Breve compendio de los varones ilustres de Galicia

Este texto é unha tradución incompleta. Vexa o texto completo na súa lingua orixinal en: [1]

BIBLIOTECA GALEGA

BREVE COMPENDIO

DOS

VARÓNS ILUSTRES

DE GALICIA

NATIVOS,

E PRÓXIMOS ORIXINARIOS,

ESCLARECIDOS EN VIRTUDES, LITERATURA

E DIGNIDADES ECLESIÁSTICAS, CON ALGUNHAS

CORTAS RELACIÓNS DE SUCESOS

PARTICULARES.

TODO RECOPILADO DE VARIOS AUTORES

POR

D. JOSÉ PARDIÑAS VILLALOVOS, SOTO y ROMERO

de CAAMAÑO,

Nátural do mesmo Reino, que principiou a traballar no

año de 1772 ata o presente de 1782 esta obra, entre

outras curiosas pertencentes á dito Reino.

---

A CORUÑA

ANDRÉS MARTÍNEZ-EDITOR

1887

PRÓLOGO DO EDITOR.

Unha oportuna indicación do Excmo. Sr. Don Juan de Quiroga, ilustrado brigadier do Corpo facultativo de Enxeñeiros militares, e un dos nosos bibliófilos e folcloristas máis distinguidos, puxo ao que isto escribe en vías de buscar, con feliz éxito, o MS cuxa impresión faise por primeira vez na BIBLIOTECA GALLEGA. O erudito Gallardo viuno en Andalucía, e guiado por esta cita, o historiador de Galicia, Sr. Murguía, fixo activas xestións á fin de pescudar o seu paradoiro, sen se conseguir outra cousa que a copia dun dos seus índices, pero sen ter noticia do punto en que existía o MS.

Vendeuse este en Cádiz, no ano de 1862, por un antigo libreiro daquela capital, quen ao ano seguinte cedeu outro dese autor, titulado COLECCION DE REFRANES SUELTOS RECOGIDOS DE VARIOS AUTORES, DESDE EL AÑO DE 1771 HASTA EL 1780, EN TODO 6.243 REFRANES. Este e o que reproducimos, adquiriunos afortunadamente a Biblioteca provincial de Cádiz, onde na actualidade se custodian.

Pero se tivemos a sorte de atopar o MS, podemos dicir que non tivemos a de atopar ao seu autor; tan contraditorios e escasos son os datos biográfico-bibliográficos que del puidemos conseguir, que se deben case na súa totalidade ao propio autor. Di este, en efecto, que é natural de Galicia^[2]e descendente das ilustres casas do Allo e de Villar de Francos; que o distinguido escritor galego Don Antonio Riobóo era parente seu en terceiro con cuarto grao; que Fr. García de Pardiñas, ilustre bispo de Tarazona, era o seu parente próximo e o primeiro Señor da Torre e casa de Pardiñas Villar de Francos; e para rematar, que D. Alfonso Gómez Riobóo, o mozo, e Dona Leonor Varela de Arijón, foron cuartos avós seus.^[3]

Foi amigo, ou polo menos se comunicaba por escrito, co soado D. José Cornide, unha das glorias de Galicia, que en carta de 6 de setembro 1783 cita ao final da biografía de Riobóo e Seijas (D. Antonio). Na de Fr. Antonio de Jesús, di o autor que esta obra a escribiu en Cádiz, cidade na que vivía aínda o ano de 1786, pois cita unha edición de Madrid feita na expresada data, da BIBLIOTECA ESPAÑOLA de D. José Rodríguez de Castro.^[4]na de Fr. Pedro Buceta, di o autor que o ano de 1776 estivo en Veracruz.

O historiador de Galicia cre ao noso Pardiñas natural de Santiago, por entender era irmán do poeta Fabián Pardiñas, fillo daquela cidade; pero os libros parroquiais da cidade compostelá non confirmaron a respectable opinión do noso ilustradísimo amigo.

O notable crítico galego Sr. Besada, ten noticias dun Pardiñas, apelidado o Cicerón galego, quen se educou en Francia e volveu a España á idade de vintecinco anos; foi contemporáneo do célebre cura de Fruime^[5], a quen aventaxaba como poeta, e tivo a teima de non publicar ningún dos seus manuscritos, e aínda queimou algúns deles; datos que se refiren, sen dúbida algunha, ao poeta D. Fabián que cita o Sr. Murguía como fillo de Santiago. Di tamén o Sr. Besada, que en 1728 vivía D. Francisco Pardiñas Villar de Francos, natural de Santiago, Colegial distinguido do de Fonseca, que asistiu en 1731 á inauguración da Academia Compostelá.

