abriles e ollos gácios, fresca coma un poejo,
  alegre cal mañan de vrau. Un paniño de seda, color limon adornaba a sua
  cabeza, cuberta de pelo negro com'unha amora, posto en rodetes d'anchos
  cadrelos, e consistia o seu traje n'unha bata de carreiros azules en fondo
  blanco.
       Chegadas, nafueto, á Angrois, collen cara á Santa Lucía; atravesan este
  lugar e, deijando á man esquerda á ilesia de Marrozos, ruben á Suisana, onde
  Leto sudaba ja pelo á pelo, non porque sol nin moita calor fijese, si porque
  de firme picaban as señoras, caladas todas, e como á maneira de preocupadas.
  Distantes unhas d'outras algun tanto, camiñaron así hasta á Gándara, sitio en
  que, frente d'a taberna parou Leto, e parando tamen aquelas, dou cartos á nai
  d'Otilia o arquilador pra que bebese. Bebeu este un gran vaso de tinto d'o
  Riveiro e Otilia, namentres, acercándose á Adria, díjoll'á media vos, con
  semblante triste:
       - No voy á gusto. Siento á ratos incomodidad en todo el cuerpo y se me
  figura que no paso de esta noche.
       - ¡Bah, bah! Déjese V. de apresiones. Venimos de comer, picamos mucho, y
  alguna alteracion es consiguiente, mas anda significa.
       - Adria mia, desengáñate, y cree lo que te digo. Siento una cosa que no
  sentí jamás. Prepárate y ni un instante me abandones.
       - No piense V. tanto en eso. Vayamos más despacio, y luégo que en casa
  estemos, venga lo que Dios quiera.
       Mais adispacio, pois, dend'a Gándara, e sempre po-l-o camiño antiguo,
  qu'aberta n'estaba ainda a carreteira qu'isiste ahora, pasan a ponte Buzacos,
  sobr'o Tejo, e d'alí toman á Picota, Otilia rompendo a marcha, como ántes,
  Adria, dando a dereita á nai d'aquela e falándolle d'esta sorte:
       - Señora, Otilia no vá buena y teme lo que sabemos; pero témelo esta
  noche misma.
       - Nada de extraño tendria eso, y, por mi parte, voy dispuesta á todo.
  ¿Qué te dijo?
       - Que me prepare y ni un instante la abandone.
       - Ni yo la abandonaré. Soy su madre y en mis oraciones pido á Dios por
  ella. ¿Qué culpa tiene la pobrecilla de lo que la está pasando?
       Pró a delor arreciaba e n'o alto de Lestedo, alí ond'o pé d'un cruceiro
  grande galla o camiño en dous, un que vai á ponte d'a Ulla e outro que guía á
  barca de Sarandon: Otilia suspiraba ja, layábase po-l-o baijo, mordía de
  cand'en cando o pano d'a faltiqueira; detuvo a mula e volveu a cara atrás. Sua
  nai e Adria, qu'acordando viñan pr'o caso en qu'a delor apurara moito,
  correron estonces o seu lado e con acento tenro, díjoll'a primeira:
       - Ya sé que te sientes mal, hija mia. Adria me lo acaba de anunciar.
       - Mamá, no puedo resistir.
       - Hijita, un poco de paciencia, algo de sufrimiento, por amor de Dios;
  cerca de casa estamos ya, tienes á tu madre aquí y sabes que te quiere, tanto
  que morirá contigo si es preciso.
       - Y, ¿quién, mamá, resiste hasta la casa?
       - Tú, hijita mia, tú. Vamos, ánimo y no te separes de nosotras.
       Ditas estas palabras, siguen o camiño d'a dereita, o d'a barca de
  Sarandon, e torcendo un pouco adiante sobr'a esquerda, doblan unha d'as faldas
  d'o Pico-sagro; mais, antes de Milleiros, Otilia tornou á decir que non
  resistia e qu'iba á cair d'a mula se pronto n'a baijaban d'éla. Adria gritou
  estonces o arquilador pra qu'alí viñera, apeouse n'unha esalacion, e collendo
  n'o colo á Otilia, puxo-a de pe n'o chau; Leto, que ja viñera, fijo outro
  tanto co-a nai e auto continuo, dijo esta ó arquilador:
       - Mi hija viene un poco mareada y quiere ir á pié hasta casa. Vuélvase
  V., pues, á Santiago desde aquí.
       - Ben está; mais usía e as señoritas quedan solas n'estes andurriales.
       - Sí; corta es la distancia á casa y vamos como de paseo.
       Sacou logo un bolso con diñeiro, e apartando algunhas moedas que'entregou
  ó arquilador, añadeu:
       - Tenga V. el importe de lo convenido con su amo; sobra un duro y ese es
  propina para V.
       - Gracias, señora; viva usía canto desea -responde Leto, agarrando os
  cartos.
       Seguidamente antepuxo as duas mulas, pasou un brazo por entr'as rendas
  d'o cabalo, e quitando o sombreiro, dijo:
       - Señora e señoritas, hasta mais ver.
       - Adios -contestaron todas.
       E o arquilador dou volta pra Santiago, montando á pouco n'o tordo.
       Otilia, apuada n'un brazo de sua nai e n'outro d'Adria, levada case n'o
  aire por entrambas, foi así un bo anaco; pró en San Pedro de Vilanova,
  rendida-l-as condutoras, mayormente a nai, siquera d'as tripas fijese corazon
  e anduvese leguas á troco de chegar á casa co-a sua filla; layándos'esta cada
  ves mais; ouservando Adria qu'a casa non s'aviscaba ainda, qu'o camiño era
  escabroso e viñas'encima a noite; comprendendo, en fin, qu'aquelo non tiña
  traza e forza era darlla de calquera maneira, tendeu ó redo-l-a vista, e
  parándo-a n'a primeira aldeiña que dejergou, dijo coma quen ordena:
       - Andemos, si es posible, un poco más; bajemos á esa aldea que haí se
  encuentra y no faltará casa donde recogernos y pasar la noche.
       - Tienes razon -contestou a nai d'Otilia.
       - Tiene -repuxo esta.
       - Vamos, pues, hijita, hácia allá -añadeu a nai.
       E as tres botan de novo á andar n'a forma misma en que viñan; Otilia, non
  sin gran traballo; sua nai e Adria sosténdo-a á cada istante.
       Postas n'a aldea, rezando á Ave-Marías, viron de pronto unha casa de non
  mal aspeuto e con emparrado de viña á porta. Un home entraba, o tanto, un home
  c'un cesto de farramenta o lombo, e dirigindos'a él a nai d'Otilia,
  preguntoulle, con moitísima afablidá:
       - Amigo, ¿es V. el dueño de esta casita?
       - Pra servirlas, s'algo se lles ofrece.
       - Mucho: quisiéramos nos dispensase un gran favor.
       - Dende logo, s'en min está.
       - De su generosidad depende.
       - ¿Qu'e, pois, o qu'a señora manda?
       - No mando, suplico, amigo mio; suplico que en su casa tenga V. la bondad
  de admitirnos esta noche. Venimos de Santiago, háme enfermado en el camino
  esta hija -señalando á Otilia-, y la infeliz no puede ya más consigo.
       - Comodidá pra todas quezais n'a haja, pró entren e verémos que dí a
doña.
       Entraron á cociña, oscura, pobre, como case toda-l-as d'os nosos
  titulados labradores, e sin cousa particular qu'a atencion chamase: solo un ou
  dous tizons n'o lar ardendo, unha muller fiando, sentada n'a parrumeira, e ó
  lado un meniño tendido n'o seu bérce qu'a muller arrolaba c'un d'os pes. A
  muller ergueus'estonces, tirou d'a cintura a roca, arrimouna contra a
  parrumeira, e saindo ó encontro d'as señoras, saudárons'entre sí moi
  cortesmente. Namentras, pousou o home o cesto d'a farramenta, e chegándose
  dempois á doña, díjolle:
       - Inesiña, estas señoras o que che queren é pousada; á ver como te
  remejes e n'a probeza nosa as agasallas; mira qu'unha d'elas vench'enfermiña.
       - Ja oin, Caitan, o que contigo falaron aí n'a porta. Ti sempre estás moi
  pronto. Ti es un bonás, e coidas qu'unha señora s'aloja e pasa de calquera
  maneira coma nos.
       - De cualquiera manera queremos pasar hoy la noche en casa de Vds.
  -interrumpeu a nai d'Otilia.
       - Señora, non versa eso -contestou Inés-, pra que nos fagamos o que se
  poida e a caridá nos manda. Cada un e cada un, e eu quixera ja qu'ustés
  entraron á honra-l-a nosa casa, non saisen descontentos d'ela nin de nos.
       - La Providencia sin duda nos trajo aquí -dijo a nai d'Otilia-, y creo
  que ni nosotras saldremos descontentas, ni Vds. quejosos de nosotras quedarán.
       - Arriba, arriba -prosigueu Inés-, qu'a enfermiña ha de querer descanso,
  e aquí siquiera ten ustés onde sentarse. Caitan, acende ese candil, e abre a
  porta d'o sobrado.
       Caitan acendeu o candil o golpe, abreu a porta e dend'a cima d'a
  escaleira alumeou as señoras pra que non caisen. Subiron estas pouco á pouco,
  sobre todo Otilia, e Caitan presentoulles seguidamente taboletes, mentras
  Inés, gavejando n'unha hucha, sacando d'ela un candelero de metal, un cabo
  largo de cera e unha espabiladeira de ferro sin estrenar: meteu o cabo n'o
  candelero, acendeu aquel, e puxo este co-a espabiladeira enriba d'un bufete.
       - Agora -dijo auto contínuo Inés- sepamos qué gustan tomar estas señoras.
  A enfermiña, por supuesto, chicolate; mais antes fareill'a cama pra que se
  deite.
       - ¡Ca! -esclamou Otilia.
       - Señorita -repuxo Inés-, anque probe, son limpa coma a que mais; e n'a
  cama qu'eu lle prepare ben pode usté deitarse con toda satisfaucion.
       - Gracias, señora Inés, gracias -contestou Otilia con dorido acento-, no
  es por eso, es porque no puedo estar en cama. Tomaria café si hubiese; pero V.
  no le tendrá.
       - Alguno traje yo á prevencion -dijo de reprente Adria-, y creo que en
  este bolsillo -añadeu metendo a man n'un d'os d'a sua bata, e tirando,
  nafeuto, un paquetiño d'él. Logo, dirigindos'a misma Adria a nai d'Otilia,
  preguntoulle:
       - Señora, ¿toma V. tambien?
       - Yo nada cómo por ahora.
       - Vamos, pues, las dos, Sra. Inés, á hacer sólo para la enferma.
       - Vamos n'unha carreira -repiteu Inés.
       E fons'ambas pra a cociña seguidas de Caitan, que n'un instante arreglou
  o lume e fixo brasa.
       Otilia ergueus'estonces d'o tabolete en qu'estaba, e paseando po-l-o
  cuarto queijábase, retorcíase e apuábas'hasta de cand'en cando n'os ombreiros
  de sua nai. Animaba-a esta docemente e paseaba as veces tamen co-ela, mentras
  non veu o café, que serviron Adria e Inés: á primeira traguendo o líquido
  n'unha pequecha taza blanca de porcelana c'o seu correspondente plato, a
  segunda, tirando d'unha lacena outro plato con azucre e unha culler de bujo
  moi fregada. Caitan quedouse n'a cociña.
       Tomando o café a enferma, non por eso deijaba de suspirar e retorcerse,
  siquera algo disimulase. Inés miraba-a e remiraba: gustáball'a sua lindura e
  chocáballe, por outro lado, aquelo de non querer deitarse. Continuou
  mirando-a, ourservando-a de riba a baijo, coma s'estudiase n'ela pr'asegurarse
  d'o que queria decir, e vovendose logo a nai, dijo con solermeiría:
       - Anqu'o que o sabe n'o dí, aventuro, e n'hei de perder, qu'o mal d'a
  señorita e o que tiven eu hai dous meses. ¿Veu ahí n'a cociña un meniño que
  durmindo esta n'o berce? Pois neno, ou nena, vai a ser o qu'a sua señorita nos
  pouse aqui esta noite, Dios mediante. ¡En verdá que cedo empeza! ¡Tan noviña e
  ja casada! ¡No por eso!...
       Otilia ruborizous'o punto; Adria clavou os ollos n'a señora; mais Inés
  sigueu dicindo:
       - Comprendo agora o seu repuno a cama. ¡Qué milagre, meu-caravel! N'estes
  lances naide a quere porqu'o primeiro e parir; pro facer hei de facerlla, pra
  que dempois descanse; faremoslla as duas, doña Adra -dirigindos'a esta-,
  qu'así quedará millor.
       - Hable V. bajo, mi buena Inés -interrumpeu a nai d'Otilia-, no sea que
  la oiga alguien.
       - ¿Quen nos ha d'oir, señora -replicou Inés, sonrindo, e como dona d'a
  sua casa, dominando ja a situacion-, se soilos aquí vivimos o meu Caitan e eu?
  Quéijese, señorita, canto queira -dirigindos'á Otilia-; ánimo e fora medo qu'o
  meu home a ajudará. Elle carpinteiro, señorita, e cando ll'está de chola, maña
  e pacencia tenlle.
       Otilia, sua nai e Adria non puderon ménos de sonrir tamen, o oi-l-o
  chiste d'Inés que, chamando imediatamente po-l-o home, díjoll'así que o veu:
       - Acordate, meu Caitan, d'hai dous meses e está t'hoj'o lado d'esa
  señorita, com'o lado meu estivech'estonces.
       Caitan baijou a testa e arrimouse con respeto á unha esquina d'o bufete.
  Inés volveu a decir á Otilia:
       - Señorita, fora medo; apúese sin recelo n'o meu home; eu soilo á él lle
  fun encargo e así nada o colle de novo: a cobardía n'estes casos, non ll'e
  boa; o qu'importa e sair ben e canto antes d'o apuro.
       - Eso únicamente es lo que importa -añadeu Adria-. Aproveche V., pues,
  todos los momentos favorables, ya que el Sr. Cayetano viene en su ayuda; nada
  de vergüenza. El Sr. Cayetano es un casado, su esposa está presente y los
  demás somos tambien mujeres. ¿No es su mamá misma de las que aquí estamos con
  V.?
       Otilia tiña vengonza, grande vergonza, emporeso ardia e non fumeaba;
  bulian n'a sua cabeza pensamentos qu'o corazon ll'anegrian, lidaba con moitas
  cousas, pasaba á un tempo por moitos lances e n'o seu angelical lánguido rosto
  sólo a nai e Adria podian ver o qu'a infelis sufria. Pro a delor non repara
  cand'o apreta, e a sua era tan intensa, tan complicada e viva que, cedendo ó
  cabo, estirou os brazos e encolgouse case n'o pescozo de Caitan. Ajudaban'a
  este con azelmosas falas, n'o que podia; paseaban d'o brazo, paraban, volvia á
  encolgas'Otilia e así estuveron com'unha hora, e n'o intre, sua nai rezando,
  pedindo á Dios por éla; Adria e Inés facendo, primero á cama, dempois unha
  larga faja con tiras de panos que rachou aquela, e fora, cantando as cotovías
  alá n'os montes; n'as eiras os labradores qu'o seu milliño esbrugaban.
       O fin, preto d'as oito, unha escorreita nena saeu á lús. Todas querian
  colle-l-a; pró Inés talla con ligeireza a corda umbilical, e foje co-a
  criatura pra un rincon d'o cuarto. Acercouse de carreira a abo; lavaron-a as
  duas en auga morna, e mentras Adria e Caitan faijan a parida e n'a cama a
  deitan, visteull'Inés unha camisiña d'as d'o seu pequecho, camisiña d'algodon,
  si, mais d'o trinque e moi lavada; ponll'un cufetiño de musulina n'a cabeza;
  envolve o seu corpiño n'un pano de lenzo tamen lavado; cubre o pano c'unha
  mantela nova de baeta blanca, e non tendo a mau con que cingui-l-a, tira a abo
  un pano largo de seda de colores con qu'abrigaba ó seo; dóblalo en forma de
  tapa-boca, e cinguell'o ela misma. Inés prepara e dalle seguidamente especie
  de jarabiño, metelle logo n'a boquiña un d'os seus peitos pra que mame; mama,
  e por último, deijándo-a n'o colo de sua abo, dice:
       - Agora, chicolate pra todos. ¿Vamos á facel-o, doña Adria? Quero que non
  se me refugue, coidando qu'ha de ser purrela. Dígall'a señorita qu'e d'a oito
  d'o que me regalaron, cand'eu cain tamen n'a cama. Por certo que me sabia ben.
       - ¡Esta mujer es un portento! -esclamou a donjela sentada a cabeceira d'a
  parida.
       - Esta mujer -contestou a nai-, esta mujer y su marido nos dan lecciones.
  Admiro su caridad, y veo con ternura que nada les falta y que son dichosos.
       - Sí, abofé -repuxo Inés-, e dito sea en boa hora, nunc'hasta a presente
  houbo entre nos unha fala mais alta qu'outra: o adiante, non sabemos. Todos
  nos queren ben; dános Dios mais que merecemos, e gracias á El non falta unha
  peseta pra vivir, traballando, por de contado... Pro deijemos esto -añadeu- e
  vamos o de que trataba. A señorita librou ja d'o seu aperto e librou con toda
  felicidá: hoj'e noite aqui de festa, e hoj'aqui todos hemos de chicolatear,
  incluso o meu Caitan.
       - Bien, á su vez, lo ha amargado -dijo Otilia dend'a cama.
       - Doña Adra -continuou Inés-, veña ajiña, véñase; vente ti, Caitan, e a
  señorita non fatiguemos.
       - Adria, vaya V. -dijo a señora-. ¿Quién favor tanto no admite ya? Vaya
  V., pues con la niña y con su madre quedo yo.
       E Inés, tirando d'a sua hucha media libra de chocolate, cinco taciñas
  blancas, outros tantos platos e unha bola de pantrigo, Inés e Adria, seguidas
  de Caitan, volveron á cociña onde pronto estuvo listo o chocolate.
       Nada referiremos de como se tomou n'o cuarto, d'a soltura con qu'Inés
  fijo ali os honores, nin d'outras insignificantes miudencias hasta as des,
  hora en qu'a recien nacida dou novamente de mamar a muller d'o carpinteiro.
  Diremos, sí, qu'este madrugaba moito e todo-l-os dias saía po-l-o oficio;
  qu'Inés aquela noite esquecerase case d'o seu pequecho e hasta de quental-o
  caldo pra a cea; qu'as señoras, tentadas po-l-o sono, dempois d'o chocolate,
  apenas falaban ja n'unha palabra, que todos deseaban recollerse. Inés e o home
  retiraron estonces d'o bufete platos, tazas e pan sobrante, alzaron os
  manteses e dijo as señoras a muller:
       - Hoj'a cea, se Dios quier, n'as empacha; o que sinto e han de perdonar e
  unha cousa.
       - ¿Qué?, amiga Inés -preguntou a nai d'Otilia.
       - Qu'usté e doña Adra non ten onde deitarse e a nosa cama non sirve pra
  ustedes. A verdá, como a casiña e pequena e n'hai mais d'este cuarto, por eso
  o meu Caitan fijo soilo a en qu'está a señorita. Sabaniñas, sí, inda hai;
  palla fresca non faltará e...
       - Nada, nada, amiga Inés -interrumpeu a señora- favorecidas estamos con
  exceso y aquí nos arreglaremos bien. Vaya V. á su camita, que necesitará
  dormir.
       - Non porfío, e estonces, hasta mañana. Enfermiña -dirigindos'á ela-,
  qu'usté descanse.
       - Y Vds., Sra. Inés y Sr. Cayetano.
       - Gracias, señorita, gracias. Hasta mañan -dijeron á un tempo muller e
  home.
       - Hasta mañana -dijeron igualmente, á sua vez, a señora e Adria.
       Auto continuo forons'os primeros e a última cerrou a porta d'o sobrado.
       Oyámos ahora o que Caitan e Inés falaron alá solos po-l-o baijo. Inés,
  dado qu'houbo de mamar tamen o seu meniño, foise pra a cama c'o home e o tempo
  que s'espían, decialle:
       - ¡Boa, Caitan, a fijeche! ¡Estamos ch'aviados!
       - ¿Porqué, muller?
       - E ti ¿n'o ves? Porque pra unha semana, o menos, temos n'a casa señoras.
       - Cala, Inesiña, cala. ¿Quen sabe o que Dios fara?
       - Déijame de contos. Ti vaste pr'o teu oficio, e quen aquí se reventa son
  eu que teño qu'atender á elas, o noso filliño e a nosa casa.
       - Eso, muller, e verdá; ¿pro eu qué habia de facer? ¿Habia de negarlles
  pousada redondamente, o ve-l-o modo e necesidá con que m'a pedian? Eso non
  seria caridá. Ti ja o consideras.
       - Ja, ja. Mais ¿quen son elas? ¿Pr'onde camiñan?
       - Sabé-l-o ¿qué nos importa? Fai ben e non cates á quen, di o reflan.
  ¿Qué sería de nos, Inés, s'outros no'nos protegeran?
       - Vaya, vaya, á dormir. Veremos en qué para esto.
       E muller e home, así falando, prenderon n'o sono o golpe.
       Otilia pasou medianamente o que restaba d'a noite; sua nai e Adria
  levaron-o cas'en vela, acalentando os poucos a criatura, e cand'esta dormia,
  escabezando o sono elas, ja contr'os pes d'a cama, ja n'a almohada misma en
  que pousaba Otilia a sua cabeza. Chegado o dia, que por minutos anseaban, ama
  e donjela vistiron a parida; erguéus'esta como pudo e sentouse n'un d'os
  taboletes. Caitan ergueuse tamen á pouco, e tras él Inés; un pra colle-l-o
  cesto d'a farramenta e marchar o seu traballo, como sin parar marchou, a outra
  pr'atender a sua vida e facer segundo chocolate as señoras, se o querian; mais
  elas o que querian era largarse e entrar n'a casa sin qu'as vise naide.
  Seguras, pois, de que ja Caitan e Inés se levantáran, chamou a nai d'Otilia
  po-l-a última, subeu, abreu ll'a porta e o ver Inés fora d'a cama a enferma,
  quedouse com'espantada e esclamou, sin dar siquera os dias.
       - ¡Señorita, usté á pé! Esto, ¿qué quer dicir?
       - Que nos vamos amiga Inés, -respondeu a nai d'Otilia.
       - Seique tolean. Señorita, volvas'a cama, ¿ou tén pesar co-a vida?
       - Estoy mejor que ayer -dijo a parida.
       Sua nai estonces colleu a Inés po-l-a man e separándo-a pra a ventana,
  faloull'así:
       - Quiero, y á V. encargo mucho, guarde secreto respecto de cuanto esta
  noche pasó aquí, y más que ahora voy á decir.
       - ¿Interesa a señora eso?
       - Sí que me interesa, y mucho más á mi hija.
       - Pois que, ¿n'é casada a sua señorita? A nena que trougo onte ¿n'e acaso
  d'o seu marido?
       - Calle y óigame. Mi hija no está casada.
       Inés quedou como se a azoutaran, e a nai d'Otilia prosigueu:
       - Mi hija es soltera y, madre desgraciada hoy, ignora, como ignoro yo,
  quién y de qué manera abusó de su inocencia. Misterio es este, amiga Inés, que
  penetrar no hemos podido aún y que nunca acaso penetraremos. Deduzca V. de ahí
  cuánto la pobrecilla vendrá sufriendo y sufro yo que soy su madre.
       E o decir esto, enjogou os ollos c'o pano blanco d'a faltiqueira. Inés
  limpou tamen os seus co-a punta d'o mandilete que traguia posto. Logo á señora
  volveu a proseguir.
       - Nosotras vamos á marchar inmediatamente.
       - Señora, eso e unha iniquidá. ¿Cóm'ha de poder esa probe señorita a pé
  n'o estado en que s'atopa? Déije-a que se repoña algo.
       - No puede ser. Marchamos á un caserío próximo, iremos muy poco á poco y
  sentiria tropezar con alguien.
       - Tomen primeiro siquera chicolate.
       - Ni un momento más podemos detenernos.
       - ¿E a meniña?
       - La niña quedará en poder de V. Cuídela cual si fuera hija suya, que hoy
  mismo, dentro de pocas horas, vendrá una criada mia para llevarla á su
  destino. Supongo que después de tantos favores dispensados, no dejará de
  otorgarnos este que la pido yo.
       - Con lindo gusto.
       - Y ahora, amiga Inés, eso de mi hija para V. y para su esposo
  -alargandoll'unha onza d'ouro.
  Inés estonces botous'atrás dous pasos, e retirando co-a sua man a de quen
  ll'alargaba a onza, díjolle:
       - Garde a señora o seu diñeiro, qu'hoje por hoje, gracias á Dios, non
  necesitamos d'él pra comer. Nunca pousada cobrei, nin á cobra-l-a empezo
  agora. Mália á crianza que mais non sabe.
       - Es sólo un cariño de mi hija.
       - Sí, Sra. Inés -añadeu esta dend'o tabolete en qu'estaba-. ¿No acepté yo
  su cama y chocolate?
       - O caso é moi distinto, señorita -dirigindos'á éla-. Eu nada cobro:
  miren que boto á fujir.
       - No se trata ya de cobrar -insisteu Otilia, anque con traballo-, se
  trata de una simple fineza que mamá y yo tenemos el gusto de hacer á V. y á su
  marido.
       - Mais qu'ainda. Obedecerei-nas n'outra cousa, pró diñeiro eu n'o agarro
  e o meu home ja marchou.
       - Me empeño yo, Sra. Inés, y no hay remedio -volveu á insistir Otilia.
       - Remedio haillo pra todo, señorita, senon pra a morte. Gracias, moitas
  gracias; mais non se canse, que n'o agarro.
       - Basta, pues, -dijo a señora-. No haya riña. De otra manera
  corresponderemos.
       Inés colleu estonce-l-a nena d'os brazos d'Adria, doulle de mamar
  terceira ves, e amostrándo-a en seguida á sua nai, como pra que a bicase,
  sacou esta d'a faltiqueira un cinturon bordado, púxollo por debaijo d'os
  braciños, e pasando as puntas por dentro d'unha sortella de diamantes, que
  tirou d'un dedo, dijo sobr'éla un gracioso lazo. Tanto esto gustou á Inés, que
  dijo, ó rematar Otilia:
       - ¡Coidado que parece un ángele! Agora si que campa, si qu'está majiña.
       - Majina, pues, llevará de nombre, por mi gusto -dijo a abo, pronunciando
  estonce-l-a j com'os gallegos a pronunciamos.
       - E Majina, ¿é nóme, señora? -preguntou Inés.
       - Nombre y muy bonito. ¿Te gusta, Otilia?
       - El que Vds. quieran, igual me es -contestou a nai.
       E a abó, á falta pluma e tinta, escribeu n'un papeliño con lápis que lle
  trougo Inés d'o seu home: "Majina se llamará." Logo doblou o papeliño,
  meteu-no por debaijo d'o cinturon qu'á nena puxéra Otilia, devolveu o lápis á
  Inés e deitou á neta n'a cama qu'ocupára a filla. Abrazarons'en seguida todas,
  baijaron d'o sobrado, dou a señora un bico o meniño d'Inés, que n'o berce
  estaba, e deijando, o mismo qu'Otilia e Adria, memorias moitas pra Caitan,
  colleus'Otilia á un brazo de sua nai, á outro d'Adria, botan asi á andar, e
  antes d'unha hora, entraban n'o caserío, ou quinta, ond'impacente agardaba
  Fara dend'a tarde d'o anterior dia; pois saíra de Santiago po-l-a mañan, tiña
  aseado todo, camas feitas e fora de si quedou o sabé-l-o acontecido as amas
  n'o seu viaje.
       Bén quixéramos falar ahora d'a quinta, pró nosos leutores e leutoras,
  sobre todo, han de querer digamos primeiramente que clase de señoras eran as
  qu'en casa d'Inés e Caitan pousaron a noite de nacer Majina. Satisfarémo-l-a
  sua curiosidá, e fiados sempre n'a indulgencia que d'as unhas e d'os outros
  esperamos, iremos contando logo o que mais o caso veña, non solo pra a millor
  inteligencia d'a narracion, si que tamen pr'ameniza-l-a.