Nas nosas investigacións fumos bater, no século XVIII, con varios Pardiñas, veciños da Coruña, Betanzos ou Ferrol, algúns dos cales eran sen dúbida parentes inmediatos do autor; pero entre os moitos documentos examinados, ningún dato atopamos que poida ser útil á súa biografía, e limitarémonos a copiar, en honor da ilustre familia que tantos e tan esclarecidos fillos deu á súa patria, a descrición da antiga Torre ou solar de Pardiñas. No ano de 1799, querelouse ante esta Audiencia D. José Bermudez Pardiñas y Villar de Francos, veciño de Ferrol, de varios veciños de San Jorge de Artes, "por haber desbaratado a antiga Torre e monumento do distinguido solar de Pardiñas, levándose as pedras de perpiaño para facer un hórreo. Que el conservaba a devandita Torre, como os seus antecesores, de tempo inmemorial, que foi sempre o timbre e apelido deste nombre, unido e agregado aos vínculos e morgados que o querelante posúe." Manuel Folgado, mestre de canteiría e cachotería, e outros canteiros nomeados para taxar o valor dos desperfectos ocasionados e das pedras roubadas, din: "que a Torre, situada na parroquia de San Martín de Razo, ten a súa entrada pola parte do vendaval, e o terreo que ocupan as súas paredes componse de 27 varas de fronte, cada unha de a catro cuartas, e no seu circuíto existían dous cuartos, de longo un de 10 varas e de ancho cinco e media, e o outro de 10 varas de longo e oito de ancho, e a peza principal que fai de ancho 22 varas. As paredes en toda a súa redondeza fan 124 varas e oito cuartas de ancho, construído todo de pedra de canteiría y cachotería. A tal Torre circúndaa un forte ou defensivo, de ancho de oito varas, e na súa redondeza 176, cos seus correspondentes paredes; e a esta segue un foso de ancho oito varas e de longo 142, e un contrafoxo longo de 300 varas e ancho de 16."

Non só se ignora o pobo de Galicia en que naceu o noso autor, senón que se descoñece tamén o do seu falecemento; no dando resultado algún satisfactorio cantas pescudas fixemos en Galicia e en Cádiz, con obxecto de atopar as súas partidas de bautismo e de defunción. Outro será quizais máis afortunado.

Consta o MS de 374 folios en 4.° español; e contén gran número de intercalacións, notas marxinais e abreviaturas non fáciles de interpretar na súa maior parte, por cuxa razón prescindiuse delas no impreso, como tamén da caprichosa ortografía da época, a fin de obviar dificultades ao lector; e non se conservou a do orixinal senón nos nomes propios e patronímicos, nos de lugares, títulos dos libros e nalgunhas outras palabras, cuxa alteración puidiese inducir ao erro ou prexudicar a súa etimoloxía.

Co obxecto de facilitar as buscas, clasificáronse os índices de varóns e de autores por orde alfabética de apelidos, pero respectouse o texto orixinal polas razóns aducidas.

O autor procurou reproducir, ás veces literalmente dos textos que consultou, as biografías e notas intercaladas no MS, das que unha parte proceden doutros autores e o resto son súas: unhas e outras figuran entre paréntese coas chamadas e notas correspondentes.

Aínda cando na portada do MS asegura o autor "que traballou esta obra desde o ano de 1772 ao 1782," as notas marxinais e interlineais e aínda algunhas biografías, foron engadidas con posterioridade á última data, por canto ao final das xa citadas sinálase a da carta de Cornide (1783) e a da impresión de la BIBLIOTECA ESPAÑOLA, de Rodríguez de Castro (1786.)

Son tamén de data posterior á da portada do MS algunhas biografías que só figuran no texto do mismo, omisión que salvamos colocando os nomes dos biografiados na letra correspondente da Tabla de Varones e coas notas necesarias.

Non extrañe ao lector ver repetidas no texto as biografías dalgúns personaxes, e fixe a súa atención en que proceden de autor diferente, e conteñen polo xeral variantes que aumentan o caudal de datos relativos ao biografiado. As que están neste caso levan as súas correspondentes notas de referencia.

Tamén debemos ao autor a noticia de que ademais desta obra, escribiu "outras curiosas pertencentes ó devandito Reino" (de Galicia), das que ningunha chegou a publicarse. Nas biografías de Riobóo y Seixas (D. Fernando), Timidaos de Seixas (o Bacharel Pedro) e Seixas Losada (D. Francisco), sinala o autor como unha das fontes de onde tomou estas biografías, os "documentos desta familia no seu poder". Ademais da COLECION DE REFRANES, xa mencionada, di o autor "fixo outra obra que comprende SUJETOS ILUSTRES GALLEGOS EN ARMAS, ETC.; obra en dous tomos polo menos, posto que menciona o segundo na biografía de Sarmiento Gamboa (D. Pedro), tachada no MS por man do autor, quen sen dúbida creu máis pertinente ocuparse deste personaxe baixo o punto de vista dos seus feitos militares, como os máis salientables da súa vida, por cuxa razón trasladou a súa biografía deste manuscrito ao que se alude.

Infructuosos foron tamén os nosos esforzos para atopar este importante MS, ou algún outro dos pertencentes ao noso erudito autor, esforzos activamente secundados polo noso ilustrado compañeiro D. Roman García Aguado, digno Xefe da Biblioteca provincial de Cádiz, e por algúns intelixentes libreiros daquela capital. ¿Perderíanse para sempre? Non queremos crelo: preferimos supoñer existan en poder dos seus descendentes, nalgunha Biblioteca pública, ou en mans dalgún bibliómano deses, que, como os avaros o seu ouro, convervan na oscuridade os manuscritos e libros raros, para que a súa morte os herdeiros os vendan ao peso ou os deixen rillar aos ratos. Prestaría quen os posúa un sinalado servizo a Galicia e á literatura rexional, publicándoos pola sú conta ou enviándoos con este fin ao editor da BIBLIOTECA GALLEGA.

1.^ Véxase a portada do libro.

2.^ Biografías de Mendez de Parga y Andrade (D. B.) e de Riobóo y Seijas (D. Antonio e D. Fernando.)

3.^ Véxase final da biografía de Orosio.

4.^ Houbo dous curas de Fruime: Diego Antonio Cernadas y Castro (1702-1777) e Antonio Francisco de Castro (1746-1825).

A

ARES CANABAL (D. Miguel), natural de Santiago, Catedrático na súa Universidade, colexial en Salamanca, no vello de San Bartolomé; Canónigo lectoral de Ávila, de onde saíu para Bispo de Ourense, e tomou posesión o 30 de Maio de 1595, cuxa Igrexa gobernou 15 anos, con admirable celo, piedade e rectitude; e tan amante dela, que se esmerou en enriquecela doándoa moitas alfaias, xoias e ornamentos, que aínda hoxe duran e son os de máis prezo, especialmente o Tabernáculo, Custodia, lámpada, cáliz, vinagreiras, almofía e fontes de prata sobredouradas; pezas todas moi curiosas, grandes e ricas, que con tapicerías, pinturas e todo o seu Pontifical cedeulle antes de morrer. Non por isto faltaba á caridade cos pobres, tanto en esmolas públicas como segredas, sen os excesivos socorros, que nun ano estéril deu aos pobres de todo o seu Bispado. Ademais disto, na parroquia de San Andrés, onde se bautizou, fundou unha memoria perpetua para misas, vestir a 12 pobres e outras esmolas. Na súa Catedral dotou a festa de San Miguel, e unha Capelanía no coro, outra no lugar onde naceron os seus pais e renda para manter nel escola para os cativos; e moito máis fixera, se a malignidade, con preitos, non lle demandara facer moitos gastos para defender o goberno pastoral e ben espiritual do seu rabaño. No seu tempo foron colocados con moita magnificencia os santos corpos de San Torcuato e San Rosendo no Mosterio real de Celanova, a cuxa función asistiu, celebrando Misa de Pontifical. Á fin morreu a primeiro de Xaneiro de 1611. Cando o médico lle avisou da inminencia da súa muerte, con sosego de espírito admirable díxolle: Lex est non pena perire, e engadiu, statutum es hominibus semel mori. Fixo o seu testamento, e nel deixou algúns legados ao Colexio de Santiago, á devandita Parroquia de San Andrés, ao Colexio maior de Salamanca de San Bartolomé, e outras porcións para misas, distribuídas en todos os conventos pobres e casas de Orfos.

MUÑOZ: Historia de Orense, f.° 281.^[6]

ARAUJO (D. Francisco), estudou en Salamanca, onde tomou o hábito do noso Padre San Domingos, e ensinou despois Teoloxía; en 1648 foi nomeado Bispo de Segovia, e morreu o 19 de Marzo de 1664, no ano en que se imprimiu un tomo seu de "Decisións morais eclesiásticas e civís" en Leon, e ultimamente en 1745. Tamén deixou oito ou dez volumes en folio de Teoloxía escolástica, impresos en España.

MORERI: t.° 1.°, f.° 659.—Parece que era natural de Verín na Limia, segundo Montevelo nas notas ao Nobiliario do conde Don Pedro, f.° 19, plana 369.

ÁLVAREZ (o Padre Xoán, da Compañía de Xesús) natural da Limia: escribiu un tratado elegante, aínda que breve, da vida de Santa Mariña, Vírxe e Mártir, e outras memorias ilustres históricas da súa Patria.

MUÑOZ: Historia de Ourense, f.° 27.