        II

       Establecido en Santiago, tempo antes d'o en qu'esta historia empeza, un
  caballero honradísimo, militar retirado, que conoceremos aquí baijo o título
  de señor de Sancti-Petri; establecido, decimos, co-a sua señora e unha filla,
  ben pequena estonces, resideu alí contento una porcion d'anos, ja por estar
  entre parentes achegados, ja porqu'o fino trato d'a aristocracia compostelana
  ll'aplacia; así e que case de cote andaba entre condes e marqueses,
  frecuentaba os seus palacios, asistia as suas reunions, era socio d'os seus
  círculos; mais non por eso se desdeñaba d'andar tamen entr'a gente non
  titulada, nin de concurrir os Liceos d'os artesanos ou menestrales, acompañado
  d'a sua muller e d'a sua filla. Era esta moi bonita, e desarrollándose,
  medrando en corpo á toda presa, com'o farnento e a millan n'a horta, dándoll'o
  ceo encantos novos cada dia, formando, en fin, as delizas de seus páis, que
  non tiñan outra e vian solo po-l-os seus ollos, deron logo os estudiantes en
  falar d'ela, en rondar ll'a calle, segui-l-a po-l-os paseos é hasta mandarlle
  papeliños. Ela, coma toda-l-as d'a sua edá, ríase, coqueteaba, e se ben non
  facía grand'operacion d'enredos tales, non por eso lle repunaban, antes n'a
  sua cabeza iban nacendo co-eles ilusions meigas, dourados hourizontes, mundos
  de felicidá, qu'amor dibuja n'a aurora d'a juventú. Tiña sus amigas, como
  todas, e como todas igualmente, amigas de sua nai co-as que, de ves en raro,
  saia á algunha parte. Aconteceu, pois que, disposto un baile n'o teatro, non
  sabemos porqu'empresa, baile de máscaras pra o dia d'as Candeas, dous de
  Febreiro d'o ano ja citado, a filla de Sancti-Petri, á rogos d'unha d'esas
  amigas de sua nai, alcanzou palabra d'ir á él e foron ambas, acompañadas d'o
  home d'a misma amiga, infelis señor, mais infelís qu'a sua señora e de cascos
  non tan vanos. El iba en sencillo traje de sala, a muller de máscara e dando o
  brazo a filla de Sancti-Petri, tamen de sala, pró tan arrebatadora, qu'o seu
  lado diríamos que feas case parecian as mais guapas; así n'houbo dandy,
  máscara alegre nin estudiante que non quixese bailar co-ela. Sua amiga, á
  chaque d'esto, quitaba seu partido, adivirtíase con quen lle daba gana,
  bromeaba á Jan e á Pedro, soltaba, en fin, todo o seu genial bó humor, anque
  sin nunca abandonar nin perder de vista a que se lle confiara, sempr'agarrada
  á ela, non sendo que bailase. A media noite, cando ja as cabezas andaban
  quentes ou trastornadas, unhas c'o vapor d'o Champagne e demais licores,
  outras c'os incentivos que provocativo amor ostentaba alí, varias con ambas
  cousas á un tempo, entra n'o salon unha comparsa rara, chamada d'os
  manetizadores, por consisti-l-as suas bromas en querer manetizar á aquela ou
  este, que tomaban de sua conta. Como o diamante fino e bó loce e se distingue
  entre toda-l-as mais preciosas pedras, un d'os d'a comparsa, o ver á de
  Sancti-Petri n'o salon, dijo com'asombrado á sí mismo:
       - ¡Otilia aquí?... Lindísima magnetizable.
       Separous'á pouco d'a comparsa, e saltando á bromas co-a amiga, e logo
  co-a de Sancti-Petri, tanto, tanto de magnetismo lles falou, tantas e tantas
  garatusas lles fijo, máscara foi tan pegañoso, qu'a amiga d'Otilia levando a
  broma d'o encaretado, prestandos'ela misma á ser magnetizada, incitou á Otilia
  á que a imitase, e cal pájaros inocentes fascinados po-l-a boa, sobre todo
  Otilia, deijarons'entrambas ir e foron hast'un gabinete non moi alumeado,
  ond'o desconocido máscara, con estudiada verba e novas garatusas cloroformizou
  as duas, e abusou d'Otilia. Pasado un cuarto d'hora en sí volveron, mirando
  unha pra a outra espantadas, e sintendo o ruido d'a música que n'o salon
  tocaba, a vocería desordenada d'as máscaras que por él cruzaban, creíanse n'un
  inferno: restregaban os ollos, e trataban como de recordar ond'estaban, á
  qu'alí viñeran. Voltas algo mais en sí reconoceron o sitio, erguéronse d'as
  sillas en qu'o vilan máscara as dejara, e solas, enteramente solas, botan en
  busca sua, mais en balde, pois nin él nin a comparsa parecian: marcharan ja, e
  avergonzadas, corridas case, sentáronse n'un recuncho d'o local, ond'á
  topa-l-as chegou estonces o infelís señor qu'en busca d'elas tamen andaba.
       N'o salon Otilia novamente, vista de novo po-l-os máscaras e bailarins,
  era outra ves de todos ousequiada e perseguida, pró ela oia, e apenas
  contestaba; chamában-a á bailar, é disculpábase de mil maneiras; sentíase como
  cansada, aburrida ja d'o baile, e dijo a amiga de sua nai:
       - Retirémonos.
       Retirárons'o punto os tres, e sin contar á naide elas o pesadísimo
  bromazo que correran, home e muller levaron á de Sancti-Petri á casa de seus
  páis, e camiñaron logo pra a sua.
       Otilia, pura e inocente como unha pomba, anqu'inorante d'o incomprensible
  feito, d'o brutal delito cometido n'ela, logo, secasi, tuvo sospechas d'él, e
  dou en atristecer e padecer convulsions de nervos. Seus páis afligíans', e non
  sabian á qu'achacar novedá tan inesperada, cámbeo tan grande e súpeto n'a sua
  filla. Sua nai ofreceun-a dous ou tres santuarios que visitaron juntas; levou
  n-a á outros pobos pra distrae-l-a, mais aleamento non por eso habia: aquelo
  parecia unha envidia, un feitizo. Otilia disimulaba, ocultaba todo, e
  fingías'hasta moi alegre, vivaracha e decidora, sempre qu'a melancolía n'a
  dominaba: pró d'o feito as naturales consecuencias iban en aumento, e
  cerciorában-a cada ves mais de com'estaba. Frol virginal malograda, mucha
  cand'empezaba á rir, partíasell'o corazon d'angustia, considerando que fora
  d'o seu honor; non durmia apénas; choraba, regaba de noite o leito co-as suas
  puriñas bágoas, e se ben con frecuencia acudia á Dios, e procuraba buscar
  consolo n'El e n'a religion, pois era Otilia en alto grado virtuosa, era tamen
  moi nova, moi bonita, diremos ja por sua desgracia, e véndose mimada á todas
  horas, querida d'os que a trataban e entr'os seus adoradores disputada, mal
  podia vira-l-as costas o mundo, matar d'un golpe vanidades d'o corazon,
  fantasías d'o pensamento, ilusiones acariciadas, esquecerse, n'unha palabra,
  de sí misma. N'a sua cabeza agurgullaban á un tempo ideas encontradas, e naide
  estrañará quixes'envenenarse, como quixo un dia o sentir que vivo froito en sí
  levaba. Terrible momento aquel pra ela e pra seus país que nada adiviñaban,
  nada vian, cegos e enamorados cal estaban d'a sua filla. Terrible momento, sí,
  qu'á describir renunciamos, dicindo solo que foi estonces cand'á sua nai
  revelou o estado en que s'hachaba, e canto a amiga de sua nai e a ela sucedera
  a maldita noite d'o baile d'as Candeas. A de Sancti-Petri, o saber tal,
  quedouse como morta; comprendeu, emporeso, dende logo a inocencia d'a sua
  filla, e tratou de salvar a todo trance a honra d'esta e de seus páis, a honra
  d'a sua casa, e salva-l-a sin que vislumease o home a mais pequena cousa, non
  por nada, si por non disgusta-l-o, e porque fora ela quen con sua amiga cerca
  d'él intercedera pra qu'o baile a deijara ir. Discurreu canto pudo, e entr'os
  moitos plans que se ll'ocurrieron, velaquí o que sigueu. Era aficionada o
  campo: estuvera por un vrau con Otilia e con seu pai ja n'a Ulla; vira
  algunhas d'as suas feiras e animadas romerías; gustárall'o país, e prevalida
  d'esto, antes de chega-l-o estío de mil oitocentos cincuenta, dijo o seu home
  lle proporcionase casa n'a Ulla, pra se ll'acomodase, pasar alí unha
  temporada. Sancti-Petri, qu'amaba a sua muller, que respetaba n'ela calquer
  capricho, deseoso de complace-l-a, e figurandose que co'eso iria á distraerse
  tamen Otilia, dijo diligencias varias e logrou por fin proporcionarlla.
  Mai-l-a muller non veu nin pensara vir n'aquel vrau a Ulla, receando sin duda
  descubrir o mundo o estado d'a sua filla. Veu, si, cando fora de conta andaba
  esta que nin por canto hai queria a sorprendese o lance en Santiago; veu, si,
  n'o outono, como dito queda, mais sucedendolle n'o viaje todo o que nosos
  leutores saben ja e escusamos de repetir.

        III

       Entradas de mañan n'a quinta, segun dijemos, a de Sancti-Petri, sua filla
  e Adria, ispeu esta e meteu n'a cama imediatamente a Otilia, tomaron logo
  chocolate todas, e en seguida a de Sancti-Petri, chamando aparte a Fara,
  díjolle:
       - Tienes, Fara, que volver á Santiago ahora mismo; pero secretamente y
  sin que para nada toques en nuestra casa. Mira si lo cumples.
       - ¿Duda de min acaso la señora?
       - Por lo mismo que no dudo, es á tí á quien elijo, y te llamo para
  enterarte de lo que has de hacer.
       Auto contínuo doulle minuciosas señas d'a casa en que fijera noite,
  enteiroun'a de como n'a inclusa habia de guardar Majina, entregoulle cartos
  bastantes a Fara, almorzando a presa, tocou a andar.
       Chegada a aldeiña indicada po-l-a señora, conoceu o golpe a casa de
  Caitan e Inés; petou a porta, entrou, e hachándose solo con Inés, veu de
  pronto n'a cociña un berce, onde juntiñas de par estaban as duas criaturas;
  po-l-o traje conoceu tamen á qu'habia de levar, e falando, sin perda de tempo,
  con Inés, díjolle cariñosamente:
       - Yo, tia Inés, son criada de las señoras que pasaron la noite en esta
  casa y viengo á lo que V. sabe.
       - Sí; a señora mayor medio m'o indicou esta mañan; pro, sin que mal
  pareza, a meniña ¿pronde vai?
       - Pois ¿non lo sabe ya? Pra la incrusa.
       - A señora nada d'incrusa me falou, e eu a meniña pra a incrusa n'a deijo
  ir.
       - ¿Cómo non, tia Inés? ¿E, por ventura, V. la que dispone d'ella y quien
  quererá decirme a min lo qu'hei d'hacer?
       - Digo qu'eso e unha iniquida, e repito qu'eu a meniña pra a incrusa n'a
  deijo ir, mais qu'usté s'empeñe.
       - ¡Está grasioso! La nena tiene qu'entrar en la incrusa y me la llevarei,
  cumpriendo lo que mi señora m'ordenó.
       - Está ben -dijo estonces con algo d'enfado Inés-. Cumpra usté o que lle
  mandaron, qu'eu farei tamen ó que Dios me da a entender.
       E Fara tirou a nena d'o berce, despideuse bruscamente d'Inés e marchou
  pra fora. Inés quedouse triste e esclamou dempois de cavilar un pouco.
       - ¡Señoritas! ¡Señoritas! ¡Pra coller fillos n'hay vergonza, e logo pra
  cria-l-os sí!... ¡Colle-l-os cheas d'amor, chea tal ves de vicio, e
  desleigadas, o pari-l-os, guindades co-eles os cans! ¡Señoritas! ¡Señoritas!
       Dando logo un bico moi apretado o seu pequecho, esclamou de novo:
       - ¡Meu filliño! ¡Meu biquiño de leite! ¡Meu pantrigo!!!
       E vendo que Caitan n'estaba, que non chegaria hastra a noite, dijo
  falando consigo misma:
       - Teño leite, gracias á Dios, demais; podo criar dous fillos; Caitan e
  bo, inda millor que eu; falaremos a noite ambos e con qu'el queira, qu'ha de
  querer, s'a nena entra n'a incrusa hoje, eu a tirarei d'ali mañan.
       A nena entrou, n'afeuto, aquela misma noite n'a incrusa, e Fara, saindo
  de madrugada, chegou de volta a casa, hora en qu'Inés, c'o seu filliño en
  brazos, acompañada de Caitan e deijando pechada a sua casa, botaba a pe pra a
  vila, deseosa d'efeutua-l-o qu'habia dito, mentras Fara contaria a suas amas o
  que pasado ll'houbera co-a muller d'o carpinteiro. E como Dios ajuda os seus,
  como o que con Dios anda con Dios medra, Inés non solo realizou ó seu
  proyecto, non solo tirou d'a incrusa a nena ja bautizada ali c'o nome mismo de
  Majina que decia o papel d'a abo, non solo un duro cada mes ll'ofrecieron por
  leita-l-a, senon que a trougo n'o colo, traguendo tamen Caitan n'os brazos a
  seu filliño. Por maneira que, se juntiños estaban n'o berce o anterior dia,
  juntiños volvian á estar alí, logo que n'a sua casa entraron ja de noite. Pro
  Inés obligada a deijar, pouco antes de nacer Ermelio, as moitas casas en que
  como custureira traballaba; dedicada dempois o seu filliño, e constituida
  ultimamente en adoutiva nai de Majina, hachábase con dobles cuidados, siquera
  n'o presumise o tirar d'a incrusa a nena, obedeciendo estonces a impulsos d'o
  seu caridoso corazon e esquecendose d'a carga que sobre sí botaba. Dios,
  emporeso, proveeu á todo e quixo, ademais de concederlle co-a meniña o duro
  mensual que dijemos, aumentar tamen as ganancias d'o seu home; pois
  dend'estonces foron tanto-l-os qu'o seu traballo alabaron e tanta-l-as obras
  ajustadas, que non bastando por sí mismo á dar aguante e cubri-l-os
  compromisos, tuvo qu'acompañarse d'oficiales ou criados que o ajudáran.
       A de Sancti-Petri, Otilia e Adria pasmaron o oi-l-o que d'Inés lles
  contou Fara; todas s'enterneceron; pro á primeira mollabanll'os rosto gordas
  bágoas, e chea de reconocemento po-l-o que fijera ja, asi como po-l-o seu novo
  rasgo, o saber qu'iba pra a incrusa a nena, escribe inmediatamente á Santiago
  d'o modo que millor lle pareceu, e antes d'oito dias mandou á misma Fara
  junt'á Inés c'un regalo correspondente os sacrificios, favores e interés d'éla
  pra con personas estrañas que nunca tratára, nin siquera vira mais d'unha
  noite n'a sua casa. Consistia o regalo n'unha capa de pano fino, moi encartada
  pra Caitan; un vestido, tamen fino e completo de labradora pra Inés; duas
  sábanas de rico lenzo, bordada unha, lisa a outra e planchadas ambas; duas
  almohadas, en forma idéntica; un cobertor, unha sobre-cama, e pr'o seu filliño
  catro camisiñas, catro panos, duas mantelas de franela e duas gorriñas
  lindísimas. Mais, ¿cal sería a sorpresa d'a propia Fara cand'o entrar ali con
  todo esto, o entrar de novo po-l-a cociña veu outra ves n'o berce os dous
  angelotiños, juntos como os vira ja e que calqueira tería por gemeos? Fara, o
  ver aquelo, chorou tamen e abrazou á Inés. Esta, por sua parte, o hacharse con
  regalo de tanto gusto, tan oportuno e tan excesivo, facía cruces asombrada, e
  non sabendo gradece-l-o, choraba igualmente de par de Fara. Puxo as señoras
  po-l-as nubes, reutificou, hasta certo punto, n'o seu interior o aventurado
  juizo que formára d'as señoritas e non queria qu'a criada se marchase sin
  jantar.


        IV

       Entr'os adoradores d'Otilia, un d'os que mais por éla se morrian era o
  señorito de Rebordan, dono e posedor esclusivo d'a casa e bens d'o mismo nome,
  sita n'unha d'as millores conchas d'a Ulla: o señorito Salvio, favorecedor de
  Caitan e Inés e hasta compadre d'estes, pois rogado por Caitan, que n'aquela
  casa traballaba moito, sacáralles de pia á Ermelio, nacido en Agosto de mil
  oitocentos cincuenta; señorito d'uns vinteseis anos, á quen sobre todos
  distinguia Otilia, tanto que pidira-a ja os de Sancti-Petri e non ll'a
  negaron, antes recibiron gozo o ver qu'un formal amante, d'aventajadas
  calidades, rico e fillo de páis ilustres, os qu'en vida quixeran moito e
  atencions debian, a deseaba por novia; pró Otilia, sin decir que non, nin que
  sí tampouco, falagando-o con esperanzas, mais ou menos embozadas, segun que
  mais ou menos apretaba Salvio, tequeleando, dando o asunto corda, unhas veces
  á pretesto de ser nova pra contraer obligacions; outras, de qu'era forza
  medita-l-o; outras, con disculpas parecidas de case toda-l-as guapas
  ousequiadas; outras, n'unha palabra, á chaque de non sabemos qué, siquera
  presumamos fose o vergoñoso estado en que s'hachaba a desgracia caida
  sobr'ela, tuvo-o enredado asi bastante tempo, sin nunca resolverse, cousa que
  condanajaba, que facia rabejar o amartelado home e disgustaba os páis d'a
  misma Otilia. Eles apreciaban-o de cada dia mais e non comprendian nin
  esperaban tal proceder n'a sua filla. A nai, o último, non sabia case como
  disculpa-l-a e decia á Salvio non desistise, que n'era tarde, e tempo andando
  iria á cabo a boda, segura, cal estaba, d'o moito qu'Otilia lle queria. Salvio
  co-esto pasaba en Santiago suas quinzadas, entraba á todas horas n'a casa de
  Sancti-Petri, considerábase ja ali como d'a familia, e estando ausente
  carteábase con Otilia, á ciencia e consentimento de seus país. N'aldea atendia
  os seus intereses e iba algunha ves de caza. Andando un dia á esta n'os montes
  de Sergude e Vilanova, preto d'a casa de sua comadre Inés, á quen non vira
  desque de pia lle sacara ó fillo, pasou po-l-a orela d'o Gundin, e sentandos'á
  descansar n'unha camposa, veu á duas lavandeiras lavando n'aquel regueiro e
  animadamente conversando. Picado d'a curiosidá, deseoso d'oi-l-o qu'entre sí
  falaban, tira de petaca, acende un tabaco, e recostado sobr'o cespede, púxox'á
  escoitar, pensativo e cabisbaijo pra que non s'apercibisen elas. As
  lavandeiras estaban case juntas, e a mais moza decia a outra:
       - Eu inda non lles vin o pelo, e a mais nova disqu'e bonita coma un
  jasmin.
       - Pois vench'enferma e se deijou a cama, eche de pouqueniño acá, -repuxo
  a outra.
       - Muller, eu eso non o oin, e s'algo houbera habiase de traslucir. A
  criada veu comigo de Santiago hai poucos dias e nada me contou. Será bouba.
       - Non che caiba duda, e sin rejubar, créoche que n'esa enfermedá hai
  moito de mistereo. As lavandeiras, entendes, sabémosche moitas cousas: non
  digo mais.
       - Eso e verdá.
       - As señoras, cando queren, sonche piores qu'o trasno, e as criadas
  falan, ou non falan, asegun o que ll'encargan suas amas.
       - Tamen e certo.
       - Ti sabes, sábe-o todo o lugar, qu'Inés trougo d'a incrusa unha nena, e
  eso que ja ten un fillo. Pois ben; esa nena, pra min, ech'un mistereo, sobre
  todo desque n'a casa d'Inés vin entrar c'unha cesta grande n'a cabeza a criada
  d'esas señoras.
       - Asi che viña de Santiago. ¡Nabrióla se non tes razon! Inés e moi
  diligente e poida qu'alá en Santiago topase choyo. ¡Como ten tanto palique!...
       - Non fora ela custureira.
       E o decir esto a mais vella, chega de repente outra lavandeira, e dempois
  de da-l-as boas tardes as que lavaban, pousou n'o chau a cesta de roupa que
  traguía, e póndos'á lavar tamen, dijo a sua vez:
       - Falemos, ja que falabádes.
       - Falábamos -repuxo aquela-, d'Inés e d'as de Sante, Sante...
       - Sante-Petre, muller -contestou a recien chegada.
       - Sante-Petre, ou Santa Pedra -repuxo de novo a outra-. ¡Vayan uns nomes
  ben raros!
       - ¡Qué ques! Serán de moda. Hoj'a moda ándach'en todo, hasta n'o rezar.
  Eu mal ch'as conozo ainda, pró ser son as mesmas qu'ahí quedan paseandose n'a
  carballeira d'a Tenencia.
       - ¿Logo ja se lles vé o pelo? -dijo a lavandeira moza.
       - O portal e as ventanas vin-os abertos o pasar, e creo qu'elas
  j'andiveron estes dias po-l-a horta.
       Salvio, o oir que se falaba d'as de Sancti-Petri, incorporous'un pouco e
  tratou d'escoitar millor.
       A recien chegada incorporouse tamen, púxose dereita o pe d'o lavadoiro,
  doblou as mangas d'a camisa que se lle desdoblaran, e logo preguntou:
       - D'Inés, ¿non falabádes?
       - Falábamos -contestou a vella- d'a nena que dí que tirou d'a incrusa, e
  d'o espabilada qu'e.
       - ¿A nena?
       - Seiqu'estás tola. Non, muller, non, Inés.
       - Todos por aguda á teñen. Saber sabe onde ll'aperta o zapato; pró parea
  coma ela e o seu Caitan non s'atopa n'o lugar.
       - Mira se n'e aguda qu'hastra se botou por compadre o señorito de
  Rebordan.
       - Calade, diaños, calade, que ve-l-o alí, e inda vos há d'oir -dijo a
  lavandeira moza, indicandolles co-a cara o sitio.
       Salvio, n'afeuto, oia todo, e estribillando n'o campo c'un garabujiño,
  coma que non coida nin fai operacion d'o qu'arredor pasa e atende solo o seu
  enredo, puxo doble atencion ainda; pró as lavandeiras calaron e solo empezou á
  canta-l-a mais moza. Salvio levantous'estonces d'o chau, colleu a escopeta que
  tiña o lado, e asubiando po-l-o can, botou a andar dereito a casa de sua
  comadre, pois deseaba ver o afillado e sonsacar á Inés por s'algo sabia d'as
  de Sancti-Petri qu'él realmente inoraba s'estaban n'o país ou non. Chegado
  qu'houbo a porta, veu aberta esta e o ver tamén á Inés sentada ali dando de
  mamar a nena, dijo:
       - Parece que mi ahijado se explica.
       - ¡Oh! Ese ja ll'acaba de mamar, e está n'o berce esperto e caladiño coma
  un santo.
       - Pues qué, ¿tienes ya otro niño?
       - Unha nena.
       E erguéndose d'a soleira d'a porta en qu'estaba sentada, añadeu:
       - Entre pra dentro e contareille.
       Entrou á cociña, dou un bico o afillado, deitou Inés a nena de par d'él,
  abreu a porta d'o cuarto, subeu o de Rebordan e tomando asento n'un tabolete,
  dijo á aquela:
       - ¿Con que una niña? ¿Y eso?
       - A verdá, como po-l-o oficio ja non podo andar e teño leite, gracias á
  Dios, d'abondo, fun á Santiago con Caitan e troguemos d'a incrusa esta nena,
  po-l-a que nos ofreceron n'o Hospital un duro cada mes. Ja vé usté qu'algo se
  vai ganando.
       - No está mal; pero eso durará lo más un año, y después, ¿qué vas á hacer
  de la niña?
       Esta pregunta colleu desporcatada á Inés, e sin saber o pronto qué
  responder, contestou tan solamente:
       - Dempois ja Caitan e eu acordaremos.
       Logo, mudando adrede de conversacion, dijo:
       - E pois qu'aquí está, voull'amostrar unhas gorriñas novas qu'o seu
  afillado ten, sint'as qu'usté lle regalou.
       - A ver.
       Inés levantou estonce-l-a tampa d'a sua hucha, e tirando d'esta as
  gorriñas que trouguera Fara, notou Salvio que remangado d'unha viña e caeu n'o
  piso un cinturon metido por dentro d'unha sortella. Chamoull'aquelo a atencion
  o golpe, e botando a man o cinturon, clavando os ollos n'él e n'a sortella,
  dijo:
       - Conozco todo esto y sé de quien ha sido.
  Inés quedouse pálida com'unha cera; arrepentíase d'a sua ligeireza, d'a sua
  especie de vanidá en qu'o compadre vise as novas gorriñas d'o fillo qu'outra
  persona distinguida lle regalara tamen: non s'aturdeu por eso, antes respondeu
  con certa calma, volvendo aquelas a ond'estaban:
       - Conocerá, si señor. Tiña-o a nena por debaijo d'os braciños cando a
  recollin d'a incrusa, e como cousa me pareceu d'algun valor, gardei-no aqui
  n'a hucha.
       Fijouse Salvio cada ves mais n'o cinturon e n'a sortella, leu n'esta as
  iniciales O. de S. P., e palidecendo a sua ves, dandoll'o corazon un salto,
  recordando o qu'entre si falaran as lavandeiras, esclamou:
       - ¡No sabes lo que mi corazon sufre en este instante!
       E deitou a cabeza contr'o peito. Inés iba á decir algo, pró antes
  qu'abrise a boca, Salvio prosigueu:
       - Cria esa niña con el esmero mayor que puedas. Su madre es de una
  familia á quien aprecio mucho y con cuya amistad me honro. Críala como si
  fuese hija tuya, y cuando algo necesites para ello, cuenta, Inés, con mi
  bolsillo. Pero este cinturon y esta sortija me los llevo yo.
       - Señor... -repuxo Inés baijando a vista.
       - ¿Tú para qué los quieres?
       - Eu, señor, pra nada -contestou erguendo os ollos-, pró, ¿e s'algun dia
  lle fan falta á nena?
       - Para eso, cabalmente, los quiero yo. ¿O sabes tú quién es su madre?
       - Eu, ¿por onde, se a tirei d'a incrusa e ali esas cousas non se saben?
       - Pues si lo ignoras, mejor es que yo los lleve. Esa niña, pequeña hoy y
  espúrea, como muchas otras de su clase, quizá que algun dia sea grande, quizá
  que estas prendas entónces la interesen y nadie acaso como yo pueda saber á
  quién ha de presentarlas.
       - Usté ben di. ¿E s'usté morre e caen n'outra man e sirven pra unha
  vinga, ou pra daño tal ves d'a misma nena?
       - Tu observacion es oportuna, está en su lugar: mas nada temas, Inés;
  eso, mejor que tú, lo comprendo yo y déjalo á mi cuidado.
       E Inés deijou que cinturon e sortella gardase n'aquel istante seu
  compadre. Este levantouse logo d'o tabolete, baijou a cociña, dou outro bico á
  Ermelio e despendindose d'Inés, precupado, bastante mais triste d'o
  qu'entrara, saleu pra fora e marchou camiño d'a sua casa.


        V

       Ido Salvio, tratou d'esplicars'Inés a causa d'o seu pesar e interés, non
  solo n'a posesion d'as duas prendas que levara, senon hasta n'a esmerada
  crianza de Majina. Sabia ja qu'era amigo d'a familia d'a nai d'a nena, po-l-o
  que dijera él mismo, e esto esplicáballe bastante ben aquel pesar e interés,
  siquera inorase, cal inoraba, que mais qu'o amigo era o amante quen estonces
  lle falaba. Sabia á sona que d'honrado e caballero tiña o señorito n'a comarca
  toda, e n'atrevendos'á dudar d'a sinceridá d'as suas palabras, mal podia, non
  queria maliciar fose él o sedutor d'a señorita que n'a sua casa habia parido,
  o pai d'unha criatura que de beijar siquera s'acordou, mentras que duas veces
  bicara o afillado. Folgábas'ela interiormente moito d'esto, folgábase non
  menos d'a sutileza con qu'á toda-l-as suas preguntas contestara, e tranquila
  n'a sua conciencia, vendo qu'hasta nin o compadre descubrira o secreto qu'a
  abo d'a nena ll'encargara, nada tampouco quixo que Caitan soupere d'o que
  levara o señorito; asi foi qu'o chegar a noite, solo lle dijo que viñera á
  ve-l-os e bicara duas veces o afillado.
       Salvio, po-l-o camiño e n'a sua casa, non facia senon cavilar, chea a
  alma de tristura. Amaba con delirio á Otilia; creia-a, non sin razon, inocente
  e pura; via, por outro lado, o que a nena e prendas recollidas lle decian,
  prendas moitas veces contempladas n'o seu querido ben; via, sí, que todo
  aquelo a condenaba a qu'hasta n'o regueiro as lavandeiras a mordian. Inés nada
  ll´habia dito: Salvio, emporeso, notou qu'ela palidecera o descubrirs'o
  cinturon. ¿Viria este co-a nena, como dijo Inés? ¿Seria Otilia quen ll'o
  puxera ou mandar por? As gorriñas mismas qu'Inés iba á amostrar á Salvio,
  ¿serian regalo acaso d'a propia Otilia? Nosos leutores nada d'esto inoran ja;
  pró Salvio inorába-o ainda e natural era fijese estonces á sí mismo tales
  preguntas. Ademais, ¿sabia, sospechaba siquera él quen fose o delinquente?
  ¿Tiña d'esto o mais livian indicio, ou seria todo calúnia levantada á Otilia
  por suas rivales, ou po-l-os rivales de Salvio? Inés, repetimos, nada ll'habia
  dito. Estuvo asi matinando toda a noite; pró amor saíall'o encontro á cada
  istante. Salvio namorado disculpaba á Otilia. Triunfou a parte noble,
  generosa, venceu o amor, y Salvio, resolto á conservar, si, com'ouro en pano
  as duas prendas po-l-o qu'importase, mais non á decaer un tris d'o seu cariño
  á Otilia, mentras o menos outros antecedentes non tuvese; resolto á portarse
  co-a sua querida como se nada contra ela se falara, nada que censurar hachase
  n'ela, tomou lenguas, asegurouse, non sin discrecion, de qu'era certo o
  qu'unha d'as lavandeiras indicara respeuto á estancia n'o pais d'as de
  Sancti-Petri, e resolveu tamen ir á visita-l-as o outro dia. Mais antes que
  Salvio chegue, justo e sepamos ja onde realmente están.

        VI

       N'unha lombiña, rodeada de pinales, freguesía de Samame de Rivadulla, á
  duas leguas e media de Santiago, preto d'os palacios d'Ortigueira e Guimarans,
  hai un lugar a caida d'un castro celtico que lle dá nome. O lugar en sí val
  pouco; pró convertido case todo en casiñas blancas de figaldos, comerciantes
  santiagueses que foron alí mercando, parece hoj'unha pequeniña vila qu'anque
  sin señores n'o inverno, enchese d'eles n'o vrau de señoras e señoritas, gala
  estonces d'as feiras e romarias d'os contornos, como Gundian, os Dolores e
  outras mais. A dereita d'este lugar, vindo de Santiago, n'o fondo d'unha
  carballeira e beiriña d'ela hai tamen duas casas; unha grande, j'antigua, con
  capilla, palomar e bo granjío; outra, non tan grande, nova ainda, sin palomar
  e sin capilla. Deijando a segunda e falando solo d'a primeira, diremos que
  Tenencia, d'o cabildo compostelano en tempos qu'este tiña varias n'o país,
  poseron-a e disfrutaron canónegos diferentes hast'o señor Gorostede, vítima
  sangrenta de políticas opinions durant'a última civil guerra de sucesion.
  Anduvo logo por moitas mans, flojas non poucas d'elas, mercenarias,
  seiqu'ainda d'arrendatarios, ben ou mal coidada, segun cadrou, e en mil
  oitocentos cincuenta e tantos veu por fin á compra-l-a outro señor canónego,
  único qu'a posé ahora, fijo e fai n'ela diariamente milloras considerables.
  Esta casa, pois, chamada ind'hoj'a Tenencia d'a Costa entr'os labradores, esta
  quinta de recreo foi a qu'en mil oitocentos cincuenta proporcionou
  Sancti-Petri a sua muller, a en qu'ela, Otilia e Adria pasaron alguns dias n'o
  outono d'aquel ano, com'indicado queda. Vejámo-l-o qu'ali facian. Mentras
  Otilia se repuña d'o seu lance, pr'Otilio eran todo-l-os istantes, todo-l-os
  coidados á fin de que se repuxera pronto e ben: o portal d'a quinta á ninguen
  s'abria apenas, as vidreiras estaban todas cerradas, de modo que non parecia
  houbese gente n'aquela pousa. Cand'Otilia empezou á erguerse, dou paseiños
  dentro d'a casa; logo po-l-a horta en compañía de sua nai e d'a donjela
  esparjendo ali o ánimo, tendendo a vista o longo d'o pintoresco paisaje e
  sentandose tamen o pe d'algun laranjo ou limoeiro; dempois po-l-a granja e
  bosque e hasta po-l-a carballeira d'a capilla, tanto qu'o cabo de doce dias
  pudo ja unha tarde ir á pe co-a misma nai e Adria á casa de Caitan e Inés,
  siquera non fose mais que pra demostrar á esta sincero agradecemento o ver
  n'ela unha caridá nada comun e sentimentos nobles en alto grado. Ali, pois,
  entraban como de visita cando Salvio saía pra a Tenencia. Mais deijémo-l-o que
  chegue o portal, que pete, e digamos mentras o que n'a casa d'Inés estonces se
  pasou.
       Acabado-l-os saúdos e cumplidos entr'as señoras e a muller d'o
  carpinteiro cambeados, arrubiron todas o sobrado, qu'aquelas ben conocian;
  ocupou cada unha seu tabolete e contou Inés moi por miudo o qu'a criada
  referira o qu'en Santiago fijera pra saca-l-a nena d'a incrusa e hast'o que
  n'o hospital ll'ofreceran. Oido esto último tomou a de Sancti-Petri pra sí, e
  comprendendo qu'era forza deijar ja a neta á aquela muller e qu'en ningunha
  outra parte estaria millor qu'ali o oujeto de saber d'ela e mais que se
  propuña, tomou a palabra e dijo á Inés:
       - Cuenta V. con que el hospital la dé al mes veinte reales durante la
  lactancia de la niña. ¿Quiere V., y no me diga que no, quiere V., amiga mia,
  aceptar otros veinte reales que al mes tambien yo le ofrezco hasta que la niña
  esté en disposicion de ganar por sí?
       Resisteu Inés esta proposta canto pudo, nada queria acetar; decia que
  po-l-o pronto o d'o hospital ll'abondaba, e pra dempois que Dios, qu'era pai,
  ja proveria. Mai-l-a de Sancti-Petri, Otilia e Adria insistiron e acetou por
  fin prometendo qu'o seu tempo iria a nena a escola, deprenderia oficio siquera
  fose o de custureira, que n'este caso ela misma ll'enseñaria n'a sua casa, e a
  condicion tamen de que solo por man de Fara recibiria de tres en tres meses o
  duro que se ll'ofrecia. Seguidamente trougo Inés a nena pra que a viran,
  colleu-na a abo n'o colo, bicaron-a alí todas devolveulla logo e baijando
  unhas e outras d'o cuarto despedirons'as señoras e marcharon deijando á Inés
  co-a nena en brazos n'a porta d'a cociña.
       Salvio chegou e petou, n'afeuto, o portal d'a quinta; Fara saeu á
  abrirlle, e como as señoras n'estaban, qu'estaban en casa d'Inés segun
  acabamos de ver, díjolle que marcharan de paseo, mais qu'inoraba á onde.
  Dáball'o corpo á Salvio qu'elas alí estarian, tiña n'o seu poder o cinturon e
  a sortella consabidos, oira as lavandeiras que c'unha cesta n'a cabeza entrara
  Fara ali un dia, e ganoso d'achegar datos que o convencesen d'a verdá ou non
  verdá d'o que contr'Otilia resultaba, botou dereito alá, non pra
  sorprende-l-as en casa de sua comadre, sí pra dend'algun punto atisba-l-as e
  facerse logo o encontradizo; pró á poucos pasos encarou co-elas que volvian a
  Tenencia; sobrecolleunas o pronto, e Otilia, á quen mais conviña disimular,
  dando tempo á qu'as outras se serenasen, esclamou:
       - ¡Salvio! ¿Por aquí V.?
       - Supe por casualidad que estaban aquí ustedes -dijo o de Rebordan con
  aire cas'indiferente- y he venido á visitarlas, pues sentiria se retirasen sin
  haberlas siquiera saludado.
       - Gracias -contestou Otilia clavando unha mirada á Salvio, e añadindo a
  nai con intención:
       - Hizo V. muy bien en venir hoy, pues dentro de un par de dias nos
  retiramos.
       - ¿Tan pronto, señora! -repuxo Salvio, mirando á Otilia.
       - Sí, amigo mio. El invierno se vá acercando, los frutos están ya casi
  recogidos, y el campo ¿qué distraccion nos ofrece ahora?
       - Para hijas de ciudad como ustedes, ninguna; sin embargo...
       - Soy aficionada al campo, ya lo sabe V.; pero un dia de invierno en él
  me sería insoportable, francamente lo confieso.
       Foron asi falando hast'o portal, e entrados n'a casa todos, estuvo ali
  Salvio natural, espansivo con nai e filla, cal de cote e brindandos'á
  acompaña-l-as á Santiago, como n'afeuto as acompañou.