ARIAS BALBOA (D. Vicente), de nobre xeración e o maior Letrado que tivo o mundo; así o chama Gil González de Ávila no Teatro da Igrexa de Plasencia; foi compañeiro do Arcebispo de Toledo D. Pedro Tenorio e o primeiro glosador do Foro real das Leis de Castilla, que mandou facer o rei D. Alonso o Sabio; foi Bispo da devandita Igrexa e morreu no ano de 1414.

SARMIENTO: t.° 1.° de Memorias para la Historia.

ARIAS DO VILLAR (D. Juan), natural de Santiago, aínda que algúns lle profillan asturiano; foi de nobre extracción, gran Letrado e Deán de Sevilla: en 1484 enviáronlle os Reis Católicos, con D. Xoán de Rivera, Señor de Montemaior, a tratar con Carlos VIII, novo rei de Francia, sobre a restitución do Rosellón e Cerdaña e continuar as paces con aquela coroa. Despois foi nomeado Bispo de Oviedo;^[7] (hai quen asegura que xa o era, antes da Embaixada, e no dito ano de 1484, e parece máis conforme fose autorizado con esta dignidade). En 1491 foi nomeado Presidente da Chancillería de Valladolid, e ultimamente Bispo de Segovia, con retención da Presidencia, outorgando o seu poder o 13 de Setembro de 1498 en Valladolid, a favor do Bacharel Alonso Alvarez de Valdés, Arcediago de Gordón, para que no seu nome tomase posesión do devandito Bispado. Morreu no mes de Setembro de 1501 na vila de Mojados, e foi sepultado na súa Catedral, na capela maior ao lado do Evanxeo, nun suntuoso sepulcro de alabastro con reixa dourada. Dotouna dunha misa os mércores con cantores capeiros e órganos, longas propinas aos Prebendados presentes, sen admitir ausente por causa ningunha, que ata hoxe se nomea a Misa do Bispo. Deuna moitos ornamentos preciosos, e entre eles unha procesión de capas brancas, e un acetre de prata en que se ven as súas armas, que son unha flor de lis e catro vieiras^[8] (e principalmente o escudo das súas armas colocado áchase na Igrexa de Oviedo por reedificar moita parte dela, e son as mesmas que anteceden). Fixo imprimir en Venecia un Misal segoviano, ordenado por Pedro Alfonso, racioneiro, e Diego de Castro, beneficiado na Catedral.

COLMENARES: Historia de Segovia, cap. 35, § 15 y 16, f°, 443 y 444.—DÁVILA no Teatro eclesiástico da Igrexa de Xaén, pág. 556.

ALCOCER (Francisco de), relixioso franciscano, natural da cidade de Santiago de Compostela; florecía no século XVI, foi habilísimo en letras de humanidades e teoloxía; escribiu varias obras, e entre elas un Tratado do Xogo impreso en Salamanca en 1559 e un Confesionario breve, impreso nesta, ano de 1572.

AGUIAR SEIXAS Y ULLOA (D. Francisco) natural da cidade de Betanzos, colexial nos colexios de Cuenca, no maior de Salamanca e no maior de Fonseca en Santiago; Cóengo de Astorga, Penitenciario na metropolitana Igrexa do Apóstolo Santiago, Bispo de Mechoacán, e finalmente Arcebispo de México, elixido en 1681. Foi dunha vida exemplar é irreprensible, gran esmoleiro; e exercitado en actos tan heroicos, morreu en opinión de varón xusto, o 14 de Agosto de 1698. No dia 11 de Maio de 1739 deuse comezo no Pazo Arcebispal de México ás Informacións de non cultu, dirixidas á beatificación e canonización do devandito Prelado: foi nomeado Xuíz delas o Sr. Dr. D. Alonso Franco Moreno e Castro, colexial que foi no referido de Cuenca, Deán da Metropolitana de México, e Gobernador do seu Arcebispado.

GACETA desta cidade do mes de Maio de 1730.—MORERI: t.º 2.º f.º 441, c.ª 2.ª—MURILLO en Xeografía, primeira parte, lib. 2.º, cap.º 1.º, f.º 43.