        VII

       Fara, n'as duas veces qu'estuvo en casa d'Inés, gardouse ben de
  revelarlle qu'eran suas ama-las de Sancti-Petri e hast'onde paraban. Inés
  gardouse tamen de preguntarllo; soupo-o po-l-as de Sancti-Petri mismas o dia
  que personalmente a visitaron; mais como n'a segunda entrevista, ou sea cando
  s'atopou c'o regalo d'aquelas, unha e outra simpatizasen, empezasen á ser
  amigas, Fara, n'a víspera de marchar á Santiago con suas amas, pideulles
  licencia pra ir á despedirse d'Inés: foi, estuvo n'a sua casa tal cual rato, e
  o sair bicou enternecida os hirmanciños de leite e dou á Inés un apretado
  abrazo. Moza jamona, d'escelentes dotes pra criada, tiña, emporeso, como temos
  todos, o seu aquel, o seu flanco, qu'era moita aficion á bailar e conversar,
  fose con quien fose. Cada ves qu'oia unha gaita parecia qu'as pernas se
  ll'erguian e non sabia case o que lle pasaba. Pro as millores e principales
  romarías d'o vrau concluiran c'o San Miguel, e asi, mentras estuvo n'a Costa,
  pouco ou nada s'adivirteu, contentándose solo con oir, posta n'o patin o
  seran, cántigas que d'as escrouchas saian, e algun atrujo cando ja iba n'a
  cama. E decimos contentándose, porque Fara, siquiera servise entonces n'a
  vila, era aldeana, nacera n'a aldea, criáras'entre labradores e non podia
  ménos de sentir esa especie de grata melancolía que sinte un o escoitar doces
  cantares, ecos misteriosos qu'en fujidos tempos escoitou, ou acaso entonou el
  mismo. Os ciudadanos non comprenden d'esto un átimo, porque non estudian, nin
  queren estudiar, a vida e costumbres d'o labrego, ou estudian-as po-l-o forro.
  Verdá qu'en Fara o contento foi pequeno; verdá que nin as pernas, nin a lengua
  traballaron segun quixeran; mai-l-a última d'o tempo que perdeu n'a Costa algo
  se desquitou a tarde en qu'a moza pra a vila se retiraba. N'aquel dia as de
  Sancti-Petri marcharon po-l-a mañan, e tendo Fara qu'arrombar cousas, fregar,
  barre-l-a casa, pecha-l-a e leva-l-as chaves, non pudo sair cand'a suas amas;
  saeu, sí, dempois de medodía e pesando-lle bastante ben a cesta que j'atada
  lle deijaran pra a cabeza.
       Un cairento, que viña d'a outra banda d'o rio, atravesaba o tanto a aldea
  de Socastro en direucion á Santiago, e anque montado n'un arricol, iba como
  fantasioso, lucindo o seu calañés, a teima; un marselle, moi historiado, con
  moito broche de plata sobr'un chaleque de raso negro, a dourada cadéa d'a sua
  moestra e hasta a encarnada faija que case lle chegaba o peito. Alcanzou á
  Fara á corto treito, e parecendolle po-l-o seu traje e aire persona decente
  pra departir co-ela durant'o camiño, adiantous'un nada, mirou por riba d'o
  hombreiro e dijolle:
       - ¡Hola, chica! ¿Vas pa la vila?
       Fara torceu a cabeza escontr'él e contestoulle:
       - Hombre, vou. ¿Y tú?
       - Yo me queo un pouco acá.
       - Hast'onde sea, iremos en compañía.
       - ¿Po qué no? Adispasio y falando; co-eso el camino s'hará ma breve.
       - Sí, que yo de correr non llevo gana.
       - Y, ademá, hay tavía moita tarde.
       - Serán las duas.
       - Veremo, chica.
       E tirando a sua moestra de plata e mirando-a, añadeu:
       - Do y media.
       - Estonces á las sinco estou n'a vila y eso qu'en Santa Lusía tiengo que
  determ'ainda en cas mi madre.
       - ¿Es tu e Santa Lusía?
       - Allí nasin, más hoje sirvo en Santiago.
       - Tu grasia...
       - Fara.
       - ¿Faa e la tia Frolensia?
       - Sí, ¿La conoses tú?
       - Y á tí tamen, soilo que t'iñoraba.
       - Pois yo á tu non te conoso.
       - ¿No conosiche nunca á Grabiel d'Andruco?
       - ¿Y qué? ¿Eres tu Grabiel d'Andruco?
       - El memo, muje, y vou pa Santa Lusía.
       - Pasmada me diejas en verdá. ¿Quién habia de desir qu'eras tu?
       - Pus sí.
       - ¡Vaite, vaite, Grabieliño! ¡Y qué de tempo hay que no-nos vemos!
       - Ende que cain quinto. ¿T'acorda?
       - ¿Y non m'ha d'acordar! Mas tu non fuiche al servisio, segun oin.
       - No, que me ieron po inuti en la Cruña: me embaqué alí pa Andalusía, e
  con un compañeo ahí de Tabeiró, mu güen amigo, esembaqué antié en Vilagarsía.
       - Por maneira que viés inda de camiño.
       - Ni má ni méno, e mi equipae tal ve ahora le estén baijando del coche en
  Santiago. Ma ecoita: á ve si aquí en el faco acomodamo tu sesta y vas un rato
  acabalo. Yo te la levaria si no fora que ya me desafijen.
       - Non, non, grasias.
       - ¡Qué grasias! Ahora memo.
       E apeandose Grabiel, tiroulle, medio a forza, a cesta d'a cabeza,
  asentou-n-a contr'o pico d'a albarda, arretegou-n-a ben ali co-a corda d'a
  sobrecincha e dijoll'en seguida:
       - Ya etá. Conque arribita.
       Fara veu qu'iba á botarll'os brazos pra subi-l-a, e com'aquelo non tiña
  traza, pois prescindindo ja d'a falta de forza n'o animal, ocupaba a cesta
  sola case toda a albarda e de por s'acabalo ela, seria enriba d'as mismas
  ancas, esposta á un campanario, ou á anagarse con faco e cesta, contestoulle:
       - Mira, acaballo non me pongas, porque me guindo. Estonses, iremos á pe
  los dous y vaya la sesta en el arre.
       - Ties rason.
       E Grabiel, collendo entonce-l-a besta po-l-a trenla e agarrando co-a
  outra man unha d'as de Fara, camiñaron asi en animado palique hasta Santa
  Lucía, onde despedidos con recíprocos ofrecementos e un abrazo, Grabiel entrou
  n'a sua casa e Fara n'a de sua nai, chegando a vila ja de noite.

        VIII

       Volto de Santiago Salvio trinando, disgustado cada ves mais d'a frialdá
  qu'en Otilia se ll'antojaba, que case o facia sair d'os seus trumiños e con
  todo coidado fingia esta, quixo dar tamen corda o negocio, aleijarse d'o país,
  curar así, hasta certo punto, a enfermedá d'amor que o dominaba.
       O marques de Tria-Castela, amigo de Salvio e aficionado á minas,
  visitára, o tanto, alguns criadeiros metalíferos n'as provincias de Lugo a
  Orense e iba á retirarse pra Madrí, juntamente co-a marquesa e un fillo qu'en
  Santiago a acompañaba. Retirouse, pois, e ganoso Salvio d'imita-l-o de pasar
  n'a corte d'España un inverno, marchou á pouco tamen pr'alá. Algo debia
  gustarll'a corte, algo mais adivirtida e sedutora debia hacha-l-a vida de
  Madrí, que non digamos ja a d'a sua aldea, si a de Santiago, ou de capitales
  de provincia. Fose d'esto o que fose, e o certo que dend'estónces, s'algunha
  ves viña á Santiago e d'ali a sua casa, era regularmente n'o vrau, poi-l-os
  invernos pasaba-os todos n'a corte ou n'outras partes. Otilia, a sua ves, sin
  volver nunca o qu'habia sido, pasaba, como sempre, os invernos en Santiago con
  seus pais. De vrau saia co-eles, ou sola con sua nai e Adria, á baños, augas,
  ou simplemente á esperje-l-o ánimo n'este ou n'aquel pobiño de Galicia, mais
  sin que por eso deijase de cumplirse esautamente o estipulado con Inés
  respeuto de Majina.
       Salvio, sempre que viña a sua casa, nunca s'olvidaba d'ir una vés, o
  menos, a de seus compadres, levando estonces algun regaliño pr'o afillado, e
  se cadraba, tamen pra sua hirman de leite. Caitan, com'habia doito, traballaba
  de carpinteiro e viña de coite o anoitecer prá a sua casa. Inés coidaba d'a
  vida e d'os picariños. Estes, en mil oitocentos cincuenta e catro, iban medio
  escarapolados ja, falaban ben, subian e baijaban á gatiñas a escaleira d'o
  sobrado, e anque levaban os seus croques, era unha risa ve-l-os e ver, as
  veces, cal entre si cotifaban e pelejaban po-l-as papas. Pró n'o cabo d'aquel
  ano, Caitan morreu. Esta perda sinteu-n-a Inés moitísimo e meses de vida lle
  tirou. Fijolle decente entrerriño e visteu de loito o punto, sin nunca jamais
  deija-l-o hasta qu'ela tamen morreu.
       Viuda Inés e con menos recursos ja d'os qu'en vida d'o seu home tiña,
  siquera, mentras viveu, aforrasen ambos algo e mercasen catro leiras,
  estreitouse n'a sua casa canto pudo, traballaba n'o campo coma unha negra,
  facía o caldo de víspera, e moitas veces o romper d'a alba marchaba pr'o
  traballo, levando consigo os rapaciños e deijando pechada a casa. Comian os
  tres n'o campo, n'o campo dormian aqueles e juntos iban de noite pra a aldea.
  De ja grandiños, levaba-os ela misma a escola, volvian c'o escolante e Majina
  empezaba á maneja-l-a agulla o lado de sua adoutiva nai, n'as horas qu'esta
  podia, mentras Ermelio c'unha pluma ja esborranchaba. N'os diasantos iban a
  misa d'o cura; Inés, n'o medio, as banda-l-os rapaciños: estaban así n'a
  ilesia; rezaban se rezaba ela, e s'ela se sentaba un pouco, tamen se sentaban
  eles. Po-l-a tarde, se mandaba o tempo, visitaban as veiguiñas; Inés, pensando
  n'o seu Caitan que pra merca-l-as ganara: Majina e Ermelio, cada un con seu
  talizo de broza, que mais que biscoito lles sabia, collendo amoras n'as
  silveiras e rosas de cabrinfollo. ¡Cantas veces, brincando n'as orelas d'o
  Gundin c'outros rapaces d'a vecindá, chegaban, rubios coma tomates, junt'á sua
  viuda nai á recibir d'ela un abrazo e un bico qu'enternecida lles daba!... Pro
  súpeta, cal lóstrego, pasou aquela primeira edá. Os rapaciños,
  qu'hast'estonces, foran máquinas, sin conciencia apenas d'os seus feitos,
  empezaron á discurrir, o mundo empezou tamen á abrill'os ollos; Majina, oia
  qu'era espúrea; Ermelio, que n'era sua hirman; ámbos, emporeso, querian andar
  juntos, querian agradarse; decian qu'a ropiña ll'escapaba e facía falta outra;
  Ermelio pedia un calzon, un chaleque, unha chaqueta e unha monteira; Majina,
  refaijo, mantelo, dengue e un paniño rechamante, pra a cabeza; Inés, calaba,
  ouservaba todo e obraba logo segun millor lle parecía. Verdá qu'esto aguzaba
  de cada ves mais o seu ingenio; verdá que a facía discurrir mais ainda d'o
  qu'eles discurrian; pró eran moi quiadiños, esmerabans'en complace-l-a é Inés,
  tratando, a sua vés, de contenta-l-os arrenglou, d'o traje completo qu'a de
  Sancti-Petri lle regalára un completo igualmente para Majina e pra Ermelio,
  outro d'a capa regalada o seu Caitan.
       O ano mil oitocentos sesenta e dous, cando doce contaban os rapaces,
  Inés, ora fose c'o sentimento d'a perda d'o seu home, ora c'o peso d'o
  traballo, siquera ja estonces d'algo aqueles lle servisen, ora
  porqu'aumentando as necesidades non tuvese sempre conque satisface-l-as, nin á
  quen acudir sin que ll'o soupesen, ausente cal estaba seu compadre, ora, en
  fin, por todas estas cousas mesturadas, e o certo que dou en amolecer, e os
  rapaces, por moito que fijesen, como n'os tirara ainda d'a escola e eran
  rapaces, non podian supli-l-a n'os trafegos d'a labranza, nin n'as principales
  ánseas d'a casa. Iban, sí, cando a unha, cando o outro, as maraballas pr'o
  ranchiño, segaban herba pr'o becerro, levaban o monte as vacas, ou traguian-as
  d'a corda po-l-o eijido, facian varios outros laboriños, e como a mocedá
  po-l-o regular e alegre, Majina e Ermelio, con boa salú, ben fartiños, eso sí,
  e con vestidiño de garda pr'os diasantos, andaban case de cote alegres.
  Majina, emporeso, cavilaba de ves en cando n'a sua condicion d'espúrea, e
  conocendo que nada mais posía qu'o corpiño e qu'iba deprendendo así n'a escola
  como n'o oficio de custureira que ll'enseñaba Inés, pasaba suas tristuras a
  calada, e horas habia en qu'as bágoas os ollos se lle viñan. D'ahí que mentras
  Ermelio tocaba o pínfano, e c'outros d'a sua edá cantaba que daba genio, ela,
  vivo retrato de sua nai, que pra todo tiña gracia, non se coidaba de cantar, e
  se cantaba era algun cantariño melancolioso d'os moitos qu'o redor oia e n'a
  memoria o golpe lle quedaban. Naide os repinicaba coma ela; Majiana j'o sabia,
  e tamen que a escoitaba Ermelio pra ver de colle-l-as voltas e caidas con
  qu'ela agraciaba os seus cantares.
       Inés, anque non facia cama, queijabas'a cada paso e decia os rapaces:
  "Pronto, meus fillliños, quedarés sin min; non tardo en segui-l-o camiño d'o
  meu home". Os rapaces lagrimejaban, botabanse ll'o pescozo e contestaban:
  "Calá, naiña, calá, que n'e pr'agora; inda nos habes de ver casados". Ela
  estonces sonriase con languides, facia qu'o seu lado se sentasen e abrazaba-os
  c'os seus brazos. Inés non s'engañaba; traballara mais d'o qu'as suas forzas
  permitian, cometera escesos que non debia, que n'estaba acostumada a cometer,
  e o resultado foi que d'a mañan a noite, sin case saberse como, atacou-na un
  malino flato que lle quitou a fala e n'o mismo ano de sesenta e dous levou-na
  a sepultura en menos de tres dias. Hachábanse n'a casa, o tanto, alguns
  veciños, acudiron logo outros, os choros d'os rapaces qu'orfiños, enteiramente
  orfiños, deijaba Inés, e dous d'os mais acomodados labradores, Bieito e Félis,
  sacaron-os d'alí e meteron-os n'as suas casas, onde po-l-a mantenza estuveron
  algun tempo servindolles de criadiños, pois Inés non contaba parentes n'o
  lugar e os veciños tuveron que correr con todo, incluso o seu enterro e mais
  preciso en tales casos anticipando os cartos un e cobrandose dempois n'as
  vaquiñas e n'a millor leira. De sorte que solo a casiña e tres ou catro migas
  de terra foi canto quedou a Ermelio en razon d'herencia.
       Os dous meses, inda non, d'ocurrido esto, o Marqués de Tria-Castela,
  acompañado d'o señorito de Rebordan, veu outra ves a Galicia, e cand'o
  señorito soupo a morte de sua comadre e a situacion en que s'atopaban Majina e
  o seu afillado, especialmente Majina, tuvo un sentimento grande e viñanll'a
  cabeza mil ideas, a fin de millora-l-a e evitar qu'os rapaces, tal vez,
  s'estraviasen, ou botasen a perder n'as casas onde se recolleran.
       Visitaba o Marqués estonce-l-os criadeiros metaliferos d'as provincias de
  Coruña e Pontevedra. Estuvera ja n'o Farelo; reconocera o valle de Trasdeza e
  alí o tarreo piroide de Campo-Marzo, n'a surejion d'o Meda, rejion d'o monte
  Candau; fora o Corpiño e a Merza, n'a region Carrio; a varios outros puntos,
  descritos por D. Guillermo Schulz en mil oitocentos trint'e cinco e noso
  malogrado amigo D. Antonio Valenzuela Ozores, n'a sua Memoria
  geonostico-agricola d'a provincia de Pontevedra, Memoria premiada po-l-a
  Academia de Ciencias e po-l-a misma publicada; estudiara-os todos e
  faltáball'unicamente o valle d'a Ulla, correspondente a citada surejion d'o
  Meda.
       Sucedeu, pois, qu'unha hermosa mañan d'Abril, convertida a Ulla n'un
  verjel, cheo d'arbriños con froles, encarnadas n'os pejegueiros, blancas n'as
  cerdeiras, ameijeiras e pereiras; froles que contrastaban non sólo co-as
  amarelas d'os tojos e as carmesas d'as carronchiñas d'os montes, co-a verdura
  d'os pinales, trigos, centeos e herbeiras, ornadas de margaridas, violetas e
  mil outras rosicas, si que tamen c'o pardo-oscuro d'as veigas, recen fendidas
  pr'o millo. Sucedeu qu'atravesando acabalo o Marqués e Salvio a parroquia de
  Vilanova e segando alcacen Majina o pe d'unha corredoira, pr'ond'eles iban,
  cantaba a rapariga a siguente copla:

        Cando a suliña, sula,
        na pola seca
        ai chada, ai chada d'ela;
        ai da meniña espuria
        na casa alléa.

    Chocaron o Marqués entrambas cousas; detuvo á besta d'arquiler en que
  montaba, detuvo a sua Salvio, e dirigindos'o Marqués a cantora, díjolle:
       - Cantas, niña, con mucha gracia y me gusta ese cantar. ¿Eres de aquí?
       - De esta parroquia, señor.
       - ¿Cómo te llamas?
       - Majina, para servir á V.
       - ¿Tienes padres?
       - Jamás los conocí. Tomos me llaman la espúrea.
       - ¿Sabes leer?
       - Leer y escribir, señor.
       - Sabes ya mucho.
       - Algo de lo que precisa una mujer.
       - ¿Quién te enseñó?
       - El maestro de la parroquia; pero mi mejor maestro fué en casa, mi
  adoptiva madre, que Dios haya.
       Volveus'estonce-l-o marques a Salvio e esclamou:
       - ¡Cuánto, amigo mio, me gusta esta niña! ¡Qué linda es, y qué despejada!
  ¿No advierte V. una especie de señorío en todo su continente? A Madrid me la
  llevaria de buen grado.
       - Haria V. una obra de caridad, Marqués -contestou Salvio facendose de
  novas, e como s'a Majina non conocese nin sospechase qu'era sua nai Otilia.
       - ¿La conoce V.?
       - Desde tiernecita, y es cierto lo que afirma.
       E o marques, dirigindose de novo a rapariga, qu'o alcacen segado tiña ja
  n'un feijiño, e mentras conversaron él e Salvio, ergueu-no a cabeza como pudo,
  dijo-lle, sin mais nada:
       - Majina, hermosa niña.
       - Señor.
       - ¿Querrías ir á Madrid?
       - Madrid dicen que está muy léjos, que allí se gasta mucho, y eso no es
  para mí.
       - Ven á Madrid conmigo: nada te cuesta el viaje ni la estancia llí.
  Decídete, Majina, y verás cómo es para tí Madrid.
       - Usted, señor, se burla de mí. ¿Quién soy yo para que usted me lleve á
  Madrid?
       E seguidamente añadeu:
       - Vaya, dejo á Vds., que tengo que hacer en casa de mis amos.
       - ¿Tienes amos?
       - Honrados labradores que echaron mano de mí, por caridad, y en su casa
  me recogieron á la muerte de mi adoptiva madre.
       - Espera, Majina, que vamos allá tambien nosotros. Quiero que conmigo
  vayas á Madrid; quiero que aprendas allí mucho más de lo que sabes y llegues á
  ganar después la vida honradamente, sin andar por aquí descalza cogiendo
  hierbas.
       - Pero yo oí decir más de una vez al maestro y á mi adoptiva madre, que
  en las ciudades se pierden muchas jóvenes, y yo de esas no quiero ser.
       - Decian bien, hija mia, y buenos son tus sentimientos: más no temas, yo
  velaré por tí.
       - Vengas Vds. conmigo; pues, como en casa me dejen, por mí ya no hay
  inconveniente.
       E Majina diante, c'o feijiño n'a cabeza e descalciña, o Marques e Salvio
  os lados e o arquilador detrás co-as bestas, foron á casa d'o labrador Felis
  en qu'estaba aquela. Trataron co-el o Marqués e Salvio, e vendo o home qu'o
  señorito de Rebordan s'interesaba, baijo a sua garantía e descargando n'el
  toda responsablidá, consinteu en desprenderse de Majina e quedous'en qu'o
  domingo primeiro iria co'ela a casa d'o señorito pra leva-l-a este logo a
  Santiago, visti-l-a ali o Marques, segun lle parecese, e marchar co-el a
Madrí.
       Majina, o qu'os señores partiron, puxos'a refluexiona-l-o caso, e
  dandolle n'o pensamento mil voltas, acordabase de qu'indo a Madrí deijaba a
  Ermelio, seu hirman de leite; a Ermelio, de quien hasta a morte d'Inés nunca
  se separara; Ermelio, que ja requebriños d'inocente amor lle dirigia, e con
  amor, tamen inocente, escoitaba ela; Ermelio, en fin, qu'o sabe-l-o choraria e
  chamarialle desleigada. Acordábase, por outro lado, de que nada tiña mais qu'o
  seu corpiño, poi-l-o oficio de custureira, á que a dedicara Inés, inda n'o
  sabia ben e qu'o seu porvir seria moi negro; acaso s'a sorte despreciaba que
  lle viña a man. Consumiase de pesar, e concluia por case arrepentirse, siquera
  comprendese qu'interesandos'o señorito Salvio, compadre de sua adoutiva nai,
  padriño d'o mismo Ermelio, non debia desprecia-l-a.
       Salvio, que ja sabia a casa de Bieito, o outro labrador, en que recollido
  fora Ermelio, pasara alá tamen c'o Marques, e decidido a facer c'o seu
  afillado o qu'o Marques facia con Majina, n'atopando n'a casa a Ermelio, dijo
  o labrador pasase co-el á Rebordan o domingo mismo pra Majina desinado, mais
  sin indicarll'o oujeto nin descubrill'a menor cousa respeuto de Majina.
       Ermelio, que soupo por esta o golpe canto relativamente a ela se tratara,
  chorou, tirou d'os pelos, e inorante ainda d'o qu'acerca d'el proyectaba seu
  padriño, rematou por decirlle:
       - Vaite, Majina, vaite. Ti es moi lista, guapa coma ningunha d'aldea, e o
  lado d'ese señor, amigo de meu padriño, ¡quien sabe onde chegarás! Se ti
  felis, Majina, anque nunca sin ti o sea eu.
       E esto decindo, caianll'a fio as bágoas; choraban ambos, e abrazábanse
  moitas veces, como hirmanciños qu'eran de leite.
       Un dia antes d'o domingo afirido saia Ermelio pr'o monte c'os boiciños de
  seu amo, saia d'o lugar; Majina, sentada n'a porta d'a eira de sua ama,
  remendaba unha camisa d'esta; vira-o sair, e mentras n'a trabe d'o cuberto,
  ali o lado, africanas anduriñas repetian sin cesar doces tonadas, cal se
  tratasen d'alegra-l-a, ela, pensando de cote en que dentro de pouco iban á
  separarse, e separarse tal vez pra sempre, tiña os ollos arrasados de
  bagullas; Ermelio saia pensativo e triste cavilando tamen n'o propio, e asi
  que se veu fora d'o lugar, cando coidaba el que solo Majina acaso o oiria,
  cantou o cantar d'ela favorito, e oyeu Majina que decia:

        "Adios, lus d'os meus ollos,
        prenda querida;
        adios, adios, Majina,
        sol que para min raya
        de noite e dia."