ARES (D. Miguel), ^[9] natural da cidade de Santiago, fillo de Alfonso de Ares e da súa muller D.ª María González e bautizado na parroquia de Santo Andrés; foi catedrático na Universidade da devandita cidade; pasou a Salamanca, onde recibiu a bolsa de colexial no maior de San Bartolomé en 1574. Graduouse alí como Licenciado e foi catedrático de Artes e Filosofía, con tanto crédito e vantaxes da súa literatura, que chegaron á chamalo outro Séneca; saíu Cóengo Maxistral de Ávila, e en 1593 presentoulle o rei Felipe II para o Arcebispado das Charcas, que non aceptou; pero aos dous anos despois, fíxolle Bispo de Ourense onde tomou posesion o 30 de Maio de 1595 e gobernou con tal acerto o seu rabaño por máis de 15 anos, que mereceu que lle chamasen na súa morte Gloria de Prelados e outros ditados que se rexistran no seu epitafio. A súa caridade e celo cos pobres e en obsequio do sagrado foi excesiva. Enriqueceu a Catedral co tabernáculo, custodia, lámpada, caliz, vinagreiras, almofía e fontes de prata sobredouradas: todas pezas grandes, curiosas e ricas: engadiu ornamentos, que duran hoxe, e son os mais preciosos. Doou á fábrica da Igrexa as súas tapicerías, pinturas, e todo o Pontifical, en vida. Fundou tres misas perpetuas polos seus pais na Parroquia onde fora bautizado, con renda para vestir 12 pobres, que asisten a unha e levan en diñeiro outra esmola. No lugar onde naceron os seus pais dotou unha capelanía e escola para ensinar os nenos; na súa Catedral a festa de San Miguel, e unha capelanía no coro; ao colexio de San Bartolomé deu máis de 2.000 ducados; fixo o retablo da capela e unha colgadura de damasco e veludo carmesí con orlas e franxas de ouro. Fixo tamén mandas ao colexio de Santiago; e ademais de todo isto, socorrendo aos pobres, con públicas e secretas esmolas. Ao convento de San Francisco de Orense deu a súa librería. Fixo moitas esmolas a conventos pobres; repartiu o que tiña en misas e en dar estado ás orfas; e ao fin con tales méritos, rendeu o vital espírito á 1.º de Xaneiro de 1611.

PADRE FLOREZ: España Sagrada, t.° 17, f.° 183.

AVIÉNO (Festo Rufo), natural de Galicia, célebre escritor a principios do século V; a súa patria fué a vila de Ribadavia, como o afirma Vivar in Maximum, ano de 460, número 4, e por iso apropiouse o sobre-apelido Avieno. Deixou escritas varias obras: a primeira intitulada Descripción do orbe da terra, composta toda de versos hexámetros: a segunda das Ribeiras marítimas de España, en verso iámbico: a terceira é unha traducion dos Fenómenos de Arato, en verso hexámetro, a obra do cal permanece, e fai dela memoria San Jerónimo, en Coment. Epist. Paul. ad Timot.; a cuarta é a Historia romana en verso iámbico, seguindo á Livio; pero perdeuse toda esta obra; a quinta son varias Fábulas ou Apólogos en verso das cales aínda permanecen corenta e dúas. Ultimamente escribiu Epigramas que andan incorporados no códice dos antigos.

HORTA: Anais de Galicia, t.° 1. °, lib. 3, capítulo 10, folio 273.

ARIAS (D. Xoán), de coñecida nobreza, parente moi próximo de D. Pedro Alvarez Osorio, Conde de Lemos; foi Deán da antiga Igrexa de Lugo antes do ano 1184. As súas heroicas virtudes foron tales e tantas, que lle formaron un exemplar capitular. A da liberalidade en obras do divino culto foi extremada, participando dela varias igrexas. O Mosteiro de Vilar de Donas, patrimonio seu en terra de Monterroso, no devandito Bispado, doullo aos relixiosos e cabaleiros da orde de Santiago para que nel desen o hábito aos que lle pedisen e celebrasen os seus capítulos; ordenando que dende as vésperas segundas de Todos os Santos ata a Pascua de Resurrección, puxesen capas negras sobre as pelizas, como cóengos regulares. E porque despois da súa morte non se cumpría coa súa vontade, o conde D. Pedro, o seu parente, puxo preito á igrexa.

PALLARES: Historia de Lugo, f.° 318.

AGUIAR (o Doutor D. Francisco de) parente moi próximo do Bispo de Lugo, D. Frei Pedro Lopez de Aguiar, natural deste Bispado, de quen se trata nesta obra; foi Catedrático de Prima de Leis na Universidade de Valladolid, e, por excelente Xurista, mereceu o renome de Grande e que a Escola lle puxese honorífico epitafio: Hic cesarunt leges.

PALLARES: ibid. f.° 393.

AGUIAR (o Licenciado D. Diego), parente do anterior; poeta discreto, compuxo douscentos versos en lingua latina e castelá, falando cunhas mesmas palabras latin e castelán.

PALLARES: ibid. f.° 393.