       E as bagullas cainll'estonces n'a costura, tanto, qu'apenas podia dar
  puntada, nin sabia case o que facia. Po-l-a tarde, colleu a fouciña e o queipo
  e a pretesto d'a herba saeu correndo pra fora: mais n'era a herba o seu oujeto
  e si decir adios os sitos pr'ond'andara. Segou a presa un arraso, que co-a
  fouciña clavou, de ja metido n'o queipo, e beira d'o Gundin sentada logo n'o
  campiño, chea de melancolia, tendeu o redo-l-os ollos e dijo adios o regueiro
  que d'espello lle servia e ond'as perniñas lavara, a fontiña en que bebera e
  as rosiquiñas d'os lados. Despideus'ali d'os montes and'as vaquiñas levara, e
  mentras elas pacian brincara con mais pastoras e os chichios escoitara d'o
  pimpis. Despideus'ali d'os soutos, en que magostos comera con Ermilio e outros
  rapaces. Despideuse d'os carballos que sombra n'o vrao lle fijeran, ou d'a
  chuvia a resguardaran, e dando volta pra a casa c'o gueipiño n'a cabeza, vendo
  a en que se criara e n'o eijido as froiteiriñas a que mil veces subira,
  díjolles tamen adios.
       O domingo señalado quen n'a casa de Rebordan, se presentou primeiro foi
  Bieito acompañado d'Ermelio. Unha hora mais tarde chegou Felis con Majina.
  Este sabia ja o qu'iba; aquel inoraba-o ainda. Avisado o señorito de
  qu'estaban ali entrambos, levou a un gabinete os catro, e dijo o labrador
  primeiro:
       - Sepa V., si no lo sabe ya, señor Benito, que Ermilio es mi ahijado y le
  reclamo. Queda á mi cargo desde hoy, y me le llevo á Madrid.
       Ermilio e Majina, o oir esto sentian saltos d'alegria n'o corazon,
  coidando ja qu'iban juntos a Madrid e qu'ali, coma en Vilanova, terian ocasion
  de verse todo-l-os dias cando menos; ilusion que procurou Salvio se fijesen,
  por non disgusta-l-os c'unha brusca e repentina separación. Bieito contestou:
       - Nada, señorito, teño qu'oujetar á eso; pro d'a casiña e leiras que por
  seus pais herdou, ¿quen s'encarga?
       - La casita -repuso Salvio- arriéndela V. á persona de confianza, si se
  presenta, y sinó cuídela V. como si fuera propia. En cuanto á los terrenos,
  que son bien pocos, segun se me informó, délos V. á medias ó trabájelos V.
  mismo.
       - Está bien; mais ja conoce V., señorito, que todo eso da que facer, leva
  tempo e eu tiño bastante a qu'atender n'a miña casa; ademais, ¿quien percibe o
  importe d'o arrendo s'inquilino hai pra a casa? ¿Quien cobra as medias d'as
  leiras?
       - Usted, hombre.
       - Pro dempois en conta hei de dar á alguien d'o que perciba.
       - A nadie. V. percibe, y percibe para sí como si fueran productos de cosa
  suya.
       - E un supoñer: s'inquilino n'hai pra a casa, nin quen as leiras colla a
  medias e teño eu que traballa-l-as e coidar d'aquela o pouco ou moito fruto
  qu'as leiras dean, ¿e tamen pra min?
       - Todo, hombre, todo.
       - Gracias, señorito. Que Dio-l-o cubra de groria. Mais unha cousa se
  m'esta acordando agora.
       - Dígala V., y acabemos.
       - Estasem'acordando, señorito, que se ben o falado non ten volt'entre
  nosoutros dous, como o seu afillado e menor, se mañan, ou calquera dia me
  chega a porta pidiendo contas, ¿con que me defendo eu? Esto, señorito,
  requeria o menos un papeliño pra meu resguardo.
       - ¡Que previsor es V.! ¿No soy bastante abonado yo? ¿No puedo...; pero
  bien, haremos el papelillo que usted desea.
       - Señorito, non lle parezca mal. Ond'hai cartas calan barbas; o que
  s'escribe lese; o mundo, como V. m'enseña, esta cheo de trampons e un papeliño
  sempre e bo, señorito. Po-l-o demas, ¿podia eu desconfiar?
       - Bien, hombre, bien.
       E Salvio, sin mais nada, estendeu en términos claros e precisos o
  papeliño que Bieito deseaba; leu-no en alta vos, e firmando-o ambos, firmaron
  tamen como testigos un d'os criados d'o señorito, chamado o intento, e Felis,
  qu'o poñe-l-a pluma sobr'o papel, dijo con moita sorna:
       - Vaiche ben amarrado. D'estes hachados hai poucos.
       Salvio comprendeu o instante a indireuta; sacou d'o chaleque un doblon
  d'ouro e alargandollo o testigo, dijo á sua ves:
       - Esto dá mi amigo para V. si lo tratado cumplia.
       - Señorito, o boi po-l-a corda e o home po-l-a palabra, decia meu pai; eu
  n'esto sempre lle semellei.
       E non collia o doblon.
       - Tenga V.
       - Quite alá, señorito. A rapaza nada ten, ja o sabemos; nada deija de que
  coidar; de consiguente, n'hai traballo nin producto. Recollin-a de caridá, e
  se a mantiven, tamen ela me sirveu. Estamos d'a outra banda.
       - No es ese el caso. Es la recompensa al cumplimiento de su promesa.
       - Ja dijen o que meu pai decia. Nunca comin palabra; mais s'ese señor seu
  amigo m'a quer pagar... estonces veña.
       E colleu a moneda o punto e meteu-na con toda calma n'un d'os bolsos d'os
  calzons. Seguidamente o señorito, doblando o papeliño e dando-o a Bieito, dijo
  a Ermelio e a Majina.
       - Ya veis que á Madrid se os lleva á entrambos; juntos os criásteis y no
  quiero se favorezca al uno sin favorecer tambien al otro. Espero que sereis
  buenos y que, si algun dia, por desgracia, cualquiera de vosotros se viese
  mal, el que mejor esté se acordará de esto que por vosotros hacemos y sabrá a
  su vez proteger al otro.
       Majina e Ermelio enterneceronse; pro, demasiado ocupados ja interiormente
  consigo mismos, baijaron as cabezas e nada s'estreveron a contestar.
       Estaban a cae-l-as doce e os labradores trataban de retirarse, mai-l-o
  señorito n'os deijou ir sin que jantasen... Jantaron, pois, en Rebordan
  labradores e rapaces juntos a unha mesa qu'ali n'un cuarto se lles preparou.
  Comeron aqueles ben e beberon inda millor; os rapaces pouco e mirandos'á cada
  instante; os primeiros, contentos coma cucos, os segundos, menos tristes que
  dias antes. O remate d'a comida acercous'o señorito e postos en pe labradores
  e rapaces, dijo aquel a estes:
       - Majina y Ermelio, vosotros quedais aquí esta noche y, á caballo,
  saldreis mañana conmigo para Santiago. Ustedes -dirigindos'en seguida os
  labradores- pueden ya retirarse cuando gusten.
       Bieito e Felis deron estonces gracias, despedironse d'o señorito e
  abrazando a Majina e a Ermelio, volveron pra a sua aldea. O outro dia lus
  saian de madrugada pra Santiago, Silvio, Majina e Ermelio, e catro dias mais
  tarde pra Madrí en carruajes diferentes, Majina c'o Marqués de Tria-Castela;
  Ermelio con seu padriño.

        IX

       Morta Inés, como dijemos, case supetamente, sin jusgos dar siquera á que
  viñese o crego á ausilia-ala, e de consiguente, sin qu'as de Sancti-Petri
  soupesen que morrera, pois Fara entregárall'habia pouco un trimestre e hastra
  que vencese outro non volvia a casa d'ela; morta, levandose consigo o secreto
  qu'a nai d'Otilia ll'encargara, naide, senon o señorito de Rebordan, podia
  entrar n'aquel secreto e facer algo por Majina cerca de sua nai e sua bo.
  Mais, ¿debia face-l-o él n'este caso, dudando, como dudaba ainda, fose Otilia
  a verdadeira nai d'a nena qu'Inés tirara d'a inclusa? ¿Debia face-l-o él,
  insultando direutamente, como se dijeramos á sua querida misma, á quen amor
  hasta estonces defendera? N'e posible; d'ahí qu'o sabe-l-o falecemento de sua
  comadre, a pouco que de Madrí chegou á sua casa c'o marques de Tria-Castela,
  cando dous meses n'habia ainda qu'orfiños quedaran Majina e Ermelio,
  recollidos de caridá por labradores que, se os mantiñan, miraban-os tamen como
  especie de criadiños; d'ahi que co-eles solo s'entendesen o mismo Salvio e o
  Marques; d'ahi que nada tampouco soupera Otilia d'o viaje de Majina á Madrí,
  ocurrido antes de devengarse novo trimestre. ¿Podia Otilia saber d'este viaje,
  á non ser po-l-o propio Silvio? Otilia solo de tres en tres meses sabia de
  Majina e eso por boca de Fara, dempois de cada un trimestre satisfeito. Fara,
  vencido o non pagado, foi, segun costume, á casa d'Inés; ninguen saeu á
  abrirlle, a casa estaba toda cerrada; preguntou por Inés estonces o veciño
  mais chegado, e o veciño dijolle que morrera, e contoulle, non solo o que n'a
  sua morte se pasara, si que tamen como o seu fillo e a espúrea recolleran de
  caridá outros dous veciños, e como á estes ll'os tiraran pra leva-l-os á Madrí
  o señorito de Rebordan e outro señor amigo d'el.
       Sorprendida Fara con tantas e tan inesperadas novedades, volveu mais que
  de presa á Santiago á informar d'o acontecido as de Sancti-Petri, suas amas.
  Otilia e sua nai quedaron coma espavecidas e non sabian case que facer, nin
  que pensar. Meters'en averiguacions, tratar de buscar a espúrea, era cousa
  difícil e peligrosa para elas. Verdá qu'a circunstancia d'intervir Salvio n'a
  marcha de Majina pra Madrí, segun a criada oiran, tranquilizaba-as, hasta
  curto punto, sobre todo, marchando tamen Ermelio, afillado d'o señorito de
  Rebordan. Pro, ¿sabian elas esto, por ventura? ¿Dijerallo acaso Inés á Fara?
  ¿Dijerallo o veciño mismo, con quen falou? Verdá igualmente que podia Otilia
  escribir á Salvio; mais, ¿estreveriase, receando, cal debia recear, fose o
  paso último de Salvio unha como vinga d'o seu amante á indiferencia e frialdá
  que sempre ouservara n'ela?
       Nai e filla, pois, perdians'en conjeturas e forons'asi estando meses e
  anos sin noticia algunha de se viva ou morta era Majina.
       Otilia, por outro lado, confesémo-l-o, pouco ou ningun cariño lle
  profesaba, como ja notarian os leutores, e ¿qu'estraño, concebida sin amor,
  sin pecado, hasta sin conciencia de que pecado s'houbese n'ela? ¿Por qu'o
  delinquente, arrepentido d'o seu delito, n'averiguaba as consecuencias d'esto,
  e sabidas, non coidaba d'a sua filla? ¿Quen era él, pra tratandose, segun
  trataba d'unha distinguida e inocente señorita, qu'estimaba en tanto sua
  lindeza como o seu honor, quen era el pra sin mais nin mais mofarse d'ela e
  mofarse cal se dijese: "Eí queda eso, muller; abasoirei as tuas gracias,
  emporquei a tua honra. ¿Qué m'importa á min? Eu son home, e teño dereito a
  todo; non quedo ligado á nada; tí, muller, aguanta e sinte sola os efeutos d'a
  miña bestial desenvoltura; leva a carga toda que solo eu debia levar; sufre e
  chora mentras eu me rio, e se cadra, vou c'outra á divirtirme d'igual
  maneira?" Mais deijémos filosofías, que mal feito non remedian, e oyamos os
  labradores qu'en Rebordan comeron e volvian pra as suas casas.


        X

       Bieito e Felis, o que de Rebordan sairon, empezaron á desfacers'en
  lenguas d'o señorito, e a preguntarse qu'oujeto levarian él e o seu amigo n'a
  marcha d'os rapaces pra Madrí. Discurria e falaba cada un o que se
  ll'antojaba, e así falando e discurrindo, decia Felis:
       - Ermelio canta ben, e poida qu'alá o queiran pr'o treato.
       - Tenche boa traza -contestaba Bieito-. Estonces, ¿que dirás tí de
  Majina, que non parece senon unha calandre, co-aquela finiquiña vos que leva
  pr'onde quere? Ningunha n'o lugar lle pon a palla diante. Eso non pode ser: os
  rapaces son ainda moi noviños. ¿Qué contarán?
       - Contarán doce anos o que mais.
       - Por ahí -volvia á decir Felis-; si, porqu'Ermeliño, segun moitas veces
  oin á sua difunta nai qu'esté en groria, naceu o ano de cincuenta, é Majina,
  se mal non recordo, veu d'a incrusa pra junt'a él n'o mesmo ano.
       - Sal a conta.
       - O d'Ermeliño, se ben o penso, ja m'o esprico. Ermeliño e afillado d'o
  señorito, e quezais queira po-l-o á estudiar é face-l-o crego ou outra cousa.
  ¿N'oiche como dijo: "Es meu afillado, lo recramo, y queda á meu cargo
  dend'hoi"?
       - E mais tes razon. Leve San Pedro se n'e eso. Agora sí que certache. E
  ¿o de Majina? D'ela o señorito nada dijo.
       - Porque n'e él, senon outro señor quen a leva, outro señor que c'o
  señorito estuvo n'a miña casa e tratou comigo.
       - ¡Cata, cata, cata! Por eso, o darch'o señorito aquela moeda, dijo:
  "Esto de meu amigo se lo tratado cumprias."
       - Por eso.
       - Home, n'o sabia, e aventuro qu'ese amigo ha de ser un que, dempois
  d'andar n'os nosos montes c'o señorito collendo pedras, mirando-as, e gardando
  algunhas n'a faltiqueira, foi tamen a miña casa o dia qu'o señorito mandou
  saise eu á Rebordan c'o seu afillado.
       - Será porqu'o qu'eu digo estaba en Rebordan c'o señorito e viñan ambos
  d'os montes.
       - Logo e o mesmo. ¿Qué diabros terian aquelas pedras? ¿Pra que as
  gardaria?
       - Descubriria n'elas algun ouro, ou algunha prata. ¿Qué sabemos?
       - ¡Poida dar! ¡Canto discurren eses señores de Madrí! Pro Majina e moi
  bonita...
       - Moi garrida, e tan lisgaira, qu'anqu'oira ja a prima.
       - Debaijo d'o pau estan as achas. E moi bonita, digo: as bonitas son moy
  cobizadas n'as vilas, e non falta quen comercée co-a sua bonitura, ja
  m'entendes. Mira, Felis, o mundo estache moi corrompido; fun soldado e sei o
  que se pasa n'el. Haiche moito ladrupeiro. Quezais qu'ese señor...
       - Cala, burro, que non sabe-l-o que falas. Ese señor, que por certo me
  gustou e parece moi ben llano, veu c'o señorito de Rebordan a miña casa, como
  dijen. Verdá que foi o señor quen tratou comigo e consentin en endesprenderme
  d'a rapaza: pro consentin, Bieito, baijo a garantia d'o señorito e descargando
  n'el toda a miña responsablidá.
       - Sendo así, menos mal.
       - Sinteso, ¿n'oiche tí, n'oin eu, n'oimos todos o que, dempois de firmado
  o papeliño teu, que por certo tamen n'e mala ganga, n'oich'o qu'o mesmo
  señorito dijo os dous rapaces?
       - De tanto non m'acordaba, e eso que o oi-l-o case, case chorei. Ja vejo,
  Felis, qu'a tua mamoria e millor qu'a miña.
       - Sí, sí, estás bo melro; o que ch'acorda e o teu papeliño. Po-l-o
  demais, ¿coidabas ti qu'habia de soltar eu a rapaza á un calquera que me
  chegase á porta? Anque paleto, Bieito, teño tamen a miña conciencia e sei
  discurrir o meu modo.
       - Todos decimo-l-o mesmo e ti fijeche ben en sacudi-l-a tua responsiva.
       Estas e outras cousas iban falando Bieito e Felis, hasta que chegaron
  cerca d'unha taberna, e ali o último, como traguia cartos frescos, dijo ó
  outro:
       - Aqui, Bieito, hemos de botar un vaso.
       - Non t'atenten os demos.
       - Aqui che digo qu'hemos de beber.
       Bieito estonces, vendo que ja s'adiantaba en dereitura d'a taberna,
  turroulle po-l-a chaqueta e díjolle:
       - ¿Seique bebemos pouco n'a casa d'o señorito?
       - Non ho, mais hoj'e domingo e pago eu.
       - Felis, hoje viño non fai falta. O home honrado n'a sua casa. ¿Qué
  dirian as mulleres se n'a noite nos metésemos, ou borrachos slles chegásemos?
       - Falas ben, Bieito, falas coma un libro.
       - Pois estonces, pr'as nosas casas.
       - Vamos pra a casa logo, qu'a dona háse d'alegrar c'os cartiños qu'aqui
  levo -señalando o bolso onde gardara o doblon.
       E, chegando a aldea os dous, entre lusco e fusco, despedironse, meteuse
  cada un n'a sua casa, e Felis dou á sua dona o doblon que ll'entregara o
  señorito de Rebordan. A Bieito, dijo Ruperta, apenas veu que viña solo:
       - ¿E Ermeliño?
       - ¡Quen coma el! Levach'o seu padriño pra Madrí e alá che queda ja en
  Rebordan.
       - ¡Ai logo!... E o qu'herdou, ¡quen o coida!
       - Mira ese papeliño -sacando-o d'a faltiqueira moi doblado.
       - E ¿que me das, se non sei ler?
       - Verda, muller. Acende estonces ese candil, qu'eu ch'o lerei.
       Acendeu Ruperta o candil; Bieito desdoblou o seu papel, e anque non forte
  en letura que digamos, empezou á lerll'o; mais parecendolle qu'o candil
  n'alumeaba ben, mirou pra el e dijolle:
       - ¡Ou, meu amigo! ¿Seique fiamos pra afeira!...
       - Para, que o tizarei, pois graxa ten-a, qu'inda ll'a botei onte
  -contestou a muller.
       - Ten, pro esta callada; derretell'a e tiza-o. Eu, sin lus, non sei ler.
       Obedeceu Ruperta, leu Bieito mal como pudo o documento, e o remate d'a
  letura dijo aquela:
       - ¡Merecech'os meus laudes! ¡Ech'un choiño!
       - Sí, que che me mamo eu o dedo. E ¿sasbes unha cousa?
       - Sei, se a dis.
       - Vait'a leña. ¿Sabes que pra Madrí levan tamen a Majina?
       - ¡Seique m'aniñas!
       - O que oes.
       E contado que ll'houbo o que ja sabemos, esclamou seguidamente Ruperta:
       - ¡Cata a espuriña! ¡Agora que me digan á min qu'alguns non nacen de pe!
  ¡Nos, forando de cote n'a terra, feitos un Adans, e outros, sin encomendars'a
  Dios nin o diacho, entrandolles a sorte po-l-a porta!... Pro, escoita Bieito:
  ¿que pensas facer d'a casiña e leiras d'Ermeliño?
       - A casa penso arrenda-l-a, anque nos dea pouco. As leiriñas, se che
  parece, traballaremo-l-as por nos.
       - Eso n'está mal; pro labramio temos ja d'abondo, os estercos non sobran
  e..., en fin, traballaremo-l-as; co-eso n'haberá medias.
       - As medias sonche boas pr'as pernas, Ruperta. De traballar no-nos
  forramos, e así, traballemo-l-as pra que milliño non falte, e se pode ser que
  sobre, a fin de vende-lo e mercar algun farrapo.
       - Esa e a miña.
       E Bieito, baijando d'o sobrado un mazo qu'ali tiña de follatos, meteu
  n'el o papeliño feito po-l-o señorito de Rebordan, e rezou un Padre-Nuestro
  aquela noite pra que Dios lle dise un felis viaje.


        XI

       Majina e Ermelio, que non viran mais edificios e calles qu'as casas e
  congostras d'a aldea en que naceran, nin templos mais qu'o de Vilanova e os de
  Merin, Samame e Santa-Crús, estes ultimos de cento unha vés, e decir, o dia de
  quinta-feira mayor, ou Jueves-Santo, cando as veliñas iban con Inés, ou á
  algunha misa solenia de gaita e de foguetes, á qu'ela misma os levaba; os
  rapaces, que formado non tiñan ainda esauta idea d'o qu'era unha ciudá, qu'o
  ve-l-a de Santiago, quedaron como atronitos, e eso que non saian senon á misa
  n'a Capilla d'as Almas, moi de madrugada, e un istantiño, a noite, po-l-as
  calles co-a pousadeira; os rapaces, decimos, o que chegaron á Madrí e viron
  tanto caserío como alí hai e cousas que nunca viran, bonitas, sí, pro co-as
  que nunca tampouco s'encariñaran, nin eran pra disfruta-l-as eles, lonje de
  quedar pasmados, coma en Santiago, quedaron tristísimos, ja porque separados
  foran n'o viaje, ja porqu'en distintas casas s'atopaban, ja, en fin,
  porque'aleijados d'a aldea en que tiñan as suas afeucions, qu'era coma o seu
  praiso, nada acostumados os castellanos, nin a terra d'estes, todo costa
  arriba se lles facía, especialmente n'os primeiros dias: encherons'unha e
  outro de suidades, e conocendo o marqués e Salvio, comprendendo que, de seguir
  así, enfermarian, deron en distraé-l-os, levando-os juntos, non solo po-l-os
  arredores de Madrí, si que tamen os títeres e á algun teatro, pra que novos
  gustos fosen adiquirindo e de Vilanova s'acordasen menos d'o qu'os coitadiños
  s'acordaban. Logo, entraron en colejos: Ermelio, n'un particular,
  ond'adiantaba grandemente n'os estudios preparatorios pra ingeniero civil;
  Majina, n'outro de señoritas, ond'aprendia toda clase d'hablidades con
  asombrosa rapides. Esto traguía contentísimos os proteutores d'ambos e os
  rapaces iban estando ja tamen contentos, sin acordars'apenas nin siquera de
  Galicia, pensando sempre un n'o outro, escribindose cartiñas d'escondite e
  tratando, si, d'adiantar moito, sobre todo Ermelio, pra tempo andando casarse
  con Majina, se seu padriño e o proteutor d'ela eran gustantes. Pro o marqués á
  últimos de mil oitocentos sesenta e catro, tuvo un grandísimo sentimento co-a
  perda d'o seu fillo, morto en París. Nunca dend'estonces se lle veu rir;
  parecia qu'unha sombra o perseguía, gustaba ll'a soledá, e se o deijaban solo
  atopaban-o chorando coma un neno po-l-o seu fillo, o seu herdeiro único, o
  herdeiro d'o seu nome e título. A marquesa tamen choraba, mais sua delor,
  qu'era grande, non chega, nin con moito, a d'o marqués. Sentian-o os amigos
  qu'á consola-l-o s'acercaban, e s'alguns intimos o levaban á pasear varias
  tardes, él iba, po-l-o regular, calado, cabisbaijo, pensativo, receando sempre
  que d'o seu fillo lle faláran, morto fora d'a casa de seus pais, en
  extranjeira terra, pro morto coma un santo, segun carta d'o confesor mismo
  dende París o marqués.
       Otilia e sua nai, Otilia, sobre todo, esprimentaba especie de remorso, o
  pensar que seria de Majina, á quien levara n'as illargas d'a sua filla, que
  filla sua era o cabo; reprendias'a si propia d'aquela flojedá e abandono que
  criminal lle parecia, as veces; confesouse moitas d'él; fijo penitencias
  áspras; dou, con aquescencia de sua nai, limosnas de diferentes clases á
  varios pobres e unha e outra ofrecerons'hasta á San Sebastian de Pico-Sagro á
  subir á pe descalzas a ermita d'este monte e oir ali unha misa o santo, ben
  n'o seu dia mismo, o vinte de janeiro, s'a estacion non fose cruda, ben o
  domingo último de Mayo, en qu'alí tamen se lle festeja; todo pra que Dios
  quixera soupesen de Majina.

        XII

       Como os labradores n'as aldeas coidanse pouco d'os correos, e como Bieito
  e Felis non contaban con que Majina e Ermelio lles escribisen, nada souperon
  d'eles hasta que, chegando a feira de Lestedo un vinteseis, de Junio de mil
  oitocentos sesenta e catro, díjolles certo conocido:
       - Ide, se querés á Ulla, que n'a estafeta tendes cada un sua carta.
       - Non vejo quen poida escribirme á min -contestou Bieito.
       - Nin eu á min -repuso Felis.
       - O que vos podo asegurar -añadeu o conocido-, e que tiven-as alí n'a mau
  e ambas traguen marca de Madril n'as cubertas.
       - ¡Ah, carásio! -exclamou Felis, dando n'o chao un golpe co-a aguillada e
  dirigindos'a Bieito. ¿Va que son os rapace-l-os qu'escriben?
       - ¿Qué rapaces?
       - Majina e Ermelio.
       - ¿Qu'han de ser?
       - Non son outros ¡Oh, malpocados!
       - Pois estonces eu mesmo vou mañan á tirar d'a estafeta as duas cartas e
  veremo-l-o que nos din.
       - J'o sabés, -dijo o conocido- e así hastra a feira, que quero ver se
  merco unha vaca.
       - Hastra a feira logo e graceas -contsetaron os d'as cartas.
       - A Dios que as merece -replicou o outro.
       E botou pra a feira.
       Bieito, o dia siguente, foi de madrugada a Ulla e tirou d'alí as duas
  cartas. Eran, n'afeuto, d'Ermelio e de Majina; a d'esta pra Felis, e a d'aquel
  pra Bieito que, saido apenas d'a estafeta, abreu a sua, leu-na tres ou catro
  veces po-l-o camiño, e decia:
       "Sr. BENITO CARPAZA.
                                                                                 
                                 Madrid 1º de Abril de 1864.
       Amigo mio: No soy ingrato, ni quiero que de tal me tache persona alguna,
  y así tengo hoy el gusto de escribirle á fin de saber cómo siguen V. y la tia
  Ruperta, á quien saludo. Yo, educándome, cual un príncipe, en un colegio,
  gracias á la bondad de mi padrino, mas sin olvidar, no obstante, que ahí nací,
  que en el cementerio de esa parroquia existen las cenizas de mis queridos
  padres, por cuyas almas se servirá rogar á Dios, y que en ese escondido rincon
  donde se deslizó mi infancia tengo lo poco que heredé de aquellos. Procure V.
  conservármelo en buen estado por si algun dia lo necesito, y dígame lo que
  poco más ó ménos valdrá al año en renta líquida, segun su conciencia.
       Recuerdos afectuosos a la parienta, y V., si en algo me contempla útil,
  mande á su reconocido seguro servidor
                                                                                 
                                                          ERMELIO.
       P. D. El sobre para cuando pueda contestarme, al Sr. D. Salvio, mi
  padrino."
       Chegado a casa de Felis, doull'inmediatamente a outra; subiron o sobrado
  ambos, e sentandose n'os peares d'a ventana, leu Bieito en alta vos de punta á
  cabo a que ll'escribia Ermelio a Felis: logo abreu a sua e leu d'a misma
  maneira o siguente:
       "Sr. D. FÉLIX CHAPARRO.
                                                                                 
                                 Madrid 1º de Abril de 1864.
       Muy señor mio: Colocada por mi generoso protector en un colegio de
  educacion, donde, sin nada faltarme, sirvo á Dios y aprendo mucho, pensando há
  tiempo en escribir á V. noticiándole esto mismo, á la vez que mi interés por
  su salud y la de su esposa, satisfago hoy con el mayor gusto este interés;
  pues siquiera acaso nos hubiésemos separado para siempre, siquiera estemos muy
  distantes y en medio de la gran suerte con que la Providencia me favorece, no
  olvido, ni olvidaré jamás, que en ese país querido de mi infancia dejé, no
  sólo los mortales restos de mis buenísimos adoptivos padres, si que tambien á
  V. que, huérfana, me recogió y partió su pan conmigo. Así es que en mis
  oraciones ruego diariamente al Todopoderoso por los unos y por el otro,
  esperando pidan á su vez por mí, y que juntos llegaremos á vernos todos en el
  cielo.
       Un abrazo en mi nombre á la señora María Rosa, y usted disponga de la
  que, con gratitud cordial, es su atenta segura servidora,
                                                                                 
                                                          MAJINA.
       P. D. El sobre, caso de que V. guste contestarme, al Sr. Marqués de
  Tria-Castela. -Madrid."
       - Po-l-o visto, ese Sr. Marqués de Tracastela e o proteutor de Majina, o
  qu'aqui estuvo c'o señorito -dijo Bieito apenas Felis rematou de ler.
       - Tal penso. ¡Vei ti agora s'a rapaciña non fijo sorte, e se razon non
  tiña eu en decir qu'aquel señor me gustára.
       - Cando ch'o saiba Ruperta hache de facer cruces. Pro, ¡qué ben escribe
  pra muller!
       - Ben ja escribia acá, pro n'o colejo prefeucionouse: di tí
  ¡qu'espresions mais amantes e asentadas!
       - Pois eso.
       - Parece que naceu señora. Ja n'a miña compañia o decrinaba. De pequeniño
  verás que boi terás. Eu creo qu'anqu'espúrea ela ha de vir de boa cepa.
       - O principal e qu'os rapaces ten salú e non lles falta que comer -dijo
  Bieito, e levantándose d'o pear en qu'estaba, añadeu:
       - Vaya, voume, qu'as moitas paradas fan os dias pequenos.
       - Agarda, ho, qu'inda hai mais de que falar.
       - Fala, pois, e fala pouco.
       - Alzar sin vento e parir sin tempo, non pode ser. Falo que debemos
  contestar inmediatamente os rapaces. Ja ves o atraso que ten as cartas e eles
  estarán con ansea, se non din que somos uns empuliticos. Eu non quero que tal
  digan, e heille de contestar a Majiniña de meu puño e letra, mais que se ria
  d'os meus garabatos, que non se rirá, sabendo, como sabe, o que sou e que
  n'estuven en nengun colejo.
       - Contestar está ben; pro millor sería valernos d'o escolante, qu'o fin
  sabe algo mais que nos: co-eso as contestacions irian n'outro orde e non
  terian os rapaces de que rirse.
       - Cal non. Eu hei de contestar á Majiniña de meu puño é letra, anque sea
  á patachan. Así direille canto sinta o meu corazon e sin que o saiba naide
  mais que tí e a miña dona.
       - Justamente qu'inda non lemos as nosas donas as cartas de Madril.
       - Hoje mesmo ll'as leremos: mañan teño qu'ir eu a vila e cadra ben,
  porque co-eso levo o meu tinteiro de corno pra que m'o enchan ali de tinta, e
  merco, ademais, papel, obrea e un franco pra a carta. O diñeiro trague todo.
       - Estonces, tragues tamen outro franco pra a miña e toma os cartos.
       - A volta m'os darás, ou cando nos juntemos pra contestar, que será, se
  che parece, aqui n'a miña casa pasado mañan á noite.
       - Verbo d'eso, nada che podo decir, mentras non falo con Ruperta. De
  todos modos, poña á miña contestacion eu, poña-a o escolante, aqui virei
  pasado mañan a noite.
       - Mala conta. En fin, fai o que che dea a gana. Tí sempre co-as tuas
  voltas.
       - Eu n'as vejo; pro non m'enredes mais, qu'estou bermando e teño moito
  que facer. Conque, de morte en fora, hastra o dito.
       - Hastra o dito logo.
       E Bieito marchou co-a carta d'Ermelio n'a faltiqueira. Felis quedouse
  co-a de Majina. Leu cada un a sua a respeutiva dona, e discurridas, con seu
  acordo, as oportunas contestacions, o dia mismo que Felis foi á vila, foise
  Bieito a casa d'o escolante qu'en terminos pulidos estendeu canto escrito
  houbera ja n'un papeliño o home de Ruperta. Firmou este en seguida a carta,
  doblou-na o escolante, puxolle oblea e sobre, segun indicaba Ermelio, e
  chegada a noite d'o vintenove, correu Bieito á casa de Felis pra recolle-l-o
  franco, paga-l-o, e pegarll'o á carta misma que levaba. Felis agardaba-o: tiña
  ja enriba d'a tampa d'unha hucha grande d'o sobrado tinteiro, papel e obleas;
  María Rosa, sua dona, queimara o candil n'o lume, puxeralle torcida nova e
  provistara-o de moi ben d'aceite; unha e outro acababan d'arreglar todo esto,
  cando peta Bieito á porta. Abreulle de contado Felis, e dempois de dars'as
  boas noites e saudars'entre sí os tres, dijo Felis á Bieito:
       - ¿Escribiche e ves á po-l-o franco, ou imos ambos á escribir?
       - Home, valinm'o cabo d'o escolante, por parecell'a Ruperta qu'era asi
  millor, e trago feita ja a miña carta. O que sinto e que n'a vejas, pois
  empeñous'o Juncras d'o escolante en qu'habia de cerra-l-a él mesmo.
       - ¡Se correras como mentes! O escolante faria o que lle mandases, ho.
  Quen contesta n'e él qu'es tí. Supoño que non ch'esquencería decir á Ermelio
  qu'a casiña canto dá, come-o e qu'as quicholas descopeadas rentas
  contrebucions, ecetra, o que deijan non chega apenas pra a semente...
       - ¡Qué malicioso e mal pensado es Felis! Tanto coma eso non ll'o digo,
  algo sí, qu'e forza; cada cousa pide o seu, e sobre todo, está a concencia. Tí
  n'o meu caso ¿que farías?
       Felis nada contestou: amostazado un tanto co-a jogarreta de Bieito, dijo
  solo pr'o seu capote: "¡Cala, que tampouco has de ver ti a miña contestación!"
  E logo, sin dirigirs'á naide, preguntou:
       - ¿Qu'hora temos?
       - Tocaba n'a parroquia as nove, cando saia eu d'a casa -respondeu Bieito.

       - Estonces, xa vai sendo hora de rezar. ¿Rezache?
       - Non ainda. Penso ir á rezar co-a dona.
       - Reza e cea aquí, se qués.
       - Agradezo, pro quedei d'ir, e Ruperta estará esperándome.
       - Pois logo toma o teu franco, que nos imos á rezar e dempois da cea
  escribirei, se non m'atenta o sono.
       Agarrou Bieito o franco, pegou-no a carta, dou á Felis o importe d'él,
  gardou aquela n'a faltiqueira, e despedindose de María Rosa e d'o seu home,
  botou pra fora. Felis choeu a porta, rezou co-a sua muller e cearon ambos n'a
  cociña: seguidamente marcho él pr'o sobrado c'o candil, clavou este n'a
  parede, e posto á escribir, mentras María Rosa coteleaba un pouco junt'o lar,
  contestou á Majina así:
                                                                                 
                                 "Vilanova, Juño 29 de 1864.
       Estimada Majiniña: Malegraré que estas mal formadas letras tallen con
  salú. La miña y de la muller buena á Dios graceas, pra lo que gustes mandar
  que lo aremos con fina voluntá. Saberás en como recibí la tua con atraso;
  pois, como con naide me correspondo, non curé del correo, nin pude contestar
  antes. Saberás tamen en como pedimos á Dios por tí, por Caitan e Inés, y en
  como por doce pesos se vendeu la becerra de la vaca Teija. La de la Bermella
  la criamos y tabía de gustar se la viras. María Rosa te dí que sinte nestés
  más preto, pra mandarte unha carabela de zreijas de las que tanto aquí te
  gustaban. Yo tamen lo sinto, porque seria quen te las levase y porque nel
  colejo non te las darán. El sobre desta irá al señor Marqués de Tracastela,
  segun mencargas, y dille de miña parte que recibí por mau del señorito Salvio,
  seu amigo, el dobron douro que pra min le dió y que necesidá nabía deso. I
  agora, deijando ya de molestarte, recibe abrazos de María Rosa. Dios te fade
  bien, miña joya, y ordena al que te quere y ver desea

                                                                                 
                                                          FELIS CHAPARRO."
       Rubricou, e oindo canta-l-os galos a media noite á tempo que'él
  espolvorejaba barro d'a parede sobr'a carta pra que s'enjugara, esclamou:
       - ¡Nai que me pareu! ¡As doce ja! María Rosa -chamándo-a.
       -¡Ei! -contestou esta dend'a cociña.
       - ¿Vas n'a cama?
       - Non. E ti ¿acabache?
       - Acabei. Viacá, e escoitarás.
       Subeu María Rosa, espriguizouse diant'o home, e escoitando, non sin
  cotelear novamente toda a carta inserta, dijo o que Felis rematou de lerll'a:
       - Vaiche carpintejada.
       - Que podia ir millor, c'outros prefiles e riquilorios, ja o eu sei; pro
  vai natural, qu'e o que me gusta á min.
       - Cerra-a, pois, e vente a deitar, qu'eu non podo mais ja c'o sono, e
  voum'a cama.
       - Deitate, si, qu'hai qu'espertar cedo, e ver s'alguen d'a aldea vai a
  vila e leva esta carta o correo.
       E María Rosa baijou d'o sobrado, ispeus'e meteuse n'a camariña. Felis
  cerrou a carta, puxoll'o sobre o Marques de Tracastela, pegou ll'o franco, e
  fois'á deitar tamen, dejando enriba d'a hucha a carta hasta qu'esperta María
  Rosa, ó abri-l-o dia, colleu-na ali, e botada po-l-a aldea hachou mozo qu'indo
  con guindas pra Santiago levou-na, e meteu-no n'o buzon.