ÁLVAREZ DE VELASCO (D. Gabriel), naceu no val de Quiroga, estudou Leis; avogou nos Reais consellos; tivo comisións de crédito e oficios en España. Escribiu e imprimiu varios libros da súa profesión e doutros asuntos, entre eles un latino do Xuíz perfecto; fué douto, prudente e recatado, verídico, algo colérico, esmoleiro e moi apreciador da virtude; fué Oedor de Santa Fe o 18 de Agosto de 1636, e promovido a Fiscal de Lima en 1648 e, xubilado co salario da primeira praza, morreu en sábado 22 de Xuño de 1658 á as sete da noite na idade de 61 anos; foi sepultado na capela de Nuestra Señora de Gracia do convento de Santo Agustin que comprou, labrou e dotou con capelanía de misas e de salves dos sábados, con Padroado; compuxo un libro reformado e engadido de Axiomas do Dereito; outro de alimentos, unha Carta laudatoria aos seus fillos da vida da súa muller D.ª Francisca Zorrilla, con quen casou en Santa Fe, filla do Oedor D. Diego Zorrilla e de D.ª Catalina de Ospina; outro libro compuxo da distinción do temporal e eterno, de gran erudición.

OCARIZ no seu Nobiliario, t.° 1. °, f.° 95 e 236.

APONTE (Basco Gil de), floreceu no século XVI: escribiu un libro das Liñaxes de Galicia. Saavedra no Memorial da súa casa. f.º 184-B-. Foi familiar de D. Fernando, Conde de Andrade (anda a devandita obra M. S. e é rara.)

FERRERAS: Historia de España. t.° 8. °, f.° 331.

ARIAS (Frei Diego), natural de Galicia, co seu compañeiro e paisano Frei Diego Mariño, relixiosos de San Francisco,con fervoroso desexo de maior estreiteza, observancia e pernitencia, impetrando licenza do Papa Bonifacio, pasaron a Portugal, e nun lugar deserto chamado a Rábida, non lonxe de Tui, edificaron un pobre Mosteiro, que foi o principio daquela reforma que tanto floreceu con exemplos e virtudes naquel Reino, o que sucedeu polos anos de 1392.

FERRERAS: Historia de España. t.° 8.°, f.° 331.

ÁLVAREZ SOTELO (Padre Xoán), Xesuíta. Escribiu unha Historia de Galicia con moita elegancia, aínda que lixeiramente; consérvase M. S. en poder de D. José Cornide.

ACEBEDO (Frei Martin de), descendente da ilustre casa de Seixo en Sabucedo, da orde da Nosa Señora da Merced, Catedrático de Prima de Teoloxía da Universidade de Santiago e Bispo en Italia.

OCARIZ: t.° 2. °, f.° 312.

ARIAS GALEGO (D. Gonzalo), Bispo de Girona, despois de Cartagena, douto Prelado; asistiu ao Concilio de Trento e morreu en 1573.

AYALA: Concilio tridentino, que traduciu ao castelán. –Apéndice 4. °, f.° 33.

ALFONSO (D. Nuño), Cóengo de Santiago e un dos famosos escritores da Historia compostelá, exaltado ao Bispado de Mondoñedo, na cadeira da cal xa se achaba por Xullo do ano de 1120. O Bispo da cidade de León, D. Diego, sinaloulle renda entre as dignidades da súa Igrexa, que consta do seu testamento.

RISCO: España Sagrada, t.° 35, f.° 171.

ÁLVAREZ DE SOTOMAIOR (Garci), fillo de Alonso López de Somoza e de D.ª Paula de Sotomaior, filla de D. Francisco Feijóo, señor de Vilar de Cas e de D.ª Isabel de Sotomaior, filla de D. Pedro Álvarez de Sotomaior, señor desta casa e conde de Camiña, e de D.ª Teresa de Tabera. Foi doutor, crucífero e letrado de Cámara do Ilustrísimo D. Rodrigo de Castro, Cardeal de Sevilla; foi xurisconsulto in utroque e de excelente inxenio, e moi xeral, e versado en todo xénero de letras curiosas.

ARGOTE DE MOLINA: no seu Nobiliario de Andalucía, libro 2.°, f.° 253 B.

ALFONSO (Munio ou Nuño), tesoureiro da Santa Igrexa de Santiago; florecía a principios do século XI e aínda que non se sabe fixamente a súa patria, debe inferirse ser galego de nacemento, pois os mesmos apelido e nome demóstrano, e se isto non fose proba de abondo, debe apropiarse á Galicia polas dinidades que neste reino obtivo de Cóengo tesoureiro e de Bispo de Mondoñedo. Este foi o primeiro dos tres autores que compuxeron a célebre Historia compostelá, un dos monumentos máis apreciables, verdadeiros e raros da antigüidade, polas singulares noticias que contén; foi tamén D. Nuño, capelán e secretario do rei D. Alonso VII, cuxos empregos gozaba en 1126, e en 1130 asistiu á expedición que o devandito soberano fixo contra os sarracenos.

CASTRO: Biblioteca española, t.° 2. °, f.° 490.

ARIAS (D. Martín), natural de Santiago, Bispo de Zamora; fundou na súa patria unha ermida co título de San Lorenzo, no ano 1223, na que se fundou un convento de relixiosos descalzos de San Francisco.