        XIII

       Corria o ano mil oitocentos sesent'e seis: era unha mañan de Mayo;
  empezaba á esclarecer, e ladrando os cans n'as eiras, daban a gente que pasaba
  po-l-as congostras; cantaban ja o millangarrido, a bubela e o cuco n'as
  carballeiras, o merlo e o reiseñor n'os salgueirales, o paspallás entr'os
  centeos, e os gílgaros e carriciños, os chincheiros e sirins desfacianse n'os
  eidos mirando cada un pr'o seu amor, qu'alí os hoviños n'o níjaro empolaba, e
  adozando todos en concerto vario, traballos preludio de maternidá. Era o dia
  vint'esete, dia de romería n'o Pico-Sagro, e subindo a aquela altura de dous
  mil cento trint'e oito pes sobr'o nivel d'a mar, altura, onde segun lendas e
  tradicions d'o país, habitaron antiguos mouros, e disqu'algun habita ainda;
  ond'en novecentos catorce fundou o Obispo Don Sisnando menesterio de Benitos;
  ond'en mil oitocentos trint'e un o Arzobispo compostelano Fr. Rafaél Veles
  mandou poñer, e en primeiro de novembre d'aquel ano púxose n'o curuto mismo
  unha gran cruz de pau pra qu'os pasajeiro-l-a adoraran, feita astelas por un
  rayo o sábado de Ramos de mil oitocentos trint'e seis; rubindo por aquel monte
  cuberto de carrouchiñas frolidas, queiroas é recendentes tomelos, acudian de
  moitos lados, por diferentes carreiros devotos qu'iban á visitar o santo San
  Sebastian, alguns hasta con ofrendas; todos á rezarlle, á oirlle misas n'a sua
  solitaria ermita, único qu'hoje se vé alí, pousado com'unha pombiña blanca o
  pe d'a cresta. Era, en fin, o domingo derradeiro d'o mes dito, e Otilia con
  sua nai e Adria saía de Santiago, á fin de toma-l-a costa po-l-a fresca e
  oi-l-a misa ofrecida. Saían todas á cabalo, e chegadas á cousa como d'as oito
  o sitio en qu'empezaba aquela, deijaron alí as bestias; dou cartos a de
  Sancti-Petri o condutor pra qu'almorzase e fijese medodía; díjolle qu'as
  agardase alí, e descalzándose logo, facendo Otilia o mismo, entregaron ambas o
  calzado á Adria, e solas, diante d'esta, subiron con toda pausa e todo
  recollemento hasta o alpendre d'a ermita, onde se calzaron. Seguidamente
  entraron n'a capilla as tres, arrodillaronse, e dando a de Sancti-Petri
  limosna de dous duros á un sacerdote qu'o ermitaño lle buscou, e dijo alí a
  primeira misa, oiron-a moi devotamente. Saidas d'a capilla, o sol esmechaba
  ja; Fara, colorada coma unha zreija, chegaba n'aquel istante de Santiago
  c'unha cesta de comida; gente, Dios nos valla, non se revolvia hasta desviado
  d'a ermita un bó anaco, e as de Sancti-Petri con Adria e Fara, forons'á sentar
  n'o chan debaijo d'unha d'as duas sobreiras qu'alí hai junt'a unha fontiña
  cabo d'a ermita. A concurrencia aumentaba: mozos e mozas suaban; a calor non
  se resistia apenas, e n'a Casa-blanca, non lonje d'o pe d'a costa, habia viño
  largo de venta pra refresca-l-os que quixesen; unha pipa grande n'un carro que
  case non se via, rodeado cal estaba, d'apasionados. A misa cantada ou solenia,
  foi as doce; pro as de Sancti-Petri, receosas de que as tripasen ou desen
  algun garapaldo, e que ja oiran non solo a sua misa senon outra mais por ser
  domingo, deijárons'star a sombra como estaban, e solo Fara oyeu aquela.
  Acabada a función d'ilesia uns marcharon, outros quedarons'á tomar un taco,
  onde puderon case todos n'o pasadizo de sesent'e un e medio pes de largo por
  sete d'ancho, en qu'está cortada a cresta misma d'o Pico: n'unha palabra,
  ond'o sol firia menos. Mais eiqui que mentra-l-a gente come, incluso as de
  Sancti-Petri, qu'á naide ceden a sombra d'a fontiña, siquera viñesen moitos á
  catar d'a sua auga, dous pelegrinos que van pra Compostela chegan a
  Casa-blanca cubertos de polvo, curtido o rostro po-l-o vento e sol, barba
  longa coma de capuchino, blanca n'un, e negra n'outro representando aquel
  sobre cincuenta anos, corenta este; chegan solos, paran ond'o carro, e vendo
  alí un fato d'homes e mulleres que charlaban e bebian, dijo o mais anciano:
       - Guarde Dios á la gente alegre.
       - El os guarde -respondeu unha vos.
       - ¿Se celebra alguna fiesta en la comarca? -preguntou o d'a barba negra.
       Saeu estonces d'o corro un medio fidalgote, acercous'os pelegrinos e
  contestoulle:
       - La del último domingo de Mayo en la ermita de San Sebastian que ahí
  veis en la cresta de ese monte -señalando á Pico-Sagro.
       - En efecto, gente descubro allí -dijo o d'a barba blanca, señalando
  tamen o Pico.
       - ¿Vamos allá, compañero? ¿Quereis? -preguntou o pelegrino mozo.
       - Todo es penitencia -respondeu o outro-. Tomemos, pues, la montaña y
  visitemos nosotros tambien al santo.
       - Con Dios, señores -dijeron logo ambos.
       E botan po-l-o monte arriba, apuados n'os seus bordons. Chegaron á
  ermita, entraron n'ela, rezaron con fervor ali un pouco de rodillas, sarion
  d'a capilla, e o d'a barba blanca, sacando a sua moestra e mirando-a, dijo o
  compañeiro:
       - Las dos. Hace un calor mortal y bien pudiéramos descansar un rato á la
  sombra de uno de esos árboles que ahí están -apuntando as duas sobreiras.
       - Hombre, sí.
       E marchan entrambos cara á elas e sentanse debaijo d'a sobreira mais
  pequena, ond'o tanto n'habia naide, pois á sombra d'a grande estaban as de
  Sancti-Petri que remataban de jantar. Os pelegrinos, antes de sentarse,
  tirando os sombreiros d'as cabezas, dirigiron as señoras un saudo, qu'elas
  contestaron c'unha atenta inclinacion, e sentados ja quedarons'entrambos
  contemplando-as, pro con certa especie de sorpresa o mozo, parecendolle que
  n'algun sitio vira mais d'unha ves aquelas caras. As de Sancti-Petri
  contemplaban-os tamen á sua ves, e chamandolles a atencion a presencia d'eles
  n'aquel sitio, dijo de contado a nai d'Otilia:
       - ¿Vienen de muy léjos los peregrinos?
       - De Tierra-Santa, señora -contestou o vello.
       - ¿Y van?
       - A Compostela.
       - De Santiago hemos salido hoy nosotras y para allí pensamos retirarnos
  luégo que el calor mitigue.
       - Pisaremos las huellas de las señoras.
       - ¿Ignoran el camino los peregrinos?
       - Mil veces le tengo andado -contestou estonce-l-o mais mozo, clavando os
  ollos en Otilia qu'os seus non tiraba d'un e d'outro o ve-l-os tan queimados,
  con tanta barba e oirlles que viñan de Tierra-Santa; en Otilia, sí, á quen
  respeto e veneracion case infundian, e qu'o notar qu'os ollos lle clavaba
  aquel, non pudo ménos de preguntarlle:
       - ¿Es acaso del país el peregrino?
       - Nacido y criado en él, señorita.
       - Entonces -prosigueu a nai d'Otilia- nada dirémos, porque casa y amigos
  no faltaran en el país á los señores peregrinos.
       - Tuve, señora, algunos -sigueu decindo o mozo-, mas como hace tanto
  tiempo ya que los dejé, quizá que de mí se hayan olvidado. ¡Vé uno, señora, en
  el mundo tantas cosas...!
       - ¿Gustan de comer los peregrinos? Nosotras, aunque frugalmente, acabamos
  de comer, pero creo que algo quedaria.
       - Gracias -contestaron ambos, dando o mismo tempo unha cabezada e decindo
  logo o vello:
       - Frugalmente tambien, comimos en Puente-Vela; mas veo aquí una fuente y
  beberia agua, si el favor de un vaso se me hiciese.
       - Quizá que haga daño el agua -dijo la de Sancti-Petri-. Vino será mejor
  y hay tambien aquí. ¿Quiere el señor probarle? ¿Quieren probarle entrambos?
       - Los peregrinos, señora, estamos á todo acostumbrados; bebemos casi
  siempre agua, y ella es, á veces, parte de nuestra penitencia.
       - Si como penitencia se hace, entonces callo.
       E dirigindos'a filla, que preto d'a cesta estaba, añadeu:
       - Otilia, coje de ahí un vaso y dásele al señor.
       - ¿Otilia es el nombre de esta señorita? -preguntou con extrañeza o
  pelegrino que falaba.
       - Sí, señor -respondeu a misma Otilia-. ¿Choca mi nombre acaso al
  pelegrino?
       - ¿Otilia de...? -preguntou de novo con interés, sin estrevers'a
  conclui-l-a frase e erguéndose pra agarra-l-o vaso.
       - Otilia de Sancti-Petri -dijo sencillamente ésta, inorando á qué podia
  conducir aquela especie de curiosidá.
       - ¡Otilia de Sancti-Petri! -esclamou e cai de rodillas os pes d'Otilia,
  as manos cruzadas diant'o peito e apuada a barba sobr'elas.
       Otilia asustous'o pronto, sin saber tampouco que sinificaba aquelo; mais
  logo dijo con temblorosa vos:
       - Alce del suelo el peregrino, pues no sé qué causa pueda obligarle á
  estar á mis piés así.
       - ¡Otilia de Sancti-Petri! -volveu á esclamar, erguendo hácia ela os
  ollos, mirando-a como se fora a un santo, caindoll'a fio as bagoas e
  saloucando.
       - Alce, repito, del suelo el peregrino, enjuque sus lágrimas, y diga, si
  quiere, á qué conduce esto.
       - Así me tendrá V., Olitia de Sancti-Petri, así me tendrá V. á sus pies,
  miéntras no oiga de esos labios que está mi nijo perdonado.
       - Perdonado... ¿y de qué? ¿Quién es ese hijo?
       - Perdonado del delito en Santiago cometido, la noche que en un baile
  abusó de V.
       A filla de Sancti-Petri cai estonces esmorecida n'os brazos d'Adria, que
  ja se ll'acercára, pois sua nai quedára feita unha estátua ant'a escena que
  pasaba. Figúrens'os leutores e leutoras qué procesion n'andaria n'o corazon de
  nai e filla; figurens'a impresion grandísima qu'a revelacion d'o pelegrino
  causaria n'elas; figurens'o asombro d'Adria e de Fara; respeten o silencio
  elocuente d'o outro pelegrino, qu'asombrado tamen estaba e escusen-nos á nos,
  pobres escritores, d'o que n'acertariamos á describir anque quixéramos.
  Pasando por riba, pois, de todo ese conjunto de impresions fortísimas, diremos
  sólo que, reposta ja d'as suas algun tanto Otilia, e vendo os pes arrodillado
  ainda o pelegrino, díjolle terceira ves, pro correndoll'igualmente as bagoas.
       - Alce del suelo el peregrino, quien quiera que este sea, pues al
  delincuente de que habla, á ese delincuente aún ahora mismo para mí
  desconocido, tiempo há que mi corazon le perdonó. Harto lo indican tambien mis
  lágrimas.
       E o pelegrino ergueus'estonces, sentous'a respeitosa distancia d'a de
  Sancti-Petri, e mais tranquilo contestou:
       - Otilia de Sancti-Petri, gracias; gracias por mí y por mi hijo.
       Seguidamente prosigueu:
       - Veranio ha muerto; pero, al morir, me dejó un encargo; hélo aquí:
       E sacando unha carteira, sacou tamen d'ela unha carta que case non podia
  ler co-as bagoas de qu'os ollos se ll'arrasaban, e decia:
       "Cuando esta carta llegue á tus manos, padre mio, no maldigas al hijo que
  hoy la escribe y entónces ya no existirá. Muero con un secreto, con un delito
  grave, cometido en un momento de alucinación y que jamás me he atrevido á
  revelarte; pero muero arrepentido, muero con el remordimiento de ese delito
  que expio con mi vida, y espero que Dios me lo perdonará. Perdónamele tú
  tambien, desde luego, padre mio; perdona al que en un baile de máscaras,
  prevalido del antifaz, abusando del cloroformo, manchó el honor de una familia
  distinguida, abusando tambien de Otilia de Sancti-Petri. No me maldigas,
  repito, padre mio; ántes ruega por mí al Padre de toda misericordia. Es tu
  hijo quien aquí te habla; haz por él un último sacrificio, ya que tantos
  otros, bien mal pagados, hiciste hasta aquí por él. Visita en mi nombre, si te
  es posible, el Santo sepulcro del Señor; visita al ménos la basílica del Santo
  Apóstol Santiago, y si en la ciudad de este nombre, en esa ciudad donde sin
  temor pequé, vieses, por fortuna, á Otilia de Sancti-Petri, díla, díla, padre
  mio, que ella tambien, por su parte me perdone, díla, en fin, que yo, puesto
  ya el pié sobre el sepulcro y con lágrimas en los ojos, espero me perdone y
  que no abandonará el fruto, si le hubo, de mi pecado.
                                                                                 
                                                     VERANIO."
       Logo añadeu:
       - Cumplo exactamente la voluntad de mi hijo; por eso venimos de
  Tierra-Santa y vamos á Compostela. Mas ántes de que partamos, ántes de que á
  ustedes dejemos, dija Otilia: ¿tengo nieto ó nieta á quien querer?
       Otilia baijou os ollos e o outro pelegrino, sacando estonces tamen, con
  pesarosa clama d'a sua carteira un cinturon e unha sortella, dijo a sua ves a
  Otilia, enseñándoll'os.
       - Conocerá V., acaso, estas dos prendas, y ellas le dirán...
       Otilia volveu á quedar case esmorecida; sua nai non tanto; ambas
  reconoceron o punto aquelas prendas e a segunda, arrojada un algo, preguntou
  con enfase.
       - ¿Y quién á mi hija asi denuncia?
       - No se enoje V., señora. Salvio de Rebordan jamás denunció, ni
  denunciará á Otilia. Salvio, ¿le recuerda usted? Salvio de Rebordan es quien
  estas prendas sólo las enseña hoy, porque las aprecia y sorprendió un dia en
  casa de Inés, adoptiva madre de... ya sabrá V.; Salvio de Rebordan, que las
  exigió á Inés y lleva consigo á todas partes; Salvio, en fin, que, con el
  Marqués de Tria-Castela, á quien tiene V. presente, viene cumpliendo, como
  acaba de oir, la voluntad de su hijo.
       - ¡Salvio de Rebordan! -exclamou Otilia con dolor-, ¡Salvio! ¡Salvio!
       - ¡El Marqués de Tria-Castela! -exclamou sua nái estupefauta.
       Salvio volveu a carteira as suas prendas, e logo Otilia, dirigindos'o
  pelegrino qu'o seu lado estaba, dijoll'entre suspiros y novas bagoas:
       - Una niña, Sr. Marqués, una niña fué el fruto engendrado en aquel
  malhadado baile y discúlpeme V. si no fuí con ella tan buena madre como
  debiera. No la abandoné, sin embargo; algo por ella hice en sus primeros años:
  después... después -mirando á Salvio con intención y ternura-, un caballero la
  recogió, la llevó consigo á Madrid y creo que estará bien.
       - ¿En que año la recogió?
       - En 1862.
       - ¿El nombre del caballero?
       - Lo ignoro.
       - ¿El de la niña?
       - Majina, Sr. Marqués.
       - ¿Majina? -preguntou o Marqués con vivo esforzado acento.
       - Sí. ¿Por qué de esa manera me lo preguntais?
       - Porque ese caballero, Otilia, soy yo, y Majina, á quien mi amigo Salvio
  me decidió á recoger de casa de unos labradores del país, donde, al parecer,
  servía, muerta ya su adoptiva madre, está hoy educándose por mi cuenta en un
  colegio de Madrid.
       - Y Ermelio -añadeu Salvio-, Ermelio, hermano de leche un dia, amante hoy
  de Majina, y mi ahijado, en otro colegio igualmente, por la mia.
       Logo o Marqués, erguendo os ollos a'o ceo, exclamou:
       - ¡Gracias, Dios mio, gracias, por tantas mercedes en un dia, en un
  instante! ¡Bendita sea, amigo mio -dirigindos'a Salvio-, la hora en que
  subimos la montaña!
       E abranguendo estonce-l-o vaso, tirado ja d'a cesta por Otilia, enche-o
  n'o pichiño d'a fonte qu'arreitaba alí e alí mismo o bebe. Adria e Fara
  mirábans'e coidaban que soñáran; as de Sancti-Petri estaban como rendidas de
  tanta impresion, que nunca jamais pensáran, e Salvio non cesaba de contemplar
  á Otilia, bonita, moi bonita ainda, ben que, coma él, contando alguns abriles
  mais. A media tarde, trataban os pelegrinos de retirarse é o anciano dijo as
  señoras:
       - Cumplida no está aún del todo mi promesa y tenemos que hacer á pié lo
  que todavía falta. El sol vá declinando ya y no podremos deternernos más.
       - Bajaremos juntos y á pié todos la pendiente -contestou a señora de
  Sancti-Petri-, y luégo dejaremos á Vds., bien que con el disgusto de no poder
  acompañarles, pues tenemos ahí abajo nuestras caballerías.
       - Gracias -dijeron ambos.
       E juntos baijaron todos a pendente d'o monte hasta outra fontiña, chamada
  de Santiago, adornada hai anos c'unha fachada de canteiría, mandada facer
  po-l-o Canonego Sr. D. Pedro Valdés Feijoo; fachada, ond'aparecian gravados
  dous arbres, un dragon, tres touros, dous castelos, un escudo e os disciplos
  d'o sant'Apostol Atanasio e Teodoro, un d'eles facendo ó dragon a crus, como
  lle fijo, disque, cando, enviados ó Pico-Sacro po-l-a Reina Lupa, iban á catar
  bois pra leva-l-o corpo de seu Maestro dende Padron á Compostela; fachada,
  ond'ademais se via unha lápeda con inscricion alusiva á todo esto, e fachada
  estonces destruida ja completamente, sin restos haber siquira de lápeda, segun
  nos informaron. Deron ali as mans cordialmente os pelegrinos as señoras;
  ofreceulles a nai d'Otilia a sua casa en Santiago, non sin adverti-l-os d'a
  inorancia en que'o seu home estaba d'o sucedido á filla, e despedindos'entre
  sí hasta o outro dia, marcharon todos á Compostela. Fara, diante á pe, c'os
  pelegrinos, separandose d'eles ó entrar n'a vila, e correndo á casa de suas
  amas; estas e Adria, un pouco atrás e d'acabalo.
       Deijémos ahora que descansen uns e outras, é mentras, duas palabras mais
  acerca de Veranio e d'a reserva que seu pai gardou con Salvio, relativamente o
  oujeto d'a promesa ou voto feito.

        XIV

       Sabemos ja a causa d'o gran pesar d'o marques qu'á ninguén quixo
  deci-l-a, incluso a sua muller, pois, de decirll'a, ou sabe-l-a esta, choraría
  coma él, avergonzada o ver que seu herdeiro, seu fillo único, lujára á un
  tempo o honor d'as casas de Tria-Castela e de Sancti-Petri. D'ahí que nin á
  ela, nin o mismo Salvio, dijese tampouco o oujeto e causa d'a sua promesa, d'a
  promesa feita por encargo de Veranio. Díjolles, si, que pra Terra-Santa e
  Compostela sairía á cumplir un secreto voto: respetaron ambos, sin a menor
  curiosidá, a sua oferta; mais o indicarll'a á Salvio, Salvio contestou que o
  acompañaría, tardesen o que tardasen. Saeu: acompañou-no o de Rebordan, e se
  durant'a pelegrinacion soupo este, con tristura, o que saber non quixéra, qu'o
  profanador d'a sua querida, o pai de Majina, d'a chamada espúrea, fora
  Veranio, o fillo d'o amigo mismo á quien acompañaba, atrebúyas'a casualidá ou
  a Providencia e sirva hasta pra probar que nada o marques lle dijo, nada
  Salvio lle preguntou.
       Sabemos que Veranio en mil oitocentos cincuenta estaba en Santiago co-a
  Marquesa sua nai; sabemos tamen qu'en París morreu arrepentido d'o seu delito;
  sepamos ahora cando e porqu'á París marchou.
       Veranio, qu'en mil oitocentos cincuenta contaría de dezanóve á vint'anos,
  logo qu'a conciencia empezou a remorde-l-o d'o torpe feito, tuvo congojas é
  amarguras, com'Otilia, ben que mais aguilloantes, pois sentia-as o propio
  delinquente, mentras qu'en Otilia era a inocencia quen sufría. Confesouse; e
  como d'algunha maneira era preciso repara-l-o daño, tendo en conta as
  circunstancias gravísimas d'o pecado e d'a ofendida, alcanzar, o ménos, seu
  perdon, e como para esto era menester tamen da-l-a cara, facerse reo, decir,
  en fin, qu'él fora quen o lustre empañara d'a sua casa e d'a de Sancti-Petri,
  Veranio, que tales cousas resistia e a naide, nin a seu pai, queria
  declararse, n'achando confesor que o ansolvere, deijou de confesarse, pro non
  a conciencia d'acusa-l-o. Loitou co-ela, e vencido, trataba, cal Otilia, de
  matarse, siquiera eligise a pistola. Mas dou a sorte s'evitara o lance,
  atopándoll'un dia sua nai a escondida arma e levandoll'o pai pra que a
  gardase. Gardou-na o punto o marques e suspeitando estonces algun mal
  pensamento d'o seu fillo, á quen hachaba desconocido e malenconico dende que
  chegaran á Madri, pois, contr'o qu'antes lle pasaba, nada ali o satisfacia e
  aleijabas'hasta d'os amigos; vendo-o precupado sempre, qu'a naide falaba, sin
  que lle falasen; considerando, en suma, qu'amorios andarían de por medio e
  sería forza esparjell'o ánimo, levar sua atencion a oujetos novos que
  novamente e d'outra maneira o impresionasen, ideou, d'acordo co-a Marquesa,
  face-l-o ir o extranjero, mais sin que Veranio s'apercibise d'o fin qu'eles en
  isto se propúñan. Dijeronll'o con astrucia, indicandolle diferentes puntos.
  Veranio alegrouse moito, eligeu París, e en mil oitocentos sesent'edous, cando
  á Galicia viñan o Marques e Salvio, Veranio, por primera ves, saía á Francia.
       Quixo o principio engañars'á sí mismo, enlouquecers'entr'o refinamento de
  mil volutosidades e placeres, estrago d'a mocedá; pro alí, como en todas
  partes, perseguia-o un recordo que non podia matar, o recordo, vivo sempre,
  d'o seu delito. Aconteceu que, saindo á unha cita, ávedo d'impuras
  sensaciones, iba certa noite po-l-a calle, e chegando a casa señalada, o que
  n'ela s'atopou foi, ¿qué dirán nosos leutores? Un cadavre, o cadavre d'a
  persona a quen citara e qu'a pouco d'entrar alí, caera morta de repente.
  Extremeceu o home, veu inmediatamente á sua imaginacion o baile en Santiago
  d'as Candeas, e como se cataratas d'os ollos lle tiraran e un mundo novo
  ant'eles lle puxeran, quedouse estateco mirando-o, chea d'horror a alma
  d'angustia o corazon. Avalaba, queria fujir e apenas s'estrevia; figurabaselle
  qu'a terra s'abria pra traga-l-o. Sacou maquinalmente un bolso de diñeiro,
  guindou-no ali, volveu costas o cadavre e baijando as escaleiras, enfermo case
  retirous'á sua posada. Meteuse n'a cama o golpe, coidando d'asosegar, pro non,
  que remordementos sobre remordementos de toda a vida sua desenvolta o corazon
  lle sofejaban, a sangue subiasell'a cabeza e puxose realmente enfermo. Chorou
  estonces, esaminou miudamente a sua conciencia e disposto pra confesars'o
  outro dia, buscaronll'instruido sacerdote, con que, n'afeuto se confesou e
  sigueu confesandose moitas veces n'os poucos que viveu dempois. Resultado
  d'estas últimas confesions e a carta po-l-o mismo sacerdote aconsellada e que
  morto ja Veranio dirijeu aquel o Marques po-l-o correo.