GIL GONZALEZ DÁVILA: Teatro eclesiástico das Igrexas de España, t.° 1. °, pág. 3.

AVITO, natural de Braga, contemporáneo de Paulo Orosio; é celebrado dos doutos; florecía polos anos de 310; traduciu do grego ó latin a relación que compuxo Luciano das reliquias do Protomártir Santo Estebo; as dificultades sobre a súa existencia tócaas a devandita Biblioteca, tomo 2. °, f.° 247.

AVITO, presbítero, natural de Braga. Florecía polo ano de 500; foi escritor poeta, como din Tritemio e San Isidoro, e danlle o título de Bispo; os seus escritos son cinco libros. 1. ° Da orixe do mundo, 2. ° Do pecado orixinal, 3. ° Da sentenza de Deus, 4. °º Do dioivo do mundo, 5. ° Do paso do mar Vermello. Escribiu tamén á súa irmá Fuscina un libro da loanza da virxindade en verso hermosísimo e composto de elegantes epigramas, segundo a devandita Biblioteca e tomo, f.° 247.

5.^ V. Ares (D. Miguel.)

6.^ Nota interlineal do autor.

7.^ Adición á marxe do autor do M.S.

8.^ Esta mesma biografía, escrita por outro autor, áchase na páxina 1.ª—Nota do Editor.

BAEZA (Diego), natural de Ponferrada, tomou a sotana de Xesuíta en Salamanca, ano de 1600, onde ensinou con notable aplauso sendo ao mesmo tempo predicador moi celoso e apostólico; morreu cara o ano de 1647, con máis de 60 anos de idade. Deixou varios sermóns; Comentarios alegóricos e morais de Cristo no Vello Testamento; nos Evanxeos, &.

BUGARIÑOS (o Mestre Frei Xosé), natural deste Reino, relixioso dominico, colexial que foi no de San Gregorio de Valladolid; foi moi erudito. Escribiu unha Historia do Apóstolo Santiago que existe manuscrita. Tamén un parecer manuscrito sobre a existencia continua do Noso Señor Sacramentado, patente dia e noite na Igrexa Catedral de Lugo.

PALLARES: Historia desta cidade, folios 152 e 269.

BALBOA E BALCÁRCEL (Frei Gonzalo), da orde de San Francisco, natural deste Reino; aínda que Brandaón lle quere facer portugués. Foi mestre en teoloxía, e provincial na provincia de Santiago; célebre en virtudes, e un dos máis doutos que había na cristiandade no seu tempo; foi electo Xeral da súa relixión no capítulo celebrado en Asis, ano de 1304, e foi o primeiro da nosa nación. Aumentou e ilustrou con moitas fundacións de conventos, a súa orde, e adquiriu para ela na Terra Santa os sagrados lugares de Jerusalen, o de Nazaret, o de Monte-Sión, os do Sepulcro e Monte Calvario e todos os demais lugares e casas que posúe a seráfica Igrexa na devandita terra. Graduou de mestre ao sutilísimo Escoto; ilustrou a orde cun capítulo xeral, que celebrou en Tolosa, a onde concorreron novecentos Mestres en sagrada teoloxía, que formaron a declaración da súa regra, a que aprobou despois o Concilio vienense; e o Papa Clemente V desapropiou a toda a Orde das rendas que posuía, reducíndoa á observancia primitiva, e co mesmo espírito de singular pobreza morreu no Señor no convento de París, aos nove anos do seu xeneralato, ano de 1313, onde apareceu á os seus relixiosos, rodeado de luces e resplandores de gloria.

GÁNDARA: Armas e triunfos de Galicia, segunda impresión, f.° 283, c.° 2. °-FERRERAS: Historia de España, t.° 7. °, f.° 24. -GIL GONZÁLEZ DÁVILA, Historia das antigüidades de Salamanca, lib. 3. °, pág. 228 e 229.

BERNARDO COMPOSTELÁN, así chamado por ser natural de Compostela, Arcediago da apostólica Igrexa do Apóstolo Santiago, florecía no século XIII e nel acreditou os seus talentos coas obras que escribiu, e son: unha compilación das Decretais dos Pontífices (1) ou Lectura aurea super primum librum Decretalium, que empeza: Quot modis. Tamén escribiu Breviarium juris canonici. Escolios á segunda colección das Decretais; Escolios á terceira; Sobre o libro primeiro das Decretais; Aparato ás Decretais; Casos sobre os cinco libros das Decretais; Suma do dereito canónico ou Summa quoestionum ex Decretalibus; Postilas sobre o Códice e Dixesto. Destas obras, unhas áchanse impresas e outras manuscritas.

FERRERAS: Historia de España, t.° 6. °, no Indice, ao fin. Foi natural de Compostela, vivía polos anos de 1250; tivo moito coñecemento do Dereito e moito máis en negocios eclesiásticos; con tan relevantes garantías atraeulle para si o Papa Inocencio IV facéndoo o seu capelan. -MORERI: t.° 2, f.° 256. -GARIBAY: t.° 2. °, lib. 13, cap. 6. °, f.° 791. Con máis extensión trata deste varón doctísimo, CASTRO na súa Biblioteca Española, t.° 2. °, dende o f.° 583 ao 588.

BIEDMA (D. Nicolás de), nobilísimo fillo de D. Diego Fernández de Biedma, Señor da casa de Biedma neste Reino de Galicia: graduouse de Doutor en Decretos; obtivo o arcediagado de Écija, dignidade na Santa Iglesia de Sevilla, de onde saíu electo para Bispo de Jaen o 17 de Xullo de 1368, cuxa Igrexa gobernou 14 anos como bo pastor; visitou logo o seu rabaño; reparou e edificou, ás súas expensas, a súa Igrexa catedral, á que deixou por herdeira á fin dos seus dias, con esta cláusula. Quam constituo haeredem universalem in praedictis omnibus bonis meis et quam ego incepi edificare. En 1371, con acordo e consentimento do cabido da súa Igrexa, o domingo 2 de Marzo, reformou a Igrexa de Úbeda, por non poder sustentar tantos ministros como tiña, pola falta de poboadores que destruíran e afastaran os mouros coas súas continuas entradas, quitando enteiramente porcións e medias porcións e deixando só catro dignidades e oito coenxías. No devandito ano foi confirmador de sete privilexios que o Rei D. Enrique II concedeu e confirmou outro do mesmo Rei. No seguinte ano, o 8 de Xuño, cometeulle o Papa Gregorio IX a visita do Arcebispado de Sevilla, a dos Bispados de Córdoba, Badaxoz, Xaén, Plasencia, Cádiz e Coria, e a de todas as relixións, hospitais e lugares píos, que agás a Cartuxa e mendicantes, houbese neles ^[10] (levando por acompañado ao pai Montesino da Orde de predicadores), ao efecto da cal expedíulle dúas bulas, e nunha delas dálle facultade para que poida levar cinco floríns de ouro de dereito por cada dia de ocupación na visita, os cales tiñan que pagar os visitados. Un asunto de tanta gravidade e empeño encargado á este prelado pola cabeza da Igrexa, acredita a súa moita prudencia, virtude e literatura. En 1378 deu cumprimento á súa visita, e conta ao Papa Clemente que residía en Aviñón, a onde foi, e promoveuno ao Bispado de Cuenca, onde experimentando pouca saúde, logo que viu vacante a súa primeira cadeira, pretendeu volvela á ocupar, e logrouno, entrando nela a principios de 1382, pero apertándolle o mal da gota que padecía, fixo o seu testamento, xa referido, en Xaén á 7 de Marzo de 1383, ante Alonso Díaz del Rincón, notario público e racioneiro da devandita santa Igrexa; morreu pouco tempo despois e foi sepultado o seu corpo no medio do coro da santa Igrexa.

D. MARTÍN XIMENA: Anais de Xaén, f.° 342 ata o 366.

BEIRA (o P. Xoán), Xesuíta, e antes cóengo na colexiata da cidade da Coruña, movido dun sermón que oíu ao pai Estrada, deixando o século, seguiulle e aos seus doce compañeiros, que alí se achegaron, a pé ata Portugal, dando a mula en que adoitaba andar a un dos P. P. que se achaba enfermo. Foi admitido á relixión na cidade de Coimbra, ano de 1544, e ao seguinte enviáronlle ás Indias cos pais Antonio Criminal e Nicolás Lanceloto, e naquel colexio fixo oficio de porteiro; pouco despois foi enviado a Comorin, e despois San Francisco Javier mandouno ás Malucas, onde tres veces naufragou, loitando dous días e noites, nunha táboa, coas ondas en alta mar. E finalmente chegando á terra, experimentou non menores traballos; foi vendido a os mouros e bárbaros, por cristiáns apóstatas. Perseguido deles, fuxiu a os bosques, onde se mantiña moitos días sen comer, nin beber, todo o seu afán era a salvación das almas; por isto viu moitas veces postos puñais no seu peito para matalo; outras veces botábanlle veleno na comida e bebida, e finalmente de moitas emboscadas que lle preparaban, para quitarlle a vida, librábao Deus. Fixo gran número de conversións naqueles países, obrou o Altísimo polo seu medio algunhas marabillas que lle fixeron loable nesta mortal carreira, á que deu fin apostólica e santamente.

NIEREMBERG: Varóns ilustres da Compañía, tomo 1. °, f.° 534.

9.^ Adición interlineal do autor.

[...]