        XV

       Os pelegrinos, non querendo por nada, nin por nadie, faltar as condicions
  d'a oferta, buscaron pousada humilde, pra cear e pasa-l-a noite, como
  humildemente pasaron. O outro dia, ou sea o vint'eoito, de madrugada,
  sacudieron o polvo d'o camiño, lavaronse, asearons'o millor posible e forons'a
  catredal; confesarons'ali e comulgaron; oiron algunhas misas, sin perde-l-a
  mayor; n'ela e diante d'a Soledá o Marques orou a Dios e a sua Nai po-l-o
  fillo que perdera, dándolles gracias o mismo tempo po-l-o eisito felís d'o seu
  voto; Salvio, porque nada malo lle sucedera durant'a pelegrinacion,
  porque'inocente resultaba Otilia e pra qu'esta por él se decidise, s'a Dios
  conviña; abrazaron o Sant'-Apostle; visitaron a capilla d'as reliquias e
  moitas outras, deron un paseo po-l-os clástros, contemplando dend'eles as
  erguidas torres d'aquela gran basílica, especialmente a d'o relos, e voltos o
  sagrado tomaron auga bendita e sairon po-l-a porta d'a Quintan. O Marques tiña
  cumplida a sua oferta. Dirigirons'a pousada, pagaron ali o seu pequeno gasto,
  marcharon seguidamente a unha fonda pra desaunarse con chocolate, que tempo
  habia ja que non tomaran, e foron auto continuo a unha sastrería, onde cada un
  encargou traje pra sí, arreglado a sua posicion n'a sociedá.
       A de Sancti-Petri, supoñendo, segun era de supoñer, qu'os pelegrino-l-a
  visitarian o vint'eoito, preparou o home, apenas chegou d'o Pico, e
  preparou-no de maneira que, se ben lle contou como o de Rebordan e o Marques
  de Tria-Castela viñan a Santiago de pelegrinos, en complimento d'un voto, e
  como casualmente s'atoparan n'a romaría, calou todo o demais ali ocurrido
  co-eles, pro añadindo, si, que lles ofrecera a casa e que non sería estraño
  chegasen de visita. Sancti-Petri adimirouse non pouco d'a novedá d'o caso e
  fijo a sua muller varias preguntas que contestou esta sin gran esforzo,
  estudiado, cal habia, as respostas po-l-o camiño, contando con que ll'as
  faría. Os pelegrinos deseaban volver a falar co-as de Sancti-Petri, mayormente
  Salvio; ensayáronse tamen n'o qu'habian de falar, tendo en conta a indicacion
  d'a nai d'Otilia, e dando o relos d'a catredal as doce, presentáronse, segun
  estaban, pois outros trajes n'os tiñan. Como a visita s'agardaba, sairon
  imediatamente a sala Sancti-Petri e a sua muller; d'alí a pouquiño, saeu
  Otilia, ningun se sorprendeu, solo Sancti-Petri mostrou algun adimiro que
  desapareceu o golpe. Houbo as ceremonias e cumplidos de rigor en tales casos,
  e ja sentados todos, Salvio, como de mais confianza e antiguo n'aquela casa,
  tomou a palabra e dijo:
       - Acabamos de dar por terminada la oferta hecha y, dentro de dos ó tres
  dias, tan luégo nos lleve el sastre un traje que cada uno de nosotros le ha
  encargado, tomaremos el coche de la Coruña y nos irémos á Madrid.
  Dispénsennos, pues, Vds. si venimos á saludarles en traje todavía de
  peregrinos.
       - El traje no hace al monje -contestou a de Sancti-Petri-, y aunque
  Santiago ofrece poco, cual no ignora V., una vez que están aquí, descansen
  Vds. algunos dias más. Con eso tendremos el gusto de ver no es esta la última
  visita, y hasta que el Marqués nos honre á comer un dia. V., Salvio, no
  necesita que le convidemos, sabe ya que puede venir cuando y como se le
antoje.
       - Gracias, señora.
       - Sí, Marqués -añadeu Sancti-Petri-, mi mujer y yo tendríamos suma
  complacencia en que V. Nos favoreciese un dia á comer, y si Vds. se empeñan en
  marchar tan pronto, como dice Salvio, que ese dia fuese el de mañana mismo.
       - Por mí, con mucho gusto; el amigo Salvio dispondrá. En esto, como en
  todo, me tiene siempre á sus órdenes.
       - Bien. Mañana aquí vendremos á comer -contestou Salvio.
       Logo, Sancti-Petri e a sua muller puserons'á falar de cousas indiferentes
  c'o Marqués, e Salvio, acercándos'a Otilia, dijolle.
       - Noto con satisfaccion, Otilia, que ni los años ni los infortunios dejan
  apénas huella en el rostro de V. Encontré ayer y encuentro á V. como en sus
  mejores días.
       - Galante era V. un tiempo y veo que continúa siéndolo todavía, á pesar
  de hacer muchísimo que no nos vemos, tanto, que le desconocí ayer y
  desconocería aún si V. no se diese á conocer. Vienen Vds. tan maltratados del
  viaje, y luégo esa barba que casi les oculta el rostro...
       - Soy el de siempre para Otilia. Habrá cambiado mi exterior; mi interior,
  nó; es el mismo. ¿Cambió Otilia?
       - ¿Ignora V. cuánto he sufrido?
       - Ignoro quién sufrió mas. No hablemos de lo sufrido; hablemos del
  corazon de la hermosa Otilia hácia el pobre Salvio.
       - ¡Hermosa! Dicen que lo fuí un tiempo, cuando yo tenía diez y seis años,
  y concluyó con ellos mi hermosura. Hoy, amigo mio, me conceptúo una vieja.
  Tengo treinta y dos.
       - Diez más tengo yo.
       - Los hombres siempre parecen bien y se gastan ménos que nosotras las
  mujeres. V. fué siempre de una conducta irreprensible, ejemplar y yo... yo, á
  los ojos de V. debí aparecer culpable muchos años. El primer patrimonio de la
  mujer es el honor, y yo he sido deshonrada...
       - Probada está su inocencia.
       - La mancha queda siempre.
       - Cualquiera con esa mancha puede ser esposo de Otilia, y yo, si no
  fuesen mis cuarenta y dos, la quisera aún por esposa.
       - Yo..., si no fueran mis treinta y dos, quisiera tambien por esposo á
  Salvio -contestou ela, baijando os ollos e facendo un nudo n'a punta d'o pano
  que traguía posto.
       A nai, qu'atendía o Marqués e o que decia Otilia, inclinous'escontra
  Salvio e faloull'así o oido.
       - ¿No se lo dije á V.? ¿No le dije un dia que no era tarde?
       - Tambien pudo V. haberme dicho entónces algo más -respondeulle Salvio
  d'igual maneira.
       Logo este, dirigindos'outra ves á Otilia, preguntoulle:
       - ¿Cuando nos casamos, pues?
       - Cuando quiera Salvio.
       - ¿Dentro de ocho dias?
       - Cuanto ántes.
       - ¿Lo anuncio?
       - No hay inconveniente.
       - Marqués -dirigindos'estonces á éste, ¿quiere V. saber una cosa?
       - Diga V.
       - Que no podemos marchar ya cuando pensábamos.
       - ¿Y eso?
       - Porque me caso con esta señorita.
       - ¿Tan pronto se arregló V. con ella?
       - Años há que venimos arreglándonos; pero hoy ha sido la decisiva.
       - Por parte de V., creo buena la eleccion.
       - Gracias, señor Marqués -dijo Otilia.
       Seguidamente, añadeu aquel:
       - Respecto de esta señorita, ya habrá estudiado á usted y no necesitará
  de que yo le abone. Bien, pues: nos detendremos. Arreglen ahora Vds. el dia de
  la boda y padrino no se busque, pues quiero serlo yo.
       - Ninguno mejor -dijeron á unha todos.
       E acordouse celebra-l-a n'a primeira semana de San Joan, poi-l-o mes de
  Mayo estaba rematándose, habia que tirar despacho e dispoñer algunhas outras
  cousas. Co-esto, a visita foise prolongando as duas, hora de comer en
  Santiago, e vindo-a o Marqués n'un d'os relojes d'a casa, dijo á Salvio:
       - Amigo mio, estos señores querrán comer y no es razon les molestemos
  más; por otra parte, una vez que el viaje se suspende, tiempo tiene V. para
  desquitarse del que nuestra peregrinacion le haya robado.
       Otilia e Salvio rironse. Ergueus'o último d'o sofá en qu'estaba,
  erguéronse todo-l-os demais e despidindos'entre sí con apretons de mans,
  ofrecementos e cumplidos, colleron os pelegrinos os seus sombreiros, agarraron
  os bordons que fora d'a sala deijáran arrimados o recanto d'un pasadizo, e
  baijando a escaleira camiñaron pra a fonda.

        XVI

       Así como n'as enfermedades físicas, ou d'o corpo, canto mais aguda e
  forte se presenta a aucion d'o mal, tanto mais forte e aguda e a reaucion que
  lle susigue, así n'as enfermedades morales, ou d'a alma, tras d'un sentimento
  grande, d'un pesar que mata, vése con frecuencia unha alegría súpeta. Tal
  aconteceu n'a casa de Sancti-Petri á noite d'a romaría d'o Pico-Sagro, millor
  dito, a tarde e noite d'o vint'e oito dempois que de visita estuveron os
  pelegrinos. Aquela casa mudou enteiramente d'aspeuto, as personas andaban
  n'ela enteiramente desconocidas.
       Otilia, risona e bulideira cal os rayos d'o sol a auga que rega os verdes
  campos, cantarujando po-l-as salas, coma en antiguos tempos; sua nai,
  satisfeita e contenta de ve-l-a asi; seu pais, tamen contento, mais sin
  acertar á darse conta d'aquel cambeo, non menos istantáneo qu'o primeiro.
  Cavilaba algo n'esto, figurabasell'un encanto; pro os resultados falaban,
  qu'era o importante, e ademais, dispoñer pr'o outro dia un ousequio o Marques
  dino de quen o recibia e de quen o ousequiaba; pra a boda, canto se pudese e
  permitise a corteda d'o plazo señadado, pois que c'o despacho correria Salvio.
  Junto, de consiguente, o matrimonio e Otilia, o tempo de comer tratouse de
  todo esto, chamouse logo a Adria e de sobremesa os catro acordaron, respeuto
  d'entrambos puntos, o que millor pareceu a mayoria e sin que Sancti-Petri
  reparase en gastos.
       Estando asi en conferencia, chega Salvio e chega solo, porqu'o Marques
  deseaba ir e iba á rezar n'a catredal po-l-o seu fillo. Encargouse, n'efeuto,
  d'o despacho, e informado logo d'o disposto, tanto pra ousequiar o Marques,
  como pra boda, suprimeu algunhas partidas, ben contra gusto de seus futuros
  sogros, e as referentes a boda, d'acordo con Otilia, a quen seguidamente
  consagrou o resto d'a tarde e parte d'a noite.
       Otilia, qu'amara e amaba a Salvio de corazon, admiraba estonce-l-a sua
  costancia a sua nobleza de sentimentos, canto sufrido e feito habia por ela
  n'a sua desgracia, e querendo recompensar hasta certo punto todo esto,
  querendo ja tamen desquitarse a sua ves, d'o moito que se reprimira fingindo
  frialdá e indiferencia a Salvio, nada sabia nin podia disimular d'o contento e
  satisfaucion en que rebosaba. Declaraball'abertamente e sin rebozo o seu amor;
  decia-o igualmente n'a casa a cantos lle preguntaban, pra que non o inorase
  naide, antes soupesen todos que Salvio, e solo Salvio, fora o seu idolo e qu'a
  él solo, solo a él man e corazon entregaba.
       O outro dia, criados e criadas madrugaron mais d'o que tiñan de costume;
  estas gavejaban n'a cociña; aqueles saian pra a plaza, e Adria barria as
  habitacions con todo esmero; Sancti-Petri e a sua muller erguerons'aquel dia
  tamen mais cedo e tomaran ja chocolate; pro Otilia n'asomaba e veiase cerrada
  ainda a porta d'o gabinete en que dormia. Entrabeu-na Adria, e o primeiro que
  descubreu foi a Otilia en naguas, sentada n'unha tijeireta d'alfombra e
  sobr'as rodillas especie de menecreque ou muñeca que ja fijera e ataba
  estonces po-l-a cintura con ladillo de seda verde. Espavecida Adria, dijo
  supetamente:
       - ¡Señorita! ¿Qué hace V. ahí?
       Otilia ergueu os ollos, clavou-nos n'ela e guindou con garbo a muñeca
  detras de sí, botou seguidamente unha ristoada grande e quedouse logo
  pensativa, triste o c'os ollos fijos n'o chan. ¡¡¡Louqueara!!!
       Adria berrou po-l-a señora; acudeu esta, Sancti-Petri acudeu tras ela, e
  chorando todos que partian, trataron d'agarima-l-a e facer que volvese a cama;
  pro Otilia resistias'e desbotaba de si á todos con bruscos ademans. Falaba
  d'Inés, d'inclusa, de Veranio, esvariaba, en fin, que daba compasion. Adria,
  secasi, levou-na n'o colo a cama, ond'a forza de mimos e carizas, que seus
  pais e a misma Adria lle prodigaron, foi acougando algo, ben que decindo a
  tempos e cal s'espertase asustada:
       - El teatro... sí... Oigo la música y gritería de las máscaras... Pero yo
  no estaba aquí... ¿Quién me ha traido?... Mi amiga ¡tambien aquí!... ¡Dios
  mio!...
       Inmediatamente mandouse recado a Salvio; chegou este case sin alento,
  entra todo azorado n'o gabinete, acercas'a cama en qu'estaba Otilia, e esta o
  ve-l-o encorporándose n'o leito e mais asustada ainda, esclamou:
       - ¡Ah! ¡El máscara!...
       E mirando fit'a fit'a Salvio e este a ela coma se n'o corazon lle desen
  unha legoada, quedaron así un pouco os dous amantes. Logo dijo Otilia:
       - No, tú no eres el magnetizador, tú eres un peregrino, ya lo sé, ahora
  conozco el traje.
       - Soy Salvio, Otilia mia, tu Salvio -respondeu este con delor.
       - Sí... Salvio... ¿Por qué no estabas entónces en el baile? Si estuvieras
  no magnetizarian á tu Otilia, tú la defenderias... ¿Verdad que la defenderias,
  Salvio?, ¡Salvio mio!
       E guindando a cabeza sobr'a almohada, estendeu un brazo e alargoull'a man
  que colleu e bicou Salvio, esclamando seguidamente este:
       - ¡Cuán loca está!
       Otilia, sin solta-l-a man de Salvio, estuvo asi un pouco coma se quixera
  dormir; empezou, n'efeuto, a prender n'o sono, e Salvio estonces, sin soltar
  tampouco a man de Otilia, dijo chorando a Sancti-Petri:
       - Dos renglones, si V. puede, al Marqués anunciándole lo que pasa.
       E lacio, esmacelado, guindou a sua ves a cabeza sobr'a cama.
       Sancti-Petri, chorando igualmente o mismo qu'a sua muller e Adria,
  escribeu o Marques canto pasaba, pro añadindolle que se ben todo s'acedara e
  solo loito habia n'a sua casa, viñese dende logo a consola-l-o e consolar a
  Salvio.
  Ven o Marques c'o portador d'a carta, a tempo que j'asperta Otilia esvariaba
  mais ainda qu'en primeiro e contemplando-a o lonje con semblante triste
  aconsellou a Sancti-Petri enviase inmediatamente por un medico. Veu tamen o
  medico e dispuxo alguns remedeos, mai-l-o esvario n'amainaba e convertidos uns
  en asistentes, feitos outros unhas lastimas e a comida enteiramente descoidada
  chegou a hora de jantar. Salvio non comeu nin pudo facer que comese Otilia;
  Sancti-Petri e a sua muller tomaron solo unha pouca sopa a rogos d'o Marques e
  este, s'algo comeu, fijo-o mais por anima-l-a gente que por ganas que tuvere
  de comer. Todo en ves d'alegria como s'esperaba, foi un puro planto n'aque-l-a
  casa ond'a punto de louquear tamen estuveron Salvio e seus futuros sogros.
       Pasados asi dous dias, sin qu'o Marques nin Salvio marchasen siquera a
  dormir n'a fonda, e comprendendo o Marques, o cabo d'eles, que todo se
  fustrara, pois pra seu conceuto Otilia estaba realmente louca, conferenciou
  con Salvio, relativamente o viaje suspendido; Salvio dijolle qu'a non iba ja,
  que pasaria en Santiago alguns dias, e se dentro d'eles non milloraba Otilia,
  iria á chorar pra sempre en Rebordan a sua desgracia e mala sorte.
       O Marques falou seguidamente con Sancti-Petri; manifestoull'a resolucion
  de Salvio, e añadeu que carecendo ja case d'oujeto a permanencia sua en
  Santiago, tanto mais canto de nada lle servia, marchaba solo a Madri n'o
  primeiro coche que saise pra a Coruña. Sancti-Petri non tuvo qu'opoñer a esto
  e o marques marchou o un de San Joan, dia en que Salvio tirou a barba e deijou
  o traje de pelegrino, vestindo en cambeo o qu'encargara e acababa de levarll'o
  xastre. Pro indo e vindo dias, Otilia non milloraba, nin daba esperanzas de
  tornar a sano acordo, antes púxose tan rematada, que con delor profundisimo de
  seus pais e de Salvio, n'houbo remedeo senon mete-l-a n'unha especie de jaula,
  feita n'o gabinete. Cada ves que Salvio a visitaba ali e contemplaba asi
  aquelada, imposible e esplica-l-a tribulanza que sentia, os estremos de pesar
  a que se daba. Diremos solo qu'era el quen estonces infundia mais compasion, e
  o mismo medico, receoso de qu'ocurrise n'el outra catastrofe, ou enfermara,
  obligou-no a que saise de Santiago, e'estuvese n'outro lado por algun tempo.
  Saeu, de consiguente, pra Rebordan, onde tal melancolia s'apoderou d'el,
  qu'enfermou, o fin, e pensando de morrer, fijo testamento, instituindo por seu
  herdeiro a Ermelio.


        XVII

       Chegado a Madri o Marques, o primeiro que fijo foi enteirarse de como
  estaban Majina e Ermelio, Majina, sobre todo, a quen miraba ja coma sua neta,
  sua herdeira; pois, filla d'o seu fillo unico e sin ascendente-l-o Marques,
  era ela a forzosa que viña a ter: asi que, cando moi logo pasou a ve-.l-a e
  visitou seguidamente a Ermelio, en nome de seu padriño, ben qu'ocultando os
  dous o que n'o Pico e en Compostela sucedera, pareceulle mais bonita,
  gustoulle mais ainda d'o qu'en Vilanova lle gustara a primeira ves qu'ali a
  vira. Abrazou-na, fijolle moitas carizas e hasta a bicou n'a frente. De volta
  n'a casa ja, chamou po-l-a Marquesa, e encerrados ambos n'un cuarto, dijoll'o
  que n'a sua pelegrinacion descubrira, leull'a carta d'o seu fillo, conoceu a
  muller estonce-l-o oujeto d'a reservada oferta d'o seu home, e este contoull',
  por ultimo, como louca deijaba a Otilia en Compostela. A Marquesa
  entristeceus'e alegrous'a un tempo; entristeceuse, po-l-a mala aucion de
  Veranio, disgustos e sacrificios de seu pai e estado tamen d'Otilia;
  alegrouse, porqu'arrepentido morrera o filo, estaba seu delito perdonado e
  tiña neta, en quen corria a sangue d'aquel mismo fillo. Conocia a Majina, mais
  non conocia o seu orige; conocia-a como unha espurea, a quen amparaba a caridá
  e noble corazon d'o seu home. Estonces quixo ja conoce-l-a como tal neta; pro
  non queria o Marques que Majina traslucise esto po-l-o pronto; queria, si,
  casa-l-a con Ermelio, sempre qu'os dous s'amasen, e como o tanto tuvesen ambos
  dezaseis anos, acordaron os Marqueses qu'o tarreo s'esplorase, encargandos'a
  Marquesa de Majina e o Marques d'Ermelio. Esploraron-o unha e outro, con tal
  satisfautorio eisito, que resolveron casa-l-os, con tal de qu'o amigo Salvio o
  aprobase, e casa-l-os n'a casa, cumplido qu'houbese Ermelio os dezaoito.
       Postas así as cousas, escribeu o Marques a Salvio, noticiandolle todo o
  caso, e Salvio, qu'en Rebordan s'hachaba convalecendo d'a sua enfermedá;
  Salvio, qu'outra cousa non deseaba ja mais qu'o que se ll'indicaba, a felicidá
  d'o seu afillado e de Majina; Salvio, qu'acababa d'instituir por seu herdeiro
  á Ermelio, contestou o Marques non solo aprobando e estimando o feito, senon
  incluindoll'hasta unha copia simple d'o mismo testamento, con nota firmada
  d'invariable.
       Fijada, pois, definitivamente a boda pr'o ano mil oitocentos sesent'e
  oito, Salvio n'este medio tempo iba a Santiago e volvia a Rebordan triste,
  macío e pensando sempre n'o amargoso estado d'a pobre Otilia qu'hasta a morte
  sigueu así e en quen a alegria non fora mais d'unha labarada. Quixera asistir
  a boda d'o seu afillado; quixera ser padriño d'ela, pro o seu corazon era un
  deserto, estaba moi enegrido, morrera a toda idea d'alborozo e mal a boda
  aquecia esto. O Marques, por outra parte, adiantábaselle generosamente, e
  realizaba, acaso millor que realizaria él, o pensamento último qu'acarizaba; o
  Marques, de consiguente, realizou a boda o ano dito, previo reconocemtne
  formal d'a sua neta, mais sin asistencia de Salvio que, s'algunha ves deijou a
  Rebordan foi únicamente pra ir a Santiago a ver a Otilia.
       Majina, se ben nunca conoceu a seus naturales pais, fijo unha gran
  casada, foi dichosa con Ermelio, e tempo andando Marquesa de Tria-Castela;
  Ermelio, dono e Señor de Rebordan; Bieito, dono e señor d'a casiña e leiras
  d'Ermeliño, como decia Ruperta, en virtú de donacion gratuita que ll'otorgou
  aquel, e Felis agraciado po-l-a nova Marquesa c'unha cantidá en metálico igual
  o valor d'a casa e leiras donadas a Bieito por Ermelio